قابلیت اراضی کشت و توسعه گیاه دارویی آنغوزه با رویکرد اقلیمی مطالعه موردی: استان کهگیلویه و بویراحمد
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیسید احمد عبدلپور 1 , حسین محمدی 2 , علی‌اکبر شمسی‌پور 3
1 - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی پردیس کیش،دانشگاه تهران،ایران
2 - hmmohammadi@ut. ac. ir 09123849767
استادگروه جغرافیای طبیعی،دانشکده جغرافیا،دانشگاه تهران،ایران
3 - دانشیارگروه جغرافیای طبیعی،دانشکده جغرافیا،دانشگاه تهران، ایران
کلید واژه: گیاهان دارویی, کهگیلویه و بویراحمد, آنغوزه, قابلیت اراضی, رویکرد اقلیمی,
چکیده مقاله :
هدف اصلی از تعیین قابلیت اراضی، پیش بینی ظرفیت ذاتی واحدهای اراضی برای کاربری خاص در طی یک دوره طولانی و پایدار است. پژوهش حاضر باهدف شناخت نواحی مستعد و قابل توسعه اراضی مرتعی استان کهگیلویه و بویراحمد برای کشت گیاه دارویی آنغوزه[1] در رابطه با نیازهای مطلوب اقلیمی بر اساس روش های تصمیم گیری چندمتغیره در محیطGIS است. برای دستیابی به هدف پژوهش، پایگاه داده های اقلیمی شامل دما، بارش، رطوبت، تعداد روزهای یخبندان وساعت های آفتابیمجموع ۲۳ایستگاه هواشناسیو باران سنجی از زمان تأسیس تا سال۱۳۹۷وداده های فیزیوگرافی: ارتفاع، شیب، جهت شیب، کاربری اراضی وبافت خاک در قالبنقشه های موضوعی تهیهو طبقه‌بندی شد. سپس با استفاده از مدل تحلیل رابطه ای[2]، تلفیقو وزن دهیلایه هادر محیط GISانجامو درنهایت نقشه نهایی قابلیت اراضی آنغوزه برای استان تهیه شد.نتایج مدل سازی نشان داد کهاراضی دارای اولویت مناسب، با بیش از ۱۲۲۰۰۰ هکتار برابر با ۸ درصد مساحت استان است. اراضی دارای اولویت متوسطبا برخی محدودیت های محیطی ۹۸۰۰۰ هکتار از زمین های استان را پوشش می دهد. غالب اراضی باقابلیت توسعه کشت گیاه آنغوزه در زمین های مرتعی خوب، پهنه های با بارندگی بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلی متر، دامنه های آفتاب گیر جنوبی،زمین های با بافت خاک سبک شنی لومی، نقاط ارتفاعی بالای۲۰۰۰ متر و شیب های تند بالای ۲۰ درصد هستند. به‌طوری‌که این مشخصات محیطی بیشتر در منطقه سردسیر بویراحمد پای دامنه های کوهستان زاگرس قرار دارند. بیش از ۷۱درصد استان به دلایل مختلف قابلیت کشت و توسعه گیاه آنغوزه را ندارد. مهم‌ترین دلایل محدودیت کشت و توسعه این گیاه، کاربری های زراعی، باغی، جنگلی و اراضی مسطح و جهت شیب های شمالی است. 1 Ferula assafoetida [2]Relational Modeling
هدف اصلی از تعیین قابلیت اراضی، پیشبینی ظرفیت ذاتی واحدهای اراضی برای کاربری خاص در طی یک دوره طولانی و پایدار است. پژوهش حاضر باهدف شناخت نواحی مستعد و قابل توسعه اراضی مرتعی استان کهگیلویه و بویراحمد برای کشت گیاه دارویی آنغوزه[1] در رابطه با نیازهای مطلوب اقلیمی بر اساس روشهای تصمیمگیری چندمتغیره در محیطGIS است. برای دستیابی به هدف پژوهش، پایگاه دادههای اقلیمی شامل دما، بارش، رطوبت، تعداد روزهای یخبندان وساعتهای آفتابیمجموع ۲۳ایستگاه هواشناسیو بارانسنجی از زمان تأسیس تا سال۱۳۹۷ودادههای فیزیوگرافی: ارتفاع، شیب، جهت شیب، کاربری اراضی وبافت خاک در قالبنقشههای موضوعی تهیهو طبقه‌بندی شد. سپس با استفاده از مدل تحلیل رابطهای[2]، تلفیقو وزن دهیلایههادر محیط GISانجامو درنهایت نقشه نهایی قابلیت اراضی آنغوزه برای استان تهیه شد.