بررسی تطبیقی دو مفهوم جبر و اختیار با تأکید بر مثنوی معنوی مولانا و اشعار عطار
محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)
احمد محل‌مانی
1
,
ابوالفضل ابراهیمی
2
,
سوسن نریمانی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
2 - استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران. (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
کلید واژه: عطار, مولوی, اختیار, جبر, سیر و سلوک,
چکیده مقاله :
دو مفهوم جبر و اختیار یکی از مهم ترین مفاهیم مطرح شده در فقه، فلسفه و ادبیات عرفانی است که گذشته از فلاسفه، شاعران بزرگی همچون: مولوی، سنایی، عطار، حافظ و سعدی و... در آثار نظم و نثر خود بدان پرداخته‌اند. این مسئله زمانی از اهمّیت والاتری برخوردار می‌گردد که در تاریخ اسلام دو مکتب معتزله و اشاعره برای دفاع از جبر و اختیار بنا نهاده و استدلالات متعدّدی برای پذیرش یا رد آنان مطرح کرده‌اند. بنابراین، این مقاله با هدف بررسی تطبیقی دو مفهوم جبر و اختیار با تأکید بر اشعار مولوی و عطار نگاشته شده است. فرضیة نویسندگان دلالت بر این موضوع دارد که مفهوم جبر و اختیار در اشعار مولوی عطار برجستگی خاصی دارد، یعنی هر دو شاعر به این دو مفهوم پرداخته و با دلایل خود به تحلیل آن ها مبادرت نموده‌اند. یافته‌های مقاله با استفاده از روش تطبیقی (روش تحقیق) نشان داد که بسامدسنجی مفهوم اختیار در آثار مولوی بسیار بالاتر از مفهوم جبر است در حالی که، بسامدسنجی جبرگرایی در آثار عطار بسیار وسیعتر از مفهوم اختیار است. بنابراین در سیر و سلوک عرفانی، اشعار مولوی نمایندة اختیارگرایی و اشعار عطار نمایندة جبرگرایی است.
The two concepts of Fatalism and Free will are the most important concepts raised in jurisprudence, philosophy and mystical literature which apart from philosophers, great poets such as Rumi, Sanai, Attar, Hafez, and Saadi have addressed it in their poetry and prose works.This issue becomes more important when in the history of Islam, two schools of Ash'ariyya and Mu'tazila have been established to defend Fatalism and Free will and have put forward numerous arguments to accept or reject them. This article with the purpose of comparative analysis of the two concepts of Fatalism and Free will with emphasis on the poems of Rumi and Attar. The main question of this article is: "How the two concepts of Fatalism and Free will can be analyzed in the poems of Rumi and Attar?" The hypothesis of the authors implies that the concepts of Fatalism and Free will have a special prominence in the poems of Rumi and Attar and that both poets have addressed these two concepts and have tried to analyze them with their own reasons. The findings by using the comparative method showed that the frequency of the concept of Free will in Rumi's poets is much higher than the concept of Fatalism while the frequency of Fatalism in Attar's poets is much wider than the concept of Free will. Therefore, in the course of mysticism, Rumi's poems represent voluntarism and Attar's poems represent Fatalism.
_||_