مطالعۀ تطبیقی روایاتی از تدفین اقوام سکایی در شاهنامه با آثار تدفینی گورستان خرم‌آباد مشگین‌شهر
محورهای موضوعی :
رضا رضالو
1
(دانشگاه محقق اردبیلی)
یحیی آیرملو
2
(دانشگاه محقق اردبیلی)
قاسم مهرآور گیگلو
3
(دانشگاه محقق اردبیلی)
کلید واژه: کلیدواژه ­, ها: شاهنامۀ فردوسی, پهلوانان و شاهان سکایی, گورستان خرم ­, آباد مشگین­, شهر, تدفین اسب,
چکیده مقاله :
مطالعۀ تطبیقی روایاتی از تدفین اقوام سکایی در شاهنامه با آثار تدفینی گورستان خرم آباد مشگین شهر قاسم مهرآور گیگلو* دانش جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش گاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. رضا رضالو** دانش یار گروه باستان شناسی، دانش گاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. (نویسندۀ مسؤول). یحیا آیرملو *** دکتری باستان شناسی، دانش گاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. تاریخ دریافت: 16/11/1395 تاریخ پذیرش: 20/9/1398 چکیده شاهنامۀ فردوسی را می توان به عنوان یکی از منابع ارزش مند در مورد آداب، رسوم و آیین های مختلف جوامع کهن ساکن در سرزمین مان به شمار آورد. یکی از این آیین ها، مراسمی است که پیرامون مرگ شاهان و پهلوانان بزرگ در مورد آن ها سخن به میان آمده است. بر اساس پژوهش های انجام گرفته، از آن جایی که برخی از پهلوانان و شاهانی که فردوسی در مورد آن ها سخن به میان آورده، از تیرۀ اقوام سکایی بودند، بر همین اساس، در این پژوهش با توجه به اشاراتی که در مورد مرگ این پهلوانان و شاهان صورت گرفته، به بررسی تطبیقی چگونگی تدفین این افراد با نمونه ای نادر و نویافته از این گونه تدفین ها در ایران پرداخته شده است. تدفین های اقوام سکایی گورستان خرم آبـاد مشگین شهر استان اردبیل که به تازگی مورد کاوش علمی باستان شناسان قرار گرفته است، تا حدودی بسیار با سروده های فردوسی در مورد تدفین پهلوانان سکایی مطابقت دارد. چگونگی برپایی آرام گاه های باشکوه پهلوانان سکایی که فردوسی آن ها را توصیف نموده است، می توان با یـافته های گورهای سلطنتی گورستان خرم آبـاد مشگین شهر متصوّر شد. در هر دو زمینه، در کنار ویژگی آرام گاه ها، به وجود اسب در کنار افراد مدفون اهمیتی ویژه داده شده است. * . mehravar_g@yahoo.com ** . reza_rezaloo@yahoo.com *** . yahya_ayramloo@yahoo.com
Comparative study of narratives regarding Scythians’ interment rite in Shahnameh with actual burial service performed in Iran using funeral remains found in Khoram Abad cemetery in Meshkin shahr *Ghasem Mehravar Gigloo PhD­ Student, Persian Literature, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran **Reza Rezaloo Associate Professor, Archeology Department, Mohaghegh Ardabili University, Iran ***Yahya Ayramloo PhD Graduate, Archeology, Mohaghegh Ardabili University, Iran Date of reception: 95/11/16 Date of acceptance: 98/9/20 Abstract Shahnameh Ferdowsi is considered as one of the most invaluable sources regarding the customs, traditions, and rituals of different ancient societies living in our land. One of these rituals one comes across in Shahnameh is a ritual surrounding the death of kings and great heroes, and since some of these figures belonged to Scythian race it is the purpose of this article to compare their manner of burial with the actual interment rite performed in Iran using rare example of burial remains uncovered by archeologists in the recent excavation as evidence. According to the researches done it has been established that the burial ceremony carried out by Scythian people in Khoram Abad cemetery in Meshkin shahr to a large extent corresponds with Ferdowsi’s composition regarding burial rituals conducted for Scythian heroes. Ferdowsi’s description of how glorious tombs were erected for Scythian heroes could well represent what is found in imperial coffins in Khoram Abad cemetery in Ardabil. In both cases the existence of horse near the corpses were greatly emphasized. * . mehravar_g@yahoo.com ** . reza_rezaloo@yahoo.com *** . yahya_ayramloo@yahoo.com
فهرست منابع
- آیدنلو، سجاد. (1390). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامه فردوسی)، تهران: سخن.
- اکبری مفاخر، آرش. (1395). رزمنامه کنیزک (حماسه ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- اکبری مفاخر، آرش. (1395). «رستم و ابلیسدیو»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج4، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، صص 499-497.
- اکبری مفاخر، آرش. (1395). «رستم و زردهنگ»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج4، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، صص 501-499.
- اکبری مفاخر، آرش. (1395). «رستم و زنون»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج4، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، صص 503-501.
- اکبری مفاخر، آرش. (1396). «یادگار زریران و رزمنامۀ کنیزک»، ایران نامک (فصلنامۀ ایران شناسی)، سال 2، شماره 1، صص 171-130.
