تحلیل ژرف‌ساخت استعارة دختر رز با تأکید بر شعر حافظ

محورهای موضوعی : اسطوره

علیرضا مظفری ¹ , پریسا حبیبی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه – شهیدمدنی آذربایجان

تاریخ دریافت : 1394/04/02 تاریخ پذیرش : 1394/04/02 تاریخ انتشار : 1394/03/01

کلید واژه: استعاره, حافظ شیرازی, شعر فارسی, دختر رز, عنصر زنانه,

چکیده مقاله :

هدف این نوشتار بررسی ژرف‌ساخت استعارۀ دختر رز در اشعار شاعران فارسی زبان به‌ویژه اشعار حافظ به لحاظ اسطوره‌شناسی،‌ تاریخی ـ فرهنگی، روان‌شناسی و زیبایی‌شناسی است. ‌برای نیل به این هدف، توجه به خاستگاه فرهنگی ـ اجتماعی این استعاره در اعصار پیش از تاریخ، ‌نقش اسطوره در شکل‌گیری آن، و پیوندها و شباهت‌هایی که بین شراب و عناصر زنانه وجود دارد، ضروری است. این مقاله در چهار بخش تنظیم شده است: بخش اسطوره‌شناسی،‌ بخش تاریخی- فرهنگی، بخش روان‌شناسی، و بخش زیبایی‌شناسی. پژوهش ما نشان می‌دهد که شراب با عناصر مادینه پیوند‌هایی جدانشدنی دارد و خاستگاه اصلی این پیوندها به احتمال بسیار زیاد، فرهنگ و ادب ایران است.

چکیده انگلیسی:

The aim of present article is considering the deep structure of a metaphor, the metaphor of the daughter of vine, in poems of Persian poets, especially poems of Hāfez regarding mythological, historical-cultural, psychological and aesthetic point of view. For attaining this aim, it is necessary to notice the cultural and social functions of metaphor in prehistoric ages, the role of myth in the process of formation of metaphor, as well as similarities between wine and feminine elements. The article consists of four chapters: mythology, history and culture, psychology and aesthetics. The research shows that there are inseparable connections between the feminine elements and wine in Iranian culture.

منابع و مأخذ:

آذرنوش، آذرتاش. 1388. راه‌هاینفوذفارسیدرفرهنگوزبانجاهلی. تهران: توس.

آملی،شمس‌الدین محمد‌بن محمود. 1309.نفایس‌الفنون فی عرایس‌العیون. به اهتمام میرزااحمد. تهران: کارخانه کربلایی محمدحسین و فرزندانش.

ابراهیمیان، حسین.1381. «کارکردها، شباهت‌ها و تفاوت‌های ایزدبانوان ایران و بین‌النهرین». کتاب ماه هنر. ش 49 و 50.

ابن حوقل. 1366. سفرنامة ابن‌حوقل(ایران در صورة‌الارض). ترجمة جعفر شعار. چ2. تهران: امیرکبیر.

ابونواس، الحسن‌بن هانی.1986. دیوان اشعار. تصحیح علی نجیب عطوی. بیروت: مکتبة الهلال.

اتونی، بهروز.1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن‌نمونة مادینه‌روان».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهرن جنوب.س7.ش25.

اداره‌چی گیلانی، احمد.1370. شاعران هم‌عصررودکی. تهران: موقوفات محمود افشار یزدی.

استعلامی، محمد. 1388. درس حافظ. ‌تهران: سخن.

اسدی طوسی.‌2535. صحاح‌الفرس. به اهتمام عبدالعلی طاعتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

الیاده میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ2.تهران: سروش.

بختیار، مظفر. 1344. «زندگانی استاد مؤیدالدین طغرایی اصفهانی».نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 48.

برهان، محمدحسین‌بن خلف تبریزی.1332. برهان قاطع. ج3. به کوشش محمد معین. چ2.تهران: کتابفروشی ابن سینا.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چ7.تهران: آگه.

تفضلی، احمد. 1385. جامعة ساسانی. تهران: نی.

حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد. 1371. دیوان حافظ. تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی.چ4. تهران: اساطیر.

حرّی ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگودرشعرکلاسیک و معاصر فارسی».فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15.

خرمشاهی، بهاءالدین.1387. حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.

خطیب رهبر، خلیل. 1366. غزلیات حافظ با معنی واژه‌ها و شرح ابیات و ذکر وزن و بحر وزن‌ها و برخی نکته‌های دستوری. تهران: صفی‌علیشاه.

رودکی، جعفر‌بن محمد.1385. گزیدة اشعار. به کوشش خلیل خطیب‌رهبر. چ24.تهران: صفی‌علیشاه.

ریاحی، محمدامین. 1383. کسائی مروزی، زندگی، اندیشه و شعر او.چ11. تهران: علمی.

زاداسپرم. 1366. گزیده‌های زادسپرم. ترجمۀ راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ژیمنز، مارک. 1390. زیباشناسی چیست؟. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.

ستّاری، جلال. 1374. عشق صوفیانه. تهران: مرکز.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1387. ادوار شعر فارسی. چ4. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس. 1372. بیان. چ3. تهران: فردوس.

