پرواز یک اسطوره از حماسه تا عرفان مقایسۀ داستان آب حیات، خضر و اسکندر در خوانش حماسی فردوسی در شاهنامه و خوانش عرفانی عطار در الاهی‌نامه
محورهای موضوعی : حماسهامیرحسین ماحوزی 1 , مهری امینی‌ثانی 2
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه پیام‌نور. ایران
2 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد رودهن. ایران
کلید واژه: شاهنامه, آب حیات, خضر, اسکندر, خوانش حماسی فردوسی و خوانش عرفانی عطار, الاهی‌نامه,
چکیده مقاله :
چکیده آرزوی بی‌مرگی و داشتن عمر جاوید از آغازِ زیستِ انسان بر پهنۀ هستی وجود داشته است. اهمیّت این موضوع تا بدان‌‌جاست که در کهن‌ترین متن ادبیِ جهان، گیل‌گمش، دربارۀ این آرزو سخن گفته شده است. داستان اسکندر و خضر و جست‌و‌جوی آنان برای یافتنِ آبِ زندگی نیز این مضمون را در برداشته است. البتّه در متن‌های مختلفِ ادبی، با توجّه به گونۀ آن اثر، این داستان جلوه‌ها و خوانش‌های متفاوت داشته است. نگارندگان در این پژوهش به بررسی خوانشِ حماسی در شاهنامۀ فردوسی و خوانشِ عرفانی در الاهی‌نامۀ عطّار پرداخته‌اند و تفاوت‌های آن را برشمرده‌اند.
Abstract The wish for eternal and everlasting life has always existed ever since the creation of man on earth. The significance of this issue is to such extent that in the oldest epic text in the world, Gilgamesh words have been said about his desire. The story of Sekandar and Khezr and their search for seeking the water of life has also this theme. However in different literary texts, depending on the genre of the work this tale has had different manifestations and readings. In this research, two readings namely epic in Shahnameh Ferdowsi and mystic in Attar´s Elahi Nameh is dealt with and their difference is enumerated.
فهرست منابع
- آلن، گراهام. (1392). بینامتنیّت، ترجمة پیام یزدان‌جو، تهران: مرکز.
- آیدنلو، سجّاد. (1388). از اسطوره تا حماسه، تهران: سخن.
- اشرف‌زاده، رضا. (1373). تجلّی رمز و روایت در شعر فارسی. تهران: اساطیر.
- افشار، ایرج. (1343). «حدیث اسکندر»، یغما، سال هفدهم، شمارة 1، صص 285-288.
- الیاده، میرچا. (1391). تصاویر و نمادها، ترجمة محمّد‌کاظم مهاجری، تهران: کتاب پارسه.
- پیرنیا، حسن. (1362). تاریخ ایران باستان، تهران: دنیای کتاب.
- حسام‌پور، سعید. (1389). «سیمای اسکندر در آیینه‌های موج‌دار»، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، شمارة دوم، (پیاپی 6)، صص61-82.
- جامی، عبدالرّحمان بن احمد. (1378). هفت اورنگ، تحقیق و تصحیح جابلقا داد علی‌شاه، تهران: میراث مکتوب.
- حکیم، منوچهر. (1327). اسکندرنامه، تهران: علمی.
- خالقی‌مطلق، جلال. (1386). حماسه پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- دهلوی، امیرخسرو. (1971). آئینة اسکندری، تصحیح و مقدّمة جمال میرسیدوف، مسکو: دانش.
- رزم‌جو، حسین. (1380). «اسکندر و اسکندرنامه‌ها»، مجلة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال سی و دوم، شمارة 1و2، دورة 34، صص 265-282.
- زمرّدی، حمیرا. (1388). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامة فردوسی، خمسة نظامی و منطق‌الطّیر، تهران: زوّار.
- ساوثکیت، مینو. (1393). «تصویر اسکندر در اسکندرنامه‌های فارسی و دورة اسلامی»، ترجمة جواد دانش‌آرا، کتاب ماه ادبیات، شمارة 200، صص15-21.
- ستاری، جلال. (1384). پژوهشی در اسطورة گیل‌گمش و افسانة اسکندر، تهران: مرکز.
- سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.
- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیانه، تهران: سخن.
- شمیسا، سیروس. (1379). سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- صفا، ذبیح‌الله. (1389). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
- صفوی، سیّد حسن. (1364). اسکندر و ادبیات ایران، تهران: امیر کبیر.
- صفی‌زاده، فاروق. (1385). ادیان باستانی ایرانی، تهران: اوحدی.
- طرسوسی، ابوطاهر محمّد بن حسن بن علی موسی. (1356). داراب‌نامه، به کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- عطّار، محمّد بن ابراهیم. (1387). الاهی‌نامه، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
- فتوحی، محمود. (1389). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
- فرّخ‌زاد، پوران. (1376). کارنامة به دروغ (جستاری نو در شناخت اسکندر مغانی)، تهران: علمی.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق و هم‌کاران (محمود امیدسالار جلد ششم و ابوالفضل خطیبی جلد هفتم)، تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- قائمی، فرزاد، ابوالقاسم قوام و محمّدجعفر یاحقّی. (1388). «تحلیل نقش نمادین اسطورة آب و نمودهای آن در شاهنامه»، جستارهای ادبی، شمارة 165، صص 48-68.
- کرمی، محمدحسین. (1383). «اسکندر، ایران، نظامی»، مجلّة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارة 16، صص131-172.
- کیوانی، مجدالدّین. (1390). «اسکندرنامه‌ها»، فردوسی و شاهنامه‌‌سرایی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص999-1008.
- محجوب، محمّدجعفر. (1338). «داستان‌های عامیانة فارسی»، سخن، دورة دهم، شمارة 7، ص735.
- مختاریان، بهار. (1392). درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه، تهران: آگه.
- مقدم، محمّد. (1385). جستاری دربارة مهر و ناهید، تهران: هیرمند.
- موحّد، صمد. (1384). سرچشمه‌های حکمت اشراق و مفهوم بنیادی آن، تهران: طهوری.
- میرشکرایی، محمّد. (1382). «خضر در باور عامّه»، کتاب ماه هنر، فروردین و اردی‌بهشت، صص 29-42.
- نظامی، الیاس بن یوسف. (1362). کلیات، تصحیح معین‌فر، تهران: زرّین.
- نیشابوری، ابوالسحاق ابراهیم بن منصور بن خلف. (1340). قصص‌الانبیا، مصحَّح حبیب یغمایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ویو. ژیران. (1375). فرهنگ اساطیر مصر، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: بنیاد جانبازان.
- همدانی، امید. (1388). «حماسه، اسطوره و تجربه‌های عرفانی»، فصل‌نامة نقد ادبی، سال سوم، شمارة 7، صص 138-162.