بررسی و تحلیل عاشقانه‌های حماسه‌های ملّی ایران با روی‌کرد نظریّۀ بینامتنی‌نگری (با تأکید بر شاهنامه، سامنامه، برزونامه، گرشاسپنامه، بانوگشسب‌نامه)
محورهای موضوعی : حماسهکمالالدین آرخی 1 , محمود عباسی 2 , عبدالعلی اویسی‌کهخا 3
1 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه سیستان بلوچستان. زاهدان. ایران.
2 - دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه سیستان و بلوچستان. زاهدان. ایران.
3 - دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه سیستان و بلوچستان. زاهدان. ایران.
کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, بینامتنی‌نگری, حماسه, عاشقانه‌ها,
چکیده مقاله :
چکیده عاشقانه ها بخشی جدایی ناپذیر از حماسه های ملّی ایران بشمار می روند. با توجّه به این که حماسه هایِ پس از شاهنامه متأثّر از آن بوده اند، بسیاری از ویژگی های غنایی شاهنامه در آن ها یافت می شود. در این مقاله کوشش می شود با روی کرد نظریّۀ بینامتنی‌نگری این ویژگی ها بررسی شود. بینامتنی ها به لفظی، موضوعی و محتوایی تقسیم می شود. این مقاله با روش توصیف و تحلیل محتوایی و کتاب خانه ای، حماسه ها را از منظر بینامتنی محتوایی بررسی می کند. نتایج این بررسی ها بیان کنندۀ آن است که موضوع‌هایی همانندِ عاشقی از راه شنیدن، نقش میانجی ها در عشق، پیش گامی زنان در ابراز عشق، نقش موبدان و منجّمان و ... به صورت بینامتنی در اغلب عاشقانه ها بکار رفته است.
Abstract Romances are regarded as the integral part of Iranian national epics. Considering the fact that epics produced after Shahnameh were all influenced by it, many lyrical characteristics of Shahnameh are found in them. The attempt is made in this article to study these characteristics in the light of intertextuality approach. Intertextual relationships are divided into three categories in terms of diction, theme, and content. The epics were examined from the perspective of content intertextuality and the descriptive analytic library method was employed in this research. The results of the study indicate that subjects such as falling in love via hearing, the role of mediators in love, women as pioneers in declaring love, role of astronomers and priests or Mobadan, and etc are used intertextually in most romances.
- آلن، گراهام. (1380). بینامتنیّت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
- احمدی، بابک. (1373). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
- اسدیتوسی، ابونصر علی بن احمد. (1393). گرشاسپنامه، تهران: دنیای کتاب.
- اسلامیندوشن، محمّدعلی. (1358). آواها و ایماها، تهران: توس.
- ایرانشاه بن ابیالخیر. (1370). بهمننامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
- بانوگشسپنامه. (1393). تصحیح روحانگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- باباصفری، علی‌اصغر و کوروش منوچهری. (1392). «تحلیل موضوعات غنایی در منظومة حماسیِ بهمننامه»، فصل‌نامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 27، صص51-73.
- بصّاری، طلعت. (1350). زنان شاهنامه، تهران: دانشسرای عالی.
- پارساپور، زهرا. (1383). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامه، تهران: دانشگاه تهران.
- جعفرپور، میلاد، محمّدکاظم کهدویی و رضا نجّاریان. (1393). «تحلیل ژرف ساخت گونة عشق و پیوند در حماسه»، مجلّة شعرپژوهی دانشگاه شیراز، سال ششم، شمارة چهارم، صص47-80.
- جوانشیر، ف.م. (1380). حماسۀ داد، تهران: جامی.
- حسینی کازرونی، سیّد‌احمد و فاطمه اسماعیلی. (1391). «بررسی ساختاری عاشقانه‌های شاهنامه»، فصل‌نامة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شمارة 33، صص279-294.
- حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
- خالقیمطلق، جلال. (1381). سخنهای دیرینه (سی گفتار دربارة فردوسی و شاهنامه)، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.
- خلیلیجهانتیغ، مریم. (1386). «خلاقیّت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدر‌آبادی»، مجلّۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دورۀ پنجم، شمارۀ نهم، صص 5-14.
- دوبرو، هدر. (1389). ژانر (نوع ادبی)، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
- سامنامه. (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.
- شمیسا، سیروس. (1380). انواع ادبی، تهران: فردوس.
- صفا، ذبیحالله. (1390). حماسهسرایی در ایران، تهران: فردوس.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه، به کوشش جلال خالقیمطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- کریستنسن، آرتور. (1367). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ غلامرضا رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.
- کوسج، شمسالدّین محمّد. (1387). برزونامه، تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.
- محجوب، محمّدجعفر. (1371). آفرین فردوسی، تهران: مروارید.
- نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنی‌نگری (مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متنها)»، پژوهش‌نامة علوم انسانی، شمارۀ 56، صص83-95.
- نامورمطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنی‌نگری: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.
- هارلند، ریچارد. (1382). درآمدی بر نظریّههای ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمۀ علی معصومی و دیگران، تهران: چشمه.
- یوسفی، غلامحسین. (2536). برگهایی در آغوش باد، مشهد: توس.
- Kresteva. Julea. (19801981). Desire in language : A semiotic approach to literature and art. Translation: A. jardine. T.Gora and L.Roudiez, Oxford: Blackwell.
- Genette. Gerard. (1977). Palimpsests: literature in second Degree, Trans: Channanewman and Calude Doubinsky, Lincoln: University of Nebraska.
_||_