بررسی مسألۀ جبر و اختیار در آثار تعلیمی مولوی کرد*
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی: واحد جامع سنندج ـ ایران
کلید واژه: جبر و اختیار, قضا و قدر, مولوی کرد, افعال انسان, اشعری, Divine decree, Compulsion and free choice, Molavi Kurd, Human deed, Ash’ari,
چکیده مقاله :
سید عبدالرحیم مولوی(1882- 1806 م) یکی از بزرگ‌ترین عالمان و عارفان کرد در سدۀ نوزدهم میلادی است. او نه فقط عالم و عارف، بلکه شاعری چیره دست و توانا است که به زبآن‌های فارسی، عربی، کردی سورانی و اورامی شعر می‌سرود. آثاری که از او به جای مانده گویای آن است که مولوی کرد نه تنها در تفسیر و حدیث و شعر و کتابت از مقام والایی برخوردار است، بلکه به حق می‌توان او را یکی از متکلمان برجسته به شمار آورد. سه اثرِ تعلیمیِ: فوائح (= به فارسی)، الفضیله(= به عربی) و عقیدۀ مرضیه(= به کردی سورانی) در قالب نظم، دقیق‌ترین و لطیف‌ترین مباحث کلامی را تشریح و تبیین کرده است. نگارنده در این مقاله، قصد دارد به یکی از جنجالی‌ترین مبحث از مباحث علم کلام، از منظر مولوی بپردازد. در بارۀ جبر و اختیار پژوهش‌های فراوانی شده است و از دیدگاه‌های گوناگون به آن نظر شده است؛ اما به نظر می رسد نگاه مولوی با نگاه دیگران تفاوت‌هایی داشته باشد. از این رو نتیجه‌ای که از این پژوهش که به روش تحلیلی انجام شده، گرفته می‌شود این است که با توجه به تعریف قضا و قدر از نظر مولوی و پرداختی که به مسأله داده است، انسان در انجام افعالی که منجر به ثواب و عقاب باشد کاملاً مختار است.
Sayyed Abdorrahim Molavi( 1806-1882 A.D) is one of the greatest kurd mystics and scholars in the nineteenth century A.D. He not only is a mystic and scholar but also is a skilful and capable poet of Persian, Arabic, Surani and Orami kurdish languages. According to the works left by him, Molavi is not only outstanding in commentary, Hadith, poem and writing, but also he fairly can be one of prominent theologians. There are three works as Fawaeh in Persian, Alfazila in Arabic and Aghida Almarziyh in surani Kurdish which have interpreted and explained the theologian analytics in verse in most precise and delicate manner. The writer in this essay tends to deal with one of the most tumultuous topics of discourse from Molavi’s point of view. While many researches have been done about compulsion and free choice with different ideas, it seems that all differ with that of Molavi’s. So the conclusion of this research which has been done analytically is that according to the definition of the divine decree from Molavi’s point of view, man is completely free to do what brings forth divine reward or punishment to him.
10. جرجانی، میر سید شریف(1377)، تعریفات، ترجمه: حسن سید عرب و سیما نوربخش، تهران: فرزان.
11. حافظ شمس الدین اباالخیر(1979)، المقاصد الحسنه فی البیان الاحادیث المشتهره، بیروت: دارالکتب العلمیه.
12. الحلبی، علی حسن علی(بی‌تا)، الموسوعه الاحادیث الضعیفه و الموضوعه، ریاض: مکتبه المعارف.
13. حلی، علامه(1385)، باب حادی عشر، ترجمه: علی شیروانی، قم: دارالفکر.
14. خه‌زنه‌دار، معروف(2010)، تاریخ ادب کردی، اربیل: آراس.
15. زمانی، کریم(1380)، شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات.
16. سیوطی، جلال الدین(بی‌تا)، اللآلی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه، بیروت: دارالمعرفه.
17. عبدالجبار احمد همدانی(بی‌تا)، شرح اصول الخمسه، بیروت: داراحیا التراث العربی.
18. غزالی، امام محمد(1384)، احیاء علوم الدین، ترجمه: مؤیدالدین خوارزمی، تصحیح: حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
19. قادر محمد، انور(1390)، غزلیات شاعر بزرگ کرد مولوی؛ ترجمه: جمال احمدی، سنندج: آراس.
20. مدرس، ملا عبدالکریم(1995)، فوائد الفوائح، بغداد: بدون ذکر انتشارات.
21. مدرس، ملا عبدالکریم(1988)، عقیده المرضیه، بغداد: مطبعه الإرشاد.
22. مدرس، ملا عبدالکریم(1972)، الوسیله فی شرح الفضیله، بغداد: مطبعه الإرشاد.
23. مدرس، ملا عبدالکریم(1385)، یاد مردان، سنندج: کردستان.
24. مصنف، ملا ابوبکر سید حسن(1378)، سراج الطریق، به اهتمام میرزای هورامی، سنندج: کردستان.
25. ملا کریم، محمد(1386)، مولوی کرد زندگی و آثار، ترجمه: جمال احمدی، سنندج: تافگه.