بررسی تطبیقی وحدت وجود از دیدگاه جامی و شبستری

محورهای موضوعی : اسطوره

بتول مهدوی ¹ , شهلا خلیل اللهی ² , منیره عیدی ³

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شاهد
3 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1395/12/03 تاریخ پذیرش : 1395/12/03 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: جامی, وحدت وجود, ابن‌عربی, شبستری, تعیّن,

چکیده مقاله :

نوشتار حاضر به تطبیق وحدت وجود در اندیشه ابن عربی با آرای جامی و شبستری در این باره پرداخته است. ابن‌عربی، در نضج و کمال نظریه وحدت وجود بسیار تأثیرگذار بوده است. شبستری و جامی، در میان نویسندگان وشاعران ایرانی پس از سده هفتم وهشتم هجری، از جمله کسانی هستند که در انتقال اندیشه‌های او نقش مهمی ایفا کرده‌اند. هم‌صدا با ابن عربی، بیانگر این اندیشه شدند که در هستی، جز حق چیز دیگری وجود ندارد و هر آنچه به عنوان مظاهر کثرت مشاهده می‌شود، در واقع چیزی جز تجلی‌های گوناگون حضرت وجود، نیست. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که شبستری و جامی چون ابن عربی، حق را متجلی در جمیع اشیاء به تجلیات اسمایی می‌دانند و برای تبیین نظریه وحدت وجود، همچون ابن عربی، از ابزارهای بلاغی نظیر تمثیل دریا و مظاهر آن، عدد، آینه و نور و تابش نور از پس آینه‌های رنگارنگ بهره برده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The present article attempts to compare the idea of 'unity of Being' in the thoughts of Ibn Arabi, Jāmi and Shabestari. Ibn Arabi has a key role in formation this idea. Among the poets and writers of 7th and 8th A.H. centuries, Jāmi and Shabestari played an important role in enforcing and developing the ideas of Ibn Arabi. Like Ibn Arabi, they believe that there is nothing in the universe other than the Truth (God) and all of the pluralities are the different manifestation of God. The present research shows that Jāmi and Shabestari, like Ibn Arabi, believe that all things are manifested in God; they use rhetorical mediums like sea and its manifestations, number, mirror and light, and glow of light through the colorful mirrors for explaining the idea of 'unity of Being'.

منابع و مأخذ:

ابن‌عربی، محمدبن علی. 1369.فصوص الحکم.تصحیح ابولعلاء عفیفی.بیروت: بی‌نا.

ـــــــــــــــــــــــ . 1418ه-1998م. الفتوحات‌المکیه فی معرفة الاسرار المالکیه والملکیه. بیروت. لبنان: دار‌الاحیاء التراث العربی.

ـــــــــــــــــــــــ . بی‌تا. فتوحات مکیه. 4ج. بیروت.

الهیاردبیلی، حسین بن عبدالحق. 1376. شرحگلشنراز. مقدمهوتصحیحمحمدرضابرزگرخالقیوعفتکرباسی. تهران: مرکزنشردانشگاهی.

پاک‌سرشت، خدیجه. 1379. «تأثیرپذیری عراقی، جامی و شبستری از ابن عربی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. زمستان. صص381-395.

جامی، عبد الرحمن. 1369.رباعیات جامی. به کوشش محمود مدبری. بی‌جا: پاژنگ.

ـــــــــــــــــ .1370. نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. چاپ دوم. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات ویلیام چیتیک. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1373. لوایح. تصحیح و مقدمه یان ریشار. تهران: اساطیر.

جهانگیری، محسن. 1383.محیالدینابنعربی. چاپ پنجم.تهران: دانشگاهتهران.

چیتیک،ویلیام. 1384.عوالم خیال ابن عربی ومسئله اختلاف ادیان. ترجمه قاسم کاکایی، چاپ دوم. تهران: هرمس.

حکمت، نصرالله. 1385. متافیزیک خیال در گلشن رازشبستری. چاپ اول. تهران: فرهنگستان هنر.

خوارزمی، تاج الدین حسین بن حسن. 1385. شرح فصوص الحکم محی الدین بن عربی. چاپ چهارم. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.

داعی شیرازی، شاه محمود. 1377. نسایم گلشن. به کوشش پرویز عباسی داکانی. تهران: الهام.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1384. با کاروان حله. چاپ چهاردهم. تهران: علمی.

