بررسی بن‌مایه‌ی اسب‌دزدی و پیوند آن با باران و باروری در ادب حماسی
محورهای موضوعی : حماسهعلی توسلی 1 , محمود رضایی دشت ارژنه 2
1 - دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز. گرایش ادبیات حماسی
2 - دانشگاه شیراز
کلید واژه: اسب, گاو, زن, باروری, آب, باران, حماسۀ منظوم و منثور,
چکیده مقاله :
چکیده دنیای اسطوره و افسانه، دنیایی پررمزوراز و لب‌ریز از اسرار ناگشوده است که از سدۀ نوزدهم به بعد، با ظهور روی‌کردهای مختلف اسطوره شناسی، کوشش شد که پرده از فروبستگی های دنیای اسرارآمیز اسطوره ها بگشایند و ژرف ساخت نمادین آن ها را بنمایند. در این جستار، بنا بر روی‌کرد توصیفی تحلیلی، اسپ، یکی از بن مایه های اسرارآمیزی که در گسترۀ اساطیر نمودی نمایان دارد، در حماسه های منظوم و منثور بررسی شد و محقق گشت که اسب در اساطیر و متون حماسی منظوم و منثور، گاهی در کنار گاو و زن، نماد باران است. در اختیار داشتن آن برابر با در دست داشتن باران و از دست دادن آن برابر با نباریدن باران است. اسب هایی مانند رخش و شب رنگ بهزاد، گاه به‌وسیلۀ اهریمنان دزدیده می شوند و یکی از خویش کارهای مهم ایزدان یا پهلوانان، برگرداندن این اسب ها به سرزمین ایران است؛ چنان‌که دو اسب یادشده گاه به سرزمین توران برده می شوند که با توجه به قراین متعدد، می توان چنین استنباط کرد که اسب دزدی نیز مانند دزدیدن گاو و زن در اسطوره و باورها نماد باران دزدی و برگرداندن آن، نماد باران آوری است.
Abstract The world of myth and legend is a world filled with mysteries, symbols, and enigmas that since the 19th century onwards with the advent of different mythological approaches, attempt was made to throw light on the obscurities found in the wonderland of myths and to reveal their symbolic deep structure. Using descriptive analytic method, this research is concerned with the study of the subject of horse, a perplexing theme quite distinct in the realm of myths, in epics both in prose and verse. It became clear that horse, alongside cow and woman is the symbol of rain. Owning a horse equates having rain at hand, and losing it equates drought. Horses such as Rakhsh, and Shabrang-e-Behzad are often stolen by demons and one task of Gods or warriors is to return the horses to the Persian Land, as these horses were taken to Turan land at times. According to numerous evidence it can be understood that horse stealing, like stealing cow and woman in myths and beliefs, are the symbol of stealing rain, and their return is the symbol of rainfall.
فهرست منابع
- آیدنلو، سجاد. (1391). طومار جامع نقالان، تهران: بهنگار.
- آیدنلو، سجاد. (1388). از اسطوره تا حماسه. تهران: سخن.
- آیدنلو، سجاد. (1384). «اسپ دریایی در داستانهای پهلوانی»، مجلۀ مطالعات ایرانی، سال چهارم، شمارۀ هفتم، 15-38.
- ابوریحان بیرونی. (1389). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
- اسدیان خرم‌آبادی، محمد. (1385). باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران.
- اسدیان خرم‌آبادی، محمد. (1358) گوشه‌ای از دانش‌ها و باورهای عامه در شهر قشم، تهران: روشنان.
- افشاری، مهران و مهدی مداینی. (1377)، هفت لشکر (طومار جامع نقالان)، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی.
- الیاده، میرچا. (1385). رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
- امیدسالار، محمود. (1381). «خداوند این را ندانیم کس»، جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.
- امیدسالار، محمود (1372)، «ببر بیان»، ترجمۀ محمود حسنآبادی، کتاب پاژ، به کوشش محمدجعفر یاحقی و محمدرضا خسروی، صص 129-117.
- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم. (1363). فردوسی نامه، تهران: علمی.
- اوستا. (1384). ترجمۀ جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
- ایرانشانبنابیالخیر. (1370) بهمننامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
- ایرانشانبنابیالخیر. (1377). کوشنامه، تصحیح جلال متینی، تهران: علمی.
