تحلیل کیفیت بیداری قهرمان درون در شخصیت سیاوش و کی‌خسرو با تکیه بر نظریة پیرسون -کی‌مار

محورهای موضوعی : حماسه

محمد جواد عصاریان ¹ , سید علی قاسم زاده ² , محمد حسین سرداغی ³

1 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی قزوین
2 - استادیار دانش‌گاه بین‌المللی امام خمینی قزوین. ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

تاریخ دریافت : 1393/07/15 تاریخ پذیرش : 1393/08/25 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: سفر قهرمان, سیاوش, کی‌خسرو, قهرمان درون, شاهنامة فردوسی, نقد روان‌شناختی-کهن‌الگویی, پیرسون و کی‌مار, جوزف کمپل,

چکیده مقاله :

بی‌گمان شاهنامة فردوسی متنی است که نظام اخلاقی-انسانی آن، حصار جغرافیایی و نژادی را برداشته و بدان خاصیتی جهانی و فرازمانی- فرامکانی بخشیده است. از نشانه‌های این ادعا، ظرفیت کم‌نظیر شاهنامه و شخصیت‌های آن با نمادهای جهانی و کهن‌الگوهای شخصیتی انسان‌هاست. این پژوهش به شیوة توصیفی-تحلیلی مبتنی بر چارچوب نظری تحلیل روان‌شناختی-کهن‌الگویی کارول.اس. پیرسون و هیو کی‌مار در نظریة بیداری قهرمان درون و در بستر نظریة سفر قهرمان جوزف کمپل تلاش کرده ‌است به اثبات این فرضیه در داستان زندگی سیاوش وکی‌خسرو در شاهنامه بپردازد. از نتایج کاربردی این نظریات برمی‌آید که داستان زندگی سیاوش و کی‌خسرو از کهن‌الگوی یتیم و نهادینه شدن آن در وجود آن‌ها آغاز می‌شود و با وجود تلّون و تبدّلی که ناشی از تحول در شخصیت و موقعیت زندگی آن‌هاست، این کهن‌الگو تقریبا در وجود سیاوش به گونه‌ای نمادین با مرگ به تکامل می‌رسد و نمود بیرونی و عینی این دگردیسی تکاملی و بیداری یا بازگشت در وجود کی‌خسرو با بروز کهن‌الگوی فرزانه در او به بیداری درون منجر می‌شود. بنابراین فرایند شخصیت‌سازی فردوسی از سیاوش تا کی‌خسرو هم از نظر چرخة مرگ و حیات (خدای نباتی و شهیدشونده در وجود سیاوش تا الهة باروری و حیات در وجود کی‌خسرو) و هم از نظر کیفیت سفرقهرمان مکمل یک‌دیگر‌ است.

چکیده انگلیسی:

Without a doubt Shahnameh is a universal text whose humane ethical system goes far beyond the race and geographic barriers.  Hence it is not surprising to see the rare capacity of Shahnameh to accommodate so many characters and to attribute world symbols and human character archetypes to them.  This research is based on the psychological and archetypal approach used by Carol S. Pearson and Hugh K. Marr in the theory of “Awakening the hero within” and Joseph Campbell’s theory in “The hero’s journey”.  Descriptive analytic method was used to prove the above theories in life stories of Seyavash and Kay khosrow in Shahnameh.  The result of this analysis seems to suggest that their lives begin with the archetype “orphan” becomes intrinsic in them despite the changes brought about in their characters and in their life condition, this archetype almost evolves symbolically with death in Siayvash.  The outward and objective expression of this evolutionary transformation and awakening is manifested in Kay Khosrow in the form of “sage” archetype which leads to his awakening.  Therefore the process of Ferdowsi’s characterization from Seyavash to Kay Khosrow  both from the aspect of cycle of life and death ( Plant god and martyre in Seyavash’s being to fertility goddess and life in Kay Khosrow’s being) and the quality of the here’s journey are complementary.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- آیدنلو، سجاد. (1388).«سیاوش،مسیح و کیخسرو»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال ششم، شماره بیست و سوم،صص 9-24.

- اقبالی، ابراهیم و دیگران. (1386).«تحلیل داستان سیاوش بر پایة نظریات یونگ»، فصلنامة پژوهش‌های زبان و ابیات فارسی، شمارة هشتم،صص 69-85.

- بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ، تهران: نشر چشمه.

- بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: انتشارات آگاه.

- بهار، مهرداد. (1373). جستاری چند در فرهنگ ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات فکر روز.

- پیرسون، کارول و هیو کی مار. (1392). زندگی برازندة من، ترجمة کاوه نیری، چاپ هفتم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ زندگی.

- تیگر، پل دی و باربارا بارون. (1390). هنر شناخت مردم، ترجمة محمد گذرآبادی، چاپ دوم، تهران: انتشارات هرمس.

- رزمجو، حسین. (1368). انسان آرمانی و کامل، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.

- طاهری، محمد و حمید آقاجانی. (1392). «تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان براساس آرای یونگ و کمپل در هفت‌خوان رستم»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارة نهم، سال سی و دوم،صص 169-198.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ سیزدهم، تهران: نشر قطره.

- قبادی، حسینعلی و سیدعلی قاسم زاده.(1388). «نقد و تحلیل دیدگاه مستشرقان غربی دربارة حماسة ملّی ایران»، مجلة جستارهای ادبی، شمارة 4، صص191-214.

- قاسم زاده، سیدعلی و فاطمه سرباز. (1392).«تحلیل روانشناختی- مدرنیستی رمان بی‌وتن برمبنای نظریه‌ی بیداری قهرمان درون»، پژوهش‌های ادبی، سال دهم، شمارة چهل و دوم، صص 113-142.

- قائمی، فرزاد. (1389).«تحلیل داستان کیخسرو در شاهنامه براساس روش نقد اسطوره‌ای»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال هفتم، شماره بیست و هفتم،
صص 77-100.

- کمپل، جوزف. (1389). قهرمان هزارچهره، ترجمة شادی خسروپناه، چاپ چهارم، مشهد: انتشارات گل آفتاب.

- کریستن سن، آرتور. (1381). کیانیان، ترجمة ذبیح‌الله صفا، علمی و فرهنگی.

- ل.مان، نرمان. (1354). اصول روانشناسی. ترجمه و اقتباس محمود ساعتچی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.

- ماسه، هانری. (1350). فردوسی و حماسة ملی، ترجمة مهدی روشن‌ضمیر، چاپ اول، تبریز: انتشارات کمیتة استادان.

- مختاری، محمد. (1379). حماسه در رمز و راز ملی، چاپ دوم، انتشارات توس.

- مسکوب، شاهرخ. (1354). سوگ سیاوش، چاپ سوم، تهران: انتشارات خوارزمی.

- هال، کالوین و ورنون جی نوردبای. (1375). مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمة محمدحسین مقبل، چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلم.

- یونگ، کارل گوستاو. (1373). روانشناسی و کیمیاگری، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.