- ابنفقیه، احمد بن محمد. (1349). البلدان، ترجمۀ مختصر محمدرضا حکیمی، تهران: ب‍ن‍ی‍اد فرهنگ ایران.
- بهار، مهرداد. (1374). جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.
- بهزادی، رقیه. (1368). «هنر سکایی»، مجلۀ چیستا، شماره 59 و 60، صص 538-519.
- بهزادی، رقیه. (1384). قوم‌های کهن در قفقاز، ماورای قفقاز، بین‌النهرین و هلال حاصلخیز، تهران: طهوری.
- بهزادی، رقیه. (1386). قوم‌های کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران، تهران: طهوری.
- بهنام، عیسا. (1346). «گنجینه های مکشوف در پازیریک»، مجلۀ هنر و مردم، شماره 63، صص 9-2.
- تالبوت رایس، تامارا. (1388). سکاها، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: طهوری.
- پورداورد، ابراهیم. (1363). فرهنگ ایران باستان، تهران: دانشگاه تهران.
- پورخالقی چترودی، مهدخت و لیلا حق پرست. (1389). «بررسی تطبیقی آیین های سوگ در شاهنامه و بازمانده های تاریخی – مذهبی سوگواری در ایران باستان»، نشریۀ ادب و زبان، شماره 27، صص 23-1.
- خالقی مطلق، جلال. (1381). «یکی دخمه کردش ز سم ستور»، سخن های دیرینه (مجموعه مقاله دربارۀ فردوسی و شاهنامه)، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار، صص 37-25.
- ذوقی، سهیلا و احمد ذاکری. (1391). «آیین تعلیمی کفن و دفن و سوگواری در هشت اثر حماسی (شاهنامه، گرشاسبنامه، اسکندرنامه، ظفرنامه، مهابهارات، اودیسه، ایلیاد و انهاید)»، فصلنامۀ تحقیقات علمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، شماره 13، صص 98-83.
- رانسکوویچ، الکساندر. (1362). «حماسه در ایران باستانی و ایران کنونی»، هزارۀ فردوسی، شامل سخنرانیهای جمعی از فضلای ایران و مستشرقین دنیا در کنگرۀ هزارۀ فردوسی، تهران: دنیای کتاب، صص 198-194.
- رایس، تامارا تالبوت،1370، سکاها، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: یزدان.
- رضالو، رضا و یحیا آیرملو. (1393). «آیین تدفین اسب در میان اقوام سکایی، مطالعۀ موردی گورستان خرم آباد مشگین شهر»، جامعه شناسی تاریخی، دورۀ 6، شمارۀ 3، صص144-113.
- رضالو، رضا و یحیا آیرملو. (1394). «شواهد باستان شناختی جدید از حضور تاریخی اقوام سکایی در ایران»، پژوهشهای تاریخی، سال هفتم، شمارۀ 4، صص 32-17.
- سعیدی، فرخ. (1378). راهنمای تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی پازینه.
- سولیمیرسکی، تادئوتس. (1390). سامارتها. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: طهوری.
- شایگانفر، حمیدرضا. (1391). «یکی دخمه کردش ز سمّ ستور»، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی، شماره 11، صص 86-75.
- شعار، جعفر و حسن انوری. (1363). غمنامۀ رستم و سهراب، تهران، نشر ناشر.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1374). «یکی دخمه کردش ز سم ستور»، کلک، ش 70-68، 31-17.
- صفاری، نسترین، مصفا، مظاهر و ژاله آموزگار. (1389). «حماسه های رستم و خاندانش»، کهن نامه ادب پارسی، شماره 1، صص 72-59.
- طاهری، محمد. (1391). «جایگاه و تأثیر قوم سکایی در تاریخ و شاهنامۀ فردوسی»، متن شناسی ادب فارسی، شماره 1، صص 146-125.
- طباطبایی اردکانی، سید محمود. (1375). «مروری بر مسألۀ مرگ و جهان پس از مرگ در شاهنامه»، فصلنامه ادب و زبان، شماره 14، صص 106-77.
- عسگراف و ولکف ون. (1375). قبایل شبان و کوچرو در آغاز هزاره اول ق.م تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
- فضایی، یوسف. (1369). «بحثی از شاهنامۀ فردوسی و شخصیت رستم دستان – پهلوان»، چیستا، شماره 74 و 75، صص 546-525.
- فرای، ریچارد نلسون. (1377). میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: انتشارات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی – اسلامی).
- رستگار فسایی، منصور. (1373). حماسۀ رستم و سهراب: بر اساس چاپ دکتر خالقی مطلق، تهران: جامی.
- فیروزمندی، بهمن و احمد نیک گفتار. (1387)، «کورگانهای سکایی»، مجلۀپژوهشهای تاریخی دانشگاه سیستان و بلوچستان ، شماره 3. صص149-174.
- فیروزمندی، بهمن و میثم لباف خانیکی. (1385)، «ساختار اجتماعی جوامع سکایی با نگرش به شیوههای تدفین»، مجلۀ علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره6، صص67-91.
