پهنه‌بندی اگرواکولوژیکی کشت زیره سبز (Cuminum cyminum) در استان آذربایجان شرقی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

بهزاد شوکتی ¹ (دانشجوی دکتری تخصصی اگرواکولوژی، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران.)
محمد رضا اصغری پور ² (دانشیار گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران)
بختیار فیضی زاده ³ (استادیار دانشکده GIS و سنجش از دور، دانشگاه تبریز. تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/05/06 تاریخ پذیرش : 1395/11/13 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: سیستم اطلاعات جغرافیایی, امکان سنجی, اقلیم, توپوگرافی, سیستم تحلیل سلسله مراتبی,

چکیده مقاله :

این مطالعه با هدف پهنه‌بندی اگرواکولوژیکی گیاه زیره سبز در راستای شناسایی مناطق مستعد کشت این گیاه در استان آذربایجان‌شرقی با استفاده از تکنیک آنالیز مکانی GIS انجام گرفت. در این خصوص، داده‌های مورد نیاز در قالب معیارهای مربوط به شرایط خاک، توپوگرافی، شاخص‌های اقلیمی جهت فرآیند مدل سازی بکار گرفته شدند. معیارهای مذکور در قالب لایه‌های اطلاعاتی آماده‌سازی شد و پس از استانداردسازی برای تلفیق مورد استفاده قرار گرفتند. با توجه به اینکه روش مطالعه در این پژوهش مبنی بر آنالیز مکانی GIS بود، در ابتدا پارامتر‌ها استانداردسازی شدند و بر اساس سیستم تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزن‌های معیار استخراج شدند. سپس سیستم تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره (MCDA) جهت تلفیق لایه‌های اطلاعاتی و استخراج نتایج بکار گرفته شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که استان آذربایجان‌شرقی جهت کشت زیره سبز از پتانسیل بالایی برخوردار است و امکان کشت آن در شهرستان‌های مرند، شبستر، ورزقان، سراب، میانه، کلیبر، بستان‌آباد، سهند و مراغه با سطح عملکرد بالا در واحد سطح وجود دارد. نتایج همچنین نشان داد که 2561151 هکتار از اراضی این استان دارای پتانسیل کشت بالا و 2017916 هکتار دارای پتانسیل کشت متوسط هستند. با توجه به عدم توجه کافی به امکان‌سنجی کشت این گیاه در استان آذربایجان‌شرقی، نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند زمینه‌ساز آگاهی بیشتر کشاورزان و متخصصین کشاورزی از امکان کشت و کار این گیاه و بهرهبرداری مطلوب‌تر از منابع طبیعی شود.

چکیده انگلیسی:

This study aims to assess Agro-climatic suitability for Cumin producing in East-Azerbaijan province based on GIS spatial analysis technique. For this goal, several criteria including soil conditions, climatologically indicators, topography situation and agro-climatology criteria were taken into account of modeling process. The methodology was performed based on GIS spatial analysis. For this to happen, standardization process was performed on criteria and weighting process was done using Analytic Hierarchy Process (AHP) approach. GIS based multicriteria decision analysis was employed for weighted overlapping of indicators and results were achieved based on GIS- Multi-Criteria Decision Analysis (MCDA) method. Initial results indicated that East-Azerbaijan province has potential for cultivating of Cumin. Based on results, Cumin plant can be cultivated in Mianeh, Shabestar, Maragheh, Marand, Sahand, Sarab, Varzrghan, Kaleybar and Bostan Abad regions which are classified in suitable category. Also, the rest regions indicated moderate potential for this purpose. Finally, about 2561151 ha of this province has high suitability, 2017916 ha has moderate suitability. Lacks of enough attention to the feasibility assessment of Cumin plant in this province, results of this research are great of importance for the purpose of regional planning in East-Azerbaijan province.

منابع و مأخذ:

امین پور، ر. و جعفری، ا. ۱۳۷۸. زیره سبز. سازمان کشاورزی استان اصفهان. 50 صفحه.

خندان، س.، خالدی، ش.، ضیائیان فیروز آبادی، پ.، عبادی، ه.  1388. پهنه بندی کشت مرکبات در استان لرستان. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی(اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی)، دانشکده جغرافیا دانشگاه شهید بهشتی.

خوش اخلاق، ف. و سلطانی، م. 1390. پهنه بندی اقلیم کشاورزی توت فرنگی با استفاده از سامانه ی اطلاعات جغرافیایی در استان مازندران. فصلنامه سپهر. جلد20، شماره 78 : 38-32.

خوشحال دستجردی، ج. و جوشنی، ع.ر. 1391. برآورد مناسب ترین شیوه محاسبه بارش مؤثر برای کشت گندم پاییزه در حوزه دریاچه نمک. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. سال سوم، شماره نهم و دهم: 153-169.

زیدعلی، ا.ا.، قربانی، ر.، کوچکی، ع.ر.، آزادبخت، ن. و جهانبخش، و. 1390. بررسی اثر مرحله رشد گیاه و طول دوره شبنم بر میزان بیماری زایی قارچ Alternaria alternata بعنوان عامل کنترل بیولوژیک پیچک صحرایی. نشریه پژوهشهای زراعی ایران. جلد 9، شماره 1: 12-18.

صادقی، م.م. 1389. آموزش پیشرفته ArcGIS9.3 (Extending ArcGIS 9.3: ArcScan, Spatial Analyst, 3D Analyst). انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان.112 صفحه.