نتایج مدلسازی نشان داد کهاراضی دارای اولویت مناسب، با بیش از ۱۲۲۰۰۰ هکتار برابر با ۸ درصد مساحت استان است. اراضی دارای اولویت متوسطبا برخی محدودیتهای محیطی ۹۸۰۰۰ هکتار از زمینهای استان را پوشش میدهد. غالب اراضی باقابلیت توسعه کشت گیاه آنغوزه در زمینهای مرتعی خوب، پهنههای با بارندگی بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر، دامنههای آفتابگیر جنوبی،زمینهای با بافت خاک سبک شنی لومی، نقاط ارتفاعی بالای۲۰۰۰ متر و شیبهای تند بالای ۲۰ درصد هستند. به‌طوری‌که این مشخصات محیطی بیشتر در منطقه سردسیر بویراحمد پای دامنههای کوهستان زاگرس قرار دارند. بیش از ۷۱درصد استان به دلایل مختلف قابلیت کشت و توسعه گیاه آنغوزه را ندارد. مهم‌ترین دلایل محدودیت کشت و توسعه این گیاه، کاربریهای زراعی، باغی، جنگلی و اراضی مسطح و جهت شیبهای شمالی است. 1 Ferula assafoetida [2]Relational Modeling
امید بیگی رضا، پیرمرادیم، کریم زاده ق (1384):بررسی روشهای مختلف تیغ‌زنی بر عملکرد و بقای گیاه دارویی آنغوزه، نشریه منابع طبیعی، دوره 57، شماره 4، صص 798-791
2- بیدادی جواد، عبدی ا، کامکاری (1394): ارزیابی تناسب اراضی جهت اجرای تناوب گندم-سویا در حوزه قره‌سو با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی،نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 25، شماره 1، صص 143-131.
3- پاکزاد میعاد، اسلامی ر (1396): مکان‌یابی اراضی مستعد جهت توسعه کاشت گونۀ کهور ایرانی با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: حوزه آبخیز رحمت‌آباد استان کرمان) فصل‌نامهسنجشازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی دوره 8، شماره 2، صص 61-48.
4- حسینی بمرود، مهدوی خ (1392): بررسی خصوصیات اکولوژی گیاه دارویی کما آنغوزه مطالعه موردی منطقه سبزوار استان خراسان رضوی،فصلنامه علمی پژوهشی گیاه و زیست‌بوم، دوره 9، شماره 36،صص45-31
5- خسروی پور بهمن، سیاه‌پوش ع،مهدی کربلایی ز (۱۳۹۴): اهمیت کشت گیاهان دارویی و تولید فراورده‌های آن در کشاورزی، اولین همایش گیاهان دارویی، تهران، مرکز توسعه پایدار علم و صنعت فرزین.
6- سعادت فر امیر، توسلیان ا، جعفری س (1397): تعیین رویشگاه بالقوه گیاه دارویی آنغوزه با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه چترود کرمان). نشریهکاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی، زمستان 1397, دوره 9, شماره 4 صص 155-139.
7- صادقی نیا مجید، تازه م، جعفری ز، کیانیک (1395): تعیین رویشگاه بالقوه گاوزبان خارک دار با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهرستان دزفول فصلنامه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی دوره 7، شماره 4، صص 30-18.
8- عسکر زاده محمد، شاد ق ع (1384): بررسی پوشش گیاهی منطقه تربت‌جام. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌هاو مراتعص 122.
9- عبدلپور سید احمد (1391): پایان‌نامه کارشناسی ارشد، بررسی اقلیم استان کهگیلویه و بویراحمد به‌منظور توسعه گردشگری دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان. صص 41-11.
10-فرج زاده منوچهر،میر بیاتیرضا (1386):امکان‌سنجی اقلیمی کشت زعفران در دشت نیشابور با استفاده از GIS، نشریه مدرس علوم انسانی، بهار 1386، دوره 11، شماره 1 (پیاپی 50)، صص91 -67
11- فیله کش، اسماعیل (1380): بررسی پوشش گیاهی کاشمر، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.
12- فرامرزی انسیه،دادگرم، شیرمحمدیک (1388): تهیه نقشه ارزیابیکیفیت اراضی برایکشت گیاه دارویی لوبیا در منطقه دماوند،فصلنامه شناخت و کاربرد گیاهان دارویی، دوره ۲، شماره ۱(پیاپی ۵)، صص 42-37.
13- کمالی غلامعلی، صدقیانی پور ع، صداقت کردار ع (1387): بررسی پتانسیل اقلیمیکشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی، مجله آب‌وخاک علوم و صنایع کشاورزی، شماره 22، سس 483-467.
14- کامکار بهنام، مقدادی ن (1394): تعیین تناسب اراضیاستان‌های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی برای کشت زیره سبز با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و رهیافتمدل‌سازی، مجله پژوهش‌های تولید گیاهی، دوره 22، شماره 1، صص21-1.
15- محمدی حسین،رنجبر ف، سلطانیم (1390): ارزیابی پتانسیل‌های اقلیمی کشت زعفران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهرستان مرودشت، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 22، شماره3،صص 154-143.
16- ناصری داریوش،هدایتش، شنوایی س(1396): پهنه‌بندی کشت گیاهان دارویی در منطقه ارسباران با استفاده از GIS، اولین همایش ملی صیانت و حفاظت از جنگل‌های ارسباران، تبریز، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی.
17-Akinci, H. And B. Turgut. (2013):Agricultural Land Use Suitability Analysis Using GIS And AHP،Computers And Electronics In Agriculture,Vol. 97,Pp. 71–82.
18-Bagli, S. Terres, J. M. Gallego, J. Annoni, A. And Dallemand, J. F. (2003):Agro-Pedo-Climatological Zoning Of Italy, Application To Grain Maize, Durum Wheat, Soft Wheat, Spring Barley, Sugar Beet, Rapeseed, Sunflower, Soybean, Tomato. European Commission Directorate General Joint Research Centre- ISPRA, Monograph EUR 20550 EN, Pp.189-198.
19- Barbaro, Marco &Rocca, Alvaro &Danuso, Francesco. (2011):A Methodology For Evaluating Land Suitability For Medicinal Plants At A Regional Level. Italian Journal Of Agronomy.Vol. 6. Pp. 10-34.
20- Grassano N, Tedone L, Verdini L, De Mastro G. (2011):Evaluation Of Rapeseed Cultivation Suitability In Apulia With GIS-Multicriteria Analysis. Italian Journal Of Agronomy, 6(2), Pp. 101-105.
21- FAO. (2002):Global Agro-Ecological Assessment Foragriculture In The 21st Century. Land And Water Digital Media Series, 21. FAO, Rome. Pp.65-79.
22-Foote KE, Lynch M. (1996):Geographic Information Systems As An Integratingtechnology: Context,Concepts And Definition. Austin, University Of Texas. Pp.342
23-Mishra, A, Deep, SH, Choudhary, A, (2015):Identification Of Suitable Sites For Organic Farming Using AHP &GIS, The Egyptian Journal Of Remote Sensing And Space Sciences, Vol 18, Pp. 1-13.
24-Supli Effendi Rahim, Supli Ahmad, Nurhayati Damiri, Chairil Zaman, Husin Husin (2019):Evaluation Tool Of Land Suitability For Medicinal Plants. Sriwijaya Journal Of Environment. Vol. 4 No. 1, Pp. 1-7
_||_امید بیگی رضا، پیرمرادیم، کریم زاده ق (1384):بررسی روشهای مختلف تیغ‌زنی بر عملکرد و بقای گیاه دارویی آنغوزه، نشریه منابع طبیعی، دوره 57، شماره 4، صص 798-791
2- بیدادی جواد، عبدی ا، کامکاری (1394): ارزیابی تناسب اراضی جهت اجرای تناوب گندم-سویا در حوزه قره‌سو با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی،نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 25، شماره 1، صص 143-131.
3- پاکزاد میعاد، اسلامی ر (1396): مکان‌یابی اراضی مستعد جهت توسعه کاشت گونۀ کهور ایرانی با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: حوزه آبخیز رحمت‌آباد استان کرمان) فصل‌نامهسنجشازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی دوره 8، شماره 2، صص 61-48.
4- حسینی بمرود، مهدوی خ (1392): بررسی خصوصیات اکولوژی گیاه دارویی کما آنغوزه مطالعه موردی منطقه سبزوار استان خراسان رضوی،فصلنامه علمی پژوهشی گیاه و زیست‌بوم، دوره 9، شماره 36،صص45-31
5- خسروی پور بهمن، سیاه‌پوش ع،مهدی کربلایی ز (۱۳۹۴): اهمیت کشت گیاهان دارویی و تولید فراورده‌های آن در کشاورزی، اولین همایش گیاهان دارویی، تهران، مرکز توسعه پایدار علم و صنعت فرزین.
6- سعادت فر امیر، توسلیان ا، جعفری س (1397): تعیین رویشگاه بالقوه گیاه دارویی آنغوزه با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه چترود کرمان). نشریهکاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی، زمستان 1397, دوره 9, شماره 4 صص 155-139.
7- صادقی نیا مجید، تازه م، جعفری ز، کیانیک (1395): تعیین رویشگاه بالقوه گاوزبان خارک دار با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهرستان دزفول فصلنامه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی دوره 7، شماره 4، صص 30-18.
8- عسکر زاده محمد، شاد ق ع (1384): بررسی پوشش گیاهی منطقه تربت‌جام. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌هاو مراتعص 122.
9- عبدلپور سید احمد (1391): پایان‌نامه کارشناسی ارشد، بررسی اقلیم استان کهگیلویه و بویراحمد به‌منظور توسعه گردشگری دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان. صص 41-11.
10-فرج زاده منوچهر،میر بیاتیرضا (1386):امکان‌سنجی اقلیمی کشت زعفران در دشت نیشابور با استفاده از GIS، نشریه مدرس علوم انسانی، بهار 1386، دوره 11، شماره 1 (پیاپی 50)، صص91 -67
11- فیله کش، اسماعیل (1380): بررسی پوشش گیاهی کاشمر، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.
12- فرامرزی انسیه،دادگرم، شیرمحمدیک (1388): تهیه نقشه ارزیابیکیفیت اراضی برایکشت گیاه دارویی لوبیا در منطقه دماوند،فصلنامه شناخت و کاربرد گیاهان دارویی، دوره ۲، شماره ۱(پیاپی ۵)، صص 42-37.
13- کمالی غلامعلی، صدقیانی پور ع، صداقت کردار ع (1387): بررسی پتانسیل اقلیمیکشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی، مجله آب‌وخاک علوم و صنایع کشاورزی، شماره 22، سس 483-467.
14- کامکار بهنام، مقدادی ن (1394): تعیین تناسب اراضیاستان‌های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی برای کشت زیره سبز با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و رهیافتمدل‌سازی، مجله پژوهش‌های تولید گیاهی، دوره 22، شماره 1، صص21-1.
15- محمدی حسین،رنجبر ف، سلطانیم (1390): ارزیابی پتانسیل‌های اقلیمی کشت زعفران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهرستان مرودشت، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 22، شماره3،صص 154-143.
16- ناصری داریوش،هدایتش، شنوایی س(1396): پهنه‌بندی کشت گیاهان دارویی در منطقه ارسباران با استفاده از GIS، اولین همایش ملی صیانت و حفاظت از جنگل‌های ارسباران، تبریز، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی.
17-Akinci, H. And B. Turgut. (2013):Agricultural Land Use Suitability Analysis Using GIS And AHP،Computers And Electronics In Agriculture,Vol. 97,Pp. 71–82.
18-Bagli, S. Terres, J. M. Gallego, J. Annoni, A. And Dallemand, J. F. (2003):Agro-Pedo-Climatological Zoning Of Italy, Application To Grain Maize, Durum Wheat, Soft Wheat, Spring Barley, Sugar Beet, Rapeseed, Sunflower, Soybean, Tomato. European Commission Directorate General Joint Research Centre- ISPRA, Monograph EUR 20550 EN, Pp.189-198.
19- Barbaro, Marco &Rocca, Alvaro &Danuso, Francesco. (2011):A Methodology For Evaluating Land Suitability For Medicinal Plants At A Regional Level. Italian Journal Of Agronomy.Vol. 6. Pp. 10-34.
20- Grassano N, Tedone L, Verdini L, De Mastro G. (2011):Evaluation Of Rapeseed Cultivation Suitability In Apulia With GIS-Multicriteria Analysis. Italian Journal Of Agronomy, 6(2), Pp. 101-105.
21- FAO. (2002):Global Agro-Ecological Assessment Foragriculture In The 21st Century. Land And Water Digital Media Series, 21. FAO, Rome. Pp.65-79.
22-Foote KE, Lynch M. (1996):Geographic Information Systems As An Integratingtechnology: Context,Concepts And Definition. Austin, University Of Texas. Pp.342
23-Mishra, A, Deep, SH, Choudhary, A, (2015):Identification Of Suitable Sites For Organic Farming Using AHP &GIS, The Egyptian Journal Of Remote Sensing And Space Sciences, Vol 18, Pp. 1-13.
24-Supli Effendi Rahim, Supli Ahmad, Nurhayati Damiri, Chairil Zaman, Husin Husin (2019):Evaluation Tool Of Land Suitability For Medicinal Plants. Sriwijaya Journal Of Environment. Vol. 4 No. 1, Pp. 1-7