- باقری (سرکاراتی)، مهری. (1365). « ببر بیان»،آینده، سال دوازدهم، فروردین و اردیبهشت و خرداد 1365، شمارۀ 1-3، صص 6 – 24.
- باقی محمد، مولانا یوسف. (1392). اسکندرنامه، به اهتمام حسن اسماعیلی، تهران: معین.
- بازرگان، محمد نوید. (1388). «آب و افراسیاب»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، شمارۀ 8، صص 37-59.
- بندهش. (فرنبغ دادگی). (1385). برگردان مهرداد بهار، تهران: توس.
- بهار، مهرداد. (1352). اساطیر ایران، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- بهار، مهرداد. (1387). ادیان آسیایی، تهران: چشمه.
- بهار، مهرداد. (1387). از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
- بی‌غمی، مولانا محمد. (1341)، دارابنامه، به کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران: بنگاه نشر و ترجمۀ کتاب.
- پاپلی یزدی، محمدحسین. (1378). «آیینهای باران‌خواهی در زمان خشک‌سالی‌ها»، تحقیقات جغرافیایی، دورۀ 14، شمارۀ 3 و 4، صص 186- 211.
- پورداود، ابراهیم. (1347). اوستا برگردان یشتها، تهران: طهوری.
- پورداود، ابراهیم. (1386). فرهنگ ایران باستان، تهران: اساطیر.
- پورداود، ابراهیم. (1377)، یشتها، تهران: اساطیر.
- حصوری، علی. (1387). سیاوشان، تهران: چشمه.
- خالقی مطلق، جلال. (1362). «فرامرزنامه»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 128 و 129.
- خالقی مطلق، جلال. (1388). سخنهای دیرینه. تهران: افکار.
- خالقی مطلق، جلال. (1388). گل رنجهای کهن، به کوشش علی دهباشی، تهران: ثالث.
- خسرو کیکاوس. (1386). فرامرزنامه، تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
- رضایی دشتارژنه، محمود. (1391). سیاوشان، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.
- رضایی دشت ارژنه، محمود. (1388). «بازتاب نمادین آب در گسترۀ اساطیر»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، پاییز دورۀ 5 شماره 16، صص 111 - 127.
- ریگودا. (1385). ترجمۀ محمدرضا جلالناینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- زادسپرم. (1385). وزیدگی های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی.
- زرین قبانامه. (1393)، به کوشش سجاد آیدنلو، تهران: سخن.
- سرکاراتی، بهمن. (1385). سایههای شکار شده، تهران: طهوری.
- شاملو، احمد. (1377). کتاب کوچـه، جلد 1، تهران.
- صالحوند، نوید و محمد خزایی. (2016). https://www.academia.edu.
- طرطوسی، ابوطاهر. (1380). ابومسلم نامه، به اهتمام حسین اسماعیلی، تهران: معین.
- عسکری‌عالم، علی‌مردان. (1386). فرهنگ عامۀ لرستان، خرم‌آباد: افلاک.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
- قلیزاده، خسرو. (1392). دانشنامۀ اساطیری جانوران، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
- قهرماننامه، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ایران، شماره 22799-5.
- کویاجی، جهانگیر کوورجی. (1379). آیین ها و افسانه های ایران و چین باستان، ترجمۀ جلیل دوستخواه، تهران: علمی و فرهنگی.
- کریستنسن، آرتور. (1355). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تبریز: موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
- معمار، فریدون. (1362). «آیین طلب باران در غرب ایران (باختران، کردستان و تویسرکان)»، چیستا، سال 2، شمارۀ 10، صص 38-54.
- میرشکرایی، محمد. (1380). انسان و آب در ایران، تهران: گنجینۀ ملی آب ایران.
- صالح وند، نوید و محمد خزایی. (1395). «تقدس گاو و آیین طلب باران بر پایۀ پژوهش های قوم باستانشناسی روستای دهلر بخش خزل کنگاور»، همایش باستان شناسان جوان.
- ورنیکا، ایونس. (1381). اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
- همدانی، محمد ابن محمود. (1387). عجایبنامه، تصحیح جعفر مدرس صادقی، تهران: مرکز.
- یاحقی، محمدجعفر. (1389). فرهنگ اساطیر و داستانوارهها، تهران: فرهنگ معاصر.
_||_