- قائمی، فرزاد و جعفر یاحقی. (1388). «اسب؛ پر تکرارترین نمادینۀ جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شماره 42، صص 26-9.
- قبادی، حسینعلی و علیرضا صدیقی. (1385). «مقایسۀ شخصیت رستم و ارجن در شاهنامه و مهابهارات»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره7، صص 114-103.
- قلیزاده، خسرو. (1388). «اسب در اساطیر هند و اروپایی»، نشریۀ مطالعات ایرانی، سال هشتم، شماره 16، ص 232-199.
- کاظم زاده، حامد. (1388). «اوستها میراث داران ایران فرهنگی در قفقاز (بر پایۀ مطالعات میدانی 2008 – 2007 میلادی)»، فصلنامۀ مطالعات ملی، شماره 2، صص 181-153.
- کریستینسن، آرتور امانوئل و عباس اقبال آشتیانی. (1363). شعر و موسیقی در ایران قدیم، تهران: هنر و فرهنگ.
- کزازی، میرجلال الدین. (1391). نامۀ باستان: ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی، تهران: سمت.
- کزازی، میرجلال الدین. (1381). نامه باستان، ج2، تهران: سمت.
- منصوریانسرخگریه، حسین و دهقان قاسمخیلی. (1390). «آیین تدفین و سوگواری در شاهنامه»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، شماره 4، صص 134-119.
- یاحقی، محمدجعفر. (1368). سوگنامه سهراب، تهران: توس.
- Artamonov, M. (1966). Sokrovishcha Skifskikh Kuganov Sobranii Gosudarstvennogo Ermitazha-Pragu-Lenin grad, from Great Soviet Encycolopedia, Vol.29, 1982.
- Bailey, H.W. (2009). Indo-scythian Studies Being Khotanese Texts, Cambridge Univ Pr.
- Bell, Andrew. (2000). The Role of Migration in the History of the Eurasian Steppe: Sedentary Civilization vs. "barbarian" and Nomad. New York: St. Martin's.
- Bidzilia, V. (1975). Gaimanovo Mogila, in Grate Soviet Encycolopedia, A.M Prokhorov (ed), Vol. 6, New York & London: Collier Macmillan Publishers.
- Dandamaev, M. A. (1989). A Political History of the Achaemenid Empire, Leiden: EJ Brill.
- Curtis, Vesta Sarkhosh., and Sarah Stewart. (2007) .The Age of the Parthians, London: I.B. Tauris.
- Dashevskaia, O. D. (1978). “Neapolis”, in Great Soviet Encycolopedia, A.M Prokhorva (ed.), Vol.17, New York: Macmillan Inc. & London: Collier Macmillan Publishers.
- Farrokh, K. (2007). Shadows in the Desert, Ancient Persia at War, Oxford: Osprey Publ.
- Flory, S. (1987). The Archaic Smile of Herodotus, Detroit: Wayne State UP.
- Herodotus. (2009). The Histories, Transl. by George Rawlinson, London: Digireads.
- Gershevitch, I. (1993). The Cambridge History of Iran, Vol. 2, The Madian and Achaemenian Periods, Cambridge University Press.
- Husing, G. (1905). Die Iraniscbe Uberliefrung and das ariscbe system, Leipzig.
- Krader, Lawrence. (1971). Peoples of Central Asia. Bloomington: Indiana University.
- Marqwuart, J. (1895). Beitrage zur Geschichte und sage von Eran, ZDMG, pp: 649-643.
- Morrison, George, Mohammad Reza Shafi Kadkani and Julian Baldick. (1981). History of Persian Literature from the Beginning of the Islamic Period to thePresent Day. Leiden: E.J. Brill.
- Rawlinson, T. R. (1949). History of Herodotus, Vol. 1, E. H. Blakeney (ed), London: J. M. Dent & Sons LTD., New York: E. P. Dutton & Co. INC.
- Rostovtzeff, M. & Hon. D. Lilt. (1969). Iranians & Greeks in South Russia, New York: Russell & Russell.
- Rudenko, S.I. (1952). Gornoaltaiskiye nakhodki I skify, Moscow-Leningrad: Izdatelstov ANSSSR (Scythia an period discoveries in the Altai mountains), from Koryakova, L, 2000, “Some Notes Abouth the Material Culture of Eurasian Nomads”, in Kurgans, Ritual Sites, and Settlements: Eurasian Bronze and Iron Age, Jeannine Davis-Kimble ae al (eds), Oxford: Archeopress.
- Rudenko, S.I. (1970). Frozen Tombs of Siberia: The Pazyryk Burials of Iron Age Horsemen, London: J.M. Dent & Sons Ltd.
- Sagar, Krishna Chandra. (1992). Foreign Influence on Ancient India, New Delhi:Northern Book Centre.
- Stachelberg, R. V. (1898). Bemerkungen Zur persichen sagesgschichte, WZKM, XII, s246, Anm1.
- Wikander, S. (1942). Vayu, text and untersucbungen zur indo – Iranian religionsgescbiobte, I. Lunds.
_||_