سالاری، عزیزالله. 1384. «خلق مدام در نگاه ابن عربی و مقایسه آن با حرکت جوهری ملاصدرا»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز. پیاپی16.صص132-113.

سبزواری.محمدابراهیم.1386.شرحگلشنراز. چاپ اول.مقدمهوتصحیحپرویزعباسیداکانی.تهران: علم.

سجادی، سید جعفر. 1379. فرهنگ اصطلاحات وتعبیرات عرفانی. چاپ پنجم. تهران: طهوری.

شبستری، شیخ محمود. 1371. مجموعه آثار شیخ محمود شبستری. چاپ دوم. تهران طهوری.

فاضلی، احمد. 1385. «نظام‌واره تجلی در مکتب عرفانی ابن‌عربی»، فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه قم.سال هشتم. ش اول. صص183-167.

فضیلت، محمود. 1387. «مراتب هستی در گلشن راز شبستری»، فصلنامه بهار ادب. سال اول. ش دوم. صص73-90.

قیصری، داودبن محمود. 1386. شرح فصوص الحکم. چاپ سوم. به کوشش جلال الدین آشتیانی. تهران: علمی و فرهنگی.

عفیفی،ابوالعلاء. 1386.شرحیبرفصوصالحکم.ترجمهنصرالله حکمت. چاپ دوم. تهران: الهام.

لاهیجی،شمسالدینمحمد. 1371. مفاتیحالاعجازفیشرحگلشنراز. تصحیحمحمدرضابرزگرخالقیوعفتکرباسی.تهران:زوار.

مایل هروی، نجیب. 1377. شیخ عبدالرحمن جامی. تهران: طرح نو.

مدکور،ابراهیم. 1387. نمادگراییدراندیشهابن‌عربی.ترجمهداوودوفایی.تهران:نشرمرکز.

مظاهری، عبدالرضا. 1387.اندیشه ابن‌عربی،چاپ اول، تهران: علم.

موحد. صمد. 137).مجموعهآثارشیخمحمودشبستری. چاپ دوم. تهران: طهوری.

موحد، محمد علی و صمد موحد. 1386  فصوص الحکم. چاپ اول. تهران: کارنامه.

نیکلسون، رینولد الین. 1382. تصوّف اسلامی و رابطه انسان و خدا. چاپ سوم. ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

References

'Afifi, Abol-'Alā'. (2007/1386SH). Sharh-i bar Fosous-ol-hekam. Tr. by Nasr-ollāh Hekmat. 2^nd ed. Tehrān: Elhām.

Dā'ei Shirāzi, Shāh Mahmoud. (1998/1377SH). Nasāyem-e Golshan. Ed. by Parviz 'Abbāsi Dākāni. Tehrān: Elhām.

Elāhi-ye Ardabili, Hossein Ibn-e Abd-ol-Hagh. (1997/1376SH). Sharh-e Golshan-e  rāz. Ed. by Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and 'Effat Karbāsi. Tehrān: Markaz-e nashr-e dāneshgāhi.

Fāzeli, Ahmad. (2006/1385SH)." Nezām-vāreh-ye tajalli dar maktab-e 'erfāni-e Ibn-e 'Arabi". Journal of Qom University. 8^th Year. No. 1. Pp. 167-183.

Fazilat, Mahmoud. (2008/1387SH). "Marāteb-e hasti dar Golshan-e rāz-e Shabestari".Bahār-e Adab. Year 1. No.2. Pp. 73-90.

Gheisari, Dāvoud-ibn-e Mahmoud. (2007/1386). Sharh-e Fosous-ol-hekam. 3^rd ed. With the effort of Jalāl-eddin Ᾱshtiyāni. Tehrān: 'Elmi va farhangi.

Hekmat, Nasr-ollāh. (2006/1385SH). Metaphisic-e khiyāl dar Golshan-e rāz-e Shabestari. 1^st ed. Tehrān: Farhangestān-e Honar.

Ibn-e 'Arabi, Mohammad Ibn Ali. (1990/1369SH). Fosous-ol-hekam. Tr. by Abol-'al ā'-e 'Afifi. Beirut: n.n.

Ibn-e 'Arabi, Mohammad Ibn 'Ali. (1998/1418H). Al-fotouhāt-e Makkiyyeh fi ma'refat-ol asrār-el mālekiyyeh va al-malekiyyeh. Beirut. Libanon: Dār-ol ehyā'-ol-sarāt-el-'Arabi.