طغرائی، حسین‌بن علی. 1975م. دیوان. به تحقیق علی‌جواد الطاهر و یحیی الجبوری. کویت: دارالقلم.

فاخوری، حنا.1368.تاریخ ادبیات زبان عربی. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. چ2. تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1308ق.شاهنامه. به اهتمام مرتضی حسینی. ج1. بمبئی: نادری.

فرنبغ دادگی.1369. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

کاشانی، عزالدین محمود. 1389. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: زوّار.

کرس‌میر، کارولین. 1390. فمینیسم و زیبایی‌شناسی. ترجمۀ ‌افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

کروچه، بندتو. 1388. زیبایی‌شناسی چیست؟. ترجمۀ‌ فؤاد روحانی. تهران: علمی و فرهنگی.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1389. دیرمغان. تهران: قطره.

کوهن، تد. 1387. «استعاره».مسائل کلی زیبایی‌شناسی (مجموعهمقالاتزیبایی‏شناسیآکسفورد). به کوشش جرولد لوینسون. ترجمۀ ‌فریبز مجیدی.ج2. تهران: ‌فرهنگستانهنر.

گیرمال، پیر. 1391. فرهنگ اساطیریونان و روم. ترجمة احمد بهمنش.چ3. تهران: دانشگاه تهران.

لاهیجی، شهلا و مهرانگیزکار. 1387. ‌شناخت هویت زن ایرانی در گسترة پیش‌تاریخوتاریخ. تهران:‌روشنگرانومطالعاتزنان.

مظفری، علیرضا و محمدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسه و هومر از اسطورة کهن».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.س7.ش24.

معین، محمد. 1388. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: دانشگاه تهران.

منوچهری دامغانی. 1375. ‌دیوان. به اهتمام سیّدمحمد دبیرسیاقی. تهران: زوّار.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد. 1336. کلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: دانشگاه تهران.

میرزائی جابری، فهیمه وسید‌محمدرضاابن‌الرسول. 1391. «وصف طبیعت در دیوان طغرایی و منوچهری».نشریة مطالعات ادبیات تطبیقی. ش21.

نرماشیری، اسماعیل. 1389. «تحلیل هرمنوتیکی جنبه‌های اساطیری ساخت‌های استعاری».فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامیواحد تهران جنوب.س6. ش21.

وکیلی، شروین. 1379. رؤیای دوموزی. تهران: انتشارات داخلی مؤسسۀ داخلی خورشید راگا.

هاوکس ترنس. 1377. استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیریونان و روم. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1385. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــــ. 1389. انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: جامی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Refrences

Abouno'ās, Alhasan-ibn-hāni. (1986/1365SH). Divan-e ash'ār. Ed. by Dr. 'Ali Najib 'Atvi. Beirut: Dār va Mahtabeh-ye Alhelāl.

Āmoli, Mohammad ibn Mahmoud. (1930/1309SH). Nafāyes-ol-fonoun fi 'arāyes-ol-'oyoun. With the efforts of Mirzā Ahmad. Tehran.

Asadi Tousi. (1976/1355SH). Sehah-ol-fors. With the efforts of 'Abdol-'Ali Tā'ati. Tehran: Bongāh-e tarjomeh va nashr-e ketāb.

Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naqd-e ostoureh-shnākhti-ye zharfā bar bonyād-e kohan-nemouneh-ye mādineh-ravān (Animus)”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No 25. Pp. 11-56.

Āzarnoush, Āzartāsh. (2009/1388SH). Rāh-hā-ye nofouz-e fārsi dar farhang va zabān-e jāheli. Tehran: Tous.

Bahār, Mehrdād. (2008/1387SH). Pazhouheshi dar asātir-e Iran. 3^rd ed. Tehran: Āgah.

Bakhtiyār, Mozafar. (1965/1344SH). Zendegāni-ye ostād Mo'ayyed-oddin Toghrāei Esfahāni. The journal of Literature and humanities faculty of Tehran University. No. 48. Pp. 373-452.

Borhān, Mohammad Hosein ben Khalaf-e Tabrizi. (1953/1332SH). Borhān-e Qāte’. With the Efforts of Mohammad Mo'ein. 3^rd ed. Vol. 3. Tehran: Ebn-e Sinā Bookstore.

Ebrāhimiyān. Hossein. (2002/1381SH). Kārkard-hā, shabāhat-hā va tafāvot-hā-ye izad-banovān-e Iran va Bein-ol-nahreyn. Ketāb-e māh-e honar. No. 49 & 50.

Edārehchi Gilāni, Ahmad. (1991/1370SH). Shā'erān-e ham-'asr-e Roudaki. 1^st ed. Moqoufāt-e Dr. Mahmoud Afshāri Yazdi.

Eliad, Mircea. (1997/1376SH). Resāleh dar tārikh-e adyān (Traited'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattāri. 2nd ed.Tehran: Soroush.

Este'lāmi, Mohammad. (2009/1388SH). Dars-e Hāfez. Tehran: Sokhan.

Faranbagh, Dādegi. (1990/1369SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Hāfez, Shams-oddin Mohammad. (1983/1362SH). Divān-e Hāfez. Ed. by Parviz Nātel Khānlari. Tehran: Khārazmi.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .(1992/1371SH). Divān-e Hāfez. Ed. by Allāