تاریخ‌چه مختصر اعراب جنوب خراسان (منطقة عرب خانه)
محورهای موضوعی :
یوسف آموزگار
1
(مدرس مدعوّ دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب.)
چکیده مقاله :
در این مقاله نخست به روابط اعراب با ایرانیان در زمان های گذشته و مهاجرت آنان به سوی مناطقی از ایران، چگونگی و کیفیت ورود اعراب به ایران بویژه منطقة خراسان و فتح این منطقه در قرن اول هجری و جنگ و گریزهایی که میان آنان بوقوع پیوسته، پرداخته شده است. در بخشی دیگر از این مقاله به رابطة اعراب با ایرانیان پس از فتح ایران در عهد خلفای راشدین، امویان، عباسیان، حکومت های ملوک الطوایفی، صفویان و نیز وضعیت سکونت و توطن آنان در جنوب خراسان و مهم ترین قبایل و طوایف عرب در این خطّه اشاره شده است. در بخش پایانی منطقة عرب خانه که اکثریت ساکنان آن به زبان عربی تکلّم می کنند، معرفی شده و وضعیت آنان از جهات مختلف بویژه زبان و گویش و نیز نظرات مختلف دربارة اعراب این منطقه، مورد بررسی قرار گرفته است.
The first section of this article deals with issues such as the Arab-Iranian relations in the very early days, their migration towards certain regions of Iran, how and in what manner Arabs entered Iran especially in the Khorasan Province, the conquest of this region in the first century Hegira, and also the conflicts and wars between them. Next, Arab-Iranian relations after the conquest of Iran during the reign of rightly guided Caliphs, Omavids, Abbasid, feudal systems, Safavid, the condition of their residence and settlement in South of Khorasan, significant tribes and clans in this part of land is pointed out. Finally, Arab Khaneh region whose residents speak Arabic is introduced, and their characteristics in many aspects in particular language and dialect, is investigated. Also different views regarding the Arabs of this region are debated.
1- قرآن مجید، ترجمه: فولادوند، محمدمهدی، تهران، دارالقرآن الکریم «دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی»، 1373.
2- احیاءالملوک، سیستانی، ملک شاه حسین بن غیاثالدین محمدبن شاه محمود، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
3- از سرود باران تا مزامیر گل سرخ: پیشگامان شعر امروز عرب، اسوار، موسی، تهران، سخن، 1381.
4- الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة الرابعة، 1414 هـ.ق.
5- ایران باستانی و داستانهای قدیم ایران، پیرنیا، حسن، تهران، دنیای کتاب، 1370.
6- ایلها و طایفههای عشایری خراسان، میرنیا، سیدعلی، نسل دانش، 1369.
7- بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان، آیتی، محمدحسین، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1371.
8- پژوهش طرح جامع مطالعات احیاء و توسعه کشاورزی در جنوب خراسان، سیدی، مهدی، 1377.
9- تاریخ ایران بعداز اسلام، زرین کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، چاپ هشتم، 1379.
10- تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، اشپولر، برتولد، جواد فلاطوری، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، 1373.
11- تاریخ روضة الصفای ناصری، رضا قلیخان، حکمت، 1339.
12- تاریخ طبری، طبری، محمدبن جریر، ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ چهارم، 1368.
13- جغرافیای شهرستان بیرجند، احمدیان، محمدعلی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1374.
14- جهان گشای نادری، استرآبادی، میرزامهدی خان، تهران، چاپ بهمن، 1341.
15- دایرة المعارف قاین، سعیدزاده، سیدمحسن، قم، چاپ اول، 1371.
16- ریاض السیاحه، شیروانی، میرزا زین العابدین، تصحیح اصغر حامد ربانی، سعدی، 1339.
17- سفرنامة خراسان و سیستان، کلنل ییت، قدرت الله روشنی و مهرداد رهبری، تهران، یزدان، 1365.
18- سفرنامة ژنرال سرپرسی سایکس، سایکس، سرپرسی، حسین سعادت نوری، تهران، ابن سینا، 1336.
19- سفرنامة میرزا خانلرخان، میرزا خانلرخان اعتصام الملک، تهران، چاپ فردوسی.
20- شرح معلقات سبع، ترجانی زاده، احمد، تهران، سروش، 1382.
21- عالم آرای نادری، مروی، محمدکاظم، تصحیح محمدامین ریاحی، نقش جهان، 1364.
22- فتوح البلدان، بلاذری، آذرتاش آذرنوش، (بخش مربوط به ایران)، تهران، سروش، 1364.
23- فرهنگ آبادیهای کشور، مرکز آمار ایران، سازمان برنامه و بودجه، براساس سرشماری عمومی سال 1375.
24- فرهنگ جغرافیایی ایران، دایرة جغرافیایی ستاد ارتش، 1329.
25- گنجینة تاریخ ایران، رضایی، عبدالعظیم، تهران، اطلس، 1378.
26- لغت نامه ده خدا، ده خدا، علی اکبر، تهران، دانشگاه تهران، 1341.
27- مرآت البلدان، محمدحسن خان اعتماد السلطنه (صنیع الدوله)، تهران، دانشگاه تهران، 1367.
28- معجم البلدان، حموی، یاقوت، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی، 1417 هـ ـ ق.
29- نادرنامه، قدوسی، محمدحسین، مشهد، چاپ خانة خراسان، 1339.
_||_