Ibn-e 'Arabi, Mohammad Ibn 'Ali. (n.d.). Fotouhāt-e Makkiyyeh. 4Vol. Beirut.

Jahāngiri, Mohsen. (2004/1383SH). Mohy-eddin Ibn-e 'Arabi. 5^th ed. Tehrān: Tehrān University.

Jāmi, 'Abd-ol-Rahmān. (1990/1369SH). Robā'iyyāt-e Jāmi. With the effort of Mahmoud Modabberi. n.p : Pāzhang.

Jāmi, Abd-ol-Rahmān. (1991/1370SH). Naghd-ol-nosous fi sharh-e naghsh-el-fosous. 2^nd ed. Ed. by William Chittick. Tehrān. Mo'asseseh-ye motāle'āt va tahghighāt-e farhangi.

Jāmi, 'Abd-ol-Rahmān. (1994/1373SH). Lavāyeh. Ed. by Yann Richard. Tehrān: Asātir.

Khārazmi, Tāj-eddin Hossein ben Hasan. (2006/1385SH). Sharh-e Fosous-ol-hekam-e Mohy-eddin ben 'Arabi. 4^th ed. Ed. by Najib Māyel Heravi. Tehrān: Mowlā.

Lāhiji, Shams-eddin Mohammad. (1692/1371SH). Mafātih-ol- e'jāz fi sharh-e Golshan-e rāz. Tr. by Mohammad Rezā Barzegar-e Khāleghi va 'Effat Karbāsi. Tehrān: Zavvār.

Madkour, Ebrāhim. (2008/1387SH). Namād-garāyi dar andishe-ye Ibn-e 'Arabi. Tr. by Dāvood Vafāyi. Tehrān: Nashr-e Markaz.

Māyel-e Heravi, Najib. (1998/1377SH). Sheihk 'Abd-ol-Rahmān Jāmi. Tehrān: Tarh-e Now.

Mazāheri, 'Abd-ol-Rezā. (2008/1387SH). Andisheh-ye Ibn-e 'Arabi. 1^st ed. Tehrān: 'Elm.

Movahhed, Mohammad 'Ali and Samad Movahhed. (2006/1386SH). Fosous-ol-hekam. 1^st ed. Tehrān: Kārnāmeh.

Movahhed, Samad. (1997/1376SH). Majmou'eh Ᾱsār-e Sheikh Mahmoud Shabestari. 2^nd ed. Tehrān: Tahouri.

Nicholson, Reynold A. (2003/1382SH). Tasavvof-e eslāmi va rābeteh-ye ensān va khodā (The Mystics of Islam). 3^rd ed. Tr. by Mohammad Rezā Shafi'ei Kadkani. Tehrān: Sokhan.

Pāk-Seresht, Khadijeh. (2000/1379SH). "Ta'sir-paziri-ye 'Erāghi, Jāmi va Shabestari az Ibn-e 'Arabi".Journal of literature faculty of Tehrān University. Winter.Pp.381-395.

Sabzevāri, Mohammad Ebrāhim. (2007/1386SH). Sharh-e Golshan-e rāz. 1^th ed. Ed.  by Parviz 'Abbāsi-ye Dākāni. Tehrān: 'Elm.

Sajjādi, Seyyed Ja'far. (2000/1379SH). Farhang-e estelāhāt va ta'birāt-e 'erfāni. 5^th ed. Tehrān: Tahouri.

Sālāri, 'Aziz-ollāh. (2005/1384SH). " Khalgh-e modam dar negāh-e Ibn-e 'Arabi va moghāyeseh-e ān bā harekat-e jowhari-ye Mollā Sadrā".Andisheh-ye dini Shirāz University. Cosecutive.16. Pp. 113-132.

Shabestari, Sheikh Mahmoud. (1992/1371SH). Majmou'eh-ye Asār-e Sheikh Mahmoud-e Shabestari. 2^nd ed. Tehrān: Tahouri.

William, Chittick. (1384/2005SH). Avālem-e khiyāl-e Ibn-e 'Arabi va masaleh-ye ekhtelāf-e adyān(Imaginal Worlds: Ibn Al-Arabi and the Problem of Religious). Tr. by Ghāsem Kākāyi. 2^nd ed. Tehrān: Hermes.

Zarrinkoub, 'Abd-ol-Hossein. (2005/1384SH). Bā kārvān-e holleh. 14^th ed. Tehrān: 'Elmi.