عطایی، م. ۱۳۵۶. زراعت. جلد سوم انتشارات دانشگاه تهران. 526 صفحه.

فیضی‌زاده، ب.، ابدالی، ح.، رضایی بنفشه، م. و محمدی، غ.م. 1391. پهنه بندی قابلیت کشت گندم دیم در سطح استان آذربایجان شرقی با استفاده از تحلیل های مکانی GIS. نشریه زراعت (پژوهش و سازندگی). جلد 25، شماره3 : 75-91.

قاسمی، ع.ا.، حمیدی، ح.، آروس، ج. و معصومی، ع. 1392. بررسی اثر شوری و دما بر جوانه زنی بذرگیاه دارویی زوفا. مجله به زراعی کشاورزی. دوره 5، شماره 3: 155-169.

قدسی‌پور، س.ح. 1389. فرایند سلسله مراتب تحلیلی. انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر.220 صفحه.

کافی، م. 1381. زیره سبز. فناوری تولید و فرآوری. انتشارات زبان ادب.200 صفحه.

 کریمی، ج.، فهمیده عمادی، م. و شفیعی، ب.1392. ارزیابی پتانسیل های اقلیمی کشت چای در استان مازندران با استفاده از GIS. اولین همایش ملی چای. دانشگاه آزاد اسلامی واحدلاهیجان و مرکز تحقیقات چای کشور- 14 اسفند.

کوچکی، ع.ر.، سلطانی، ا. عزیزی، م. 1382. اکوفیزیولوژی گیاهی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 271 صفحه.

محمدی، ح.، کاظمی، م. و گودرزی، ن. 1386. کاربرد GIS در امکان سنجی کشت زیتون در استان اصفهان. زراعت و باغبانی. جلد 20، شماره 1: 123-133.

مرادی، ا. ص. و اختر کاوان، م. 1388. روش شناسی مدلهای تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره. آرمانشهر. جلد 2، شماره 1: 113-125.

مرکز آمار آیران. 1395. تاریخ بازدید از سایت: 12/3/1395. دسترسی در http://www.amar.org.ir/

یزدان پناه، ح. ا.، کمالی، غ.، حجاری‌زاده، ز. و ضیاییان، پ.1385. مکان‌گزینی اراضی مستعد کشت بادام در استان آذربایجان شرقی. جغرافیا و توسعه. جلد4، شماره 8: 193-203.

هاشمی‌نیا، س. م.، نصیری محلاتی، م. و کشاورزی، ع. 1388. تعیین استانه شوری و دمای مناسب و بررسی اثرات توأم آنها بر جوانه زنی زیره سبز. مجله پژوهشهای زراعی ایران. جلد7، شماره 1: 303-310.

 Asgharipour, M.R. 2012. Effect of vermicompost produced from municipal solid waste on growth and yield of isabgol (Plantago ovata Forsk) and cumin (Cuminum cyminum). J. Medic. Plants Res. 6(9): 1612-1618.

Farajzadeh, M., H. Adab and R. Amiri. 2007. The preparation of the colza (Brassica napus L.) suitability map using statistical analysis and GIS; case study: Sabzevar township. Iranian Int. J. Bot. 3:359-365.

Ghaffari, A. 2008. Agroclimatic zoning of Iran, Rainfed crop production areas with particular emphasis to agroecological characterization. Report, Agricultural Extension, Education and Research Organization (AEERO), Dryland Agricultural Research Institute (DARI). ICARDA Technical Report.

Ghasemi-Pirbalouti, A. and A. Golparvar. 2008. Evaluating agro-climatologically variables to identify areas for rapeseed in different dates of sowing by GIS approach. Am. J. Agri. Biol. Sci. 3(4): 656-660.

Gong, G., S. Mattevada and S.E. O'Bryant. 2014. Comparison of the accuracy of kriging and IDW interpolations in estimating groundwater arsenic concentrations in Texas. Environ Res: 130:59-69. doi: 10.1016/j.envres.2013.12.005.

Kamkar, B., A.R. Koocheki, M. Nassiri Mahallati, J. Da Silve, P. Rezvanimoghaddam and M. Kafi. 2011. Fungal diseases and inappropriate sowing dates, the most important reducing factors in cumin fields of Iran, A case study in Khorasan provinces. Crop Prot. 30: 208-215.

Mirzabayati, R. 2004. Investigation of suitable areas for saffron cultivation in Nishabor plain using GIS and RS. M.Sc. Thesis of Tarbiat Modares University.

Rezvani Moghaddam, P. and A.K.S. Huda. 2007. Using agro-climatic models to match phenology with environmental factors for cumin production in Iran. In: Farming Systems Design 2007: Methodologies for Integrated Analysis of Farm Production Systems (section model based intervention in land management practice and policy), 10-12 September 2007, Catania, Sicily, Italy.

Saaty, T.L. 1980. “The Analytic Hierarchy Process.” McGraw-Hill, New York. 287p.

 Setianto, A.and T. Triandini. 2013. Comparison of kriging and Inverse Distance Weighted (idw) interpolation methods in lineament extraction and analysis. J. SE Asian Appl. Geol. 5(1):21-29.

Vorapracha, P., P. Phonprasert, S. Khanaruksombat and N. Pijarn. 2015. A Comparison of Spatial Interpolation Methods for predicting concentrations of Particle Pollution (PM10). Int. J. Chem. Environ. Biol. Sci. 3(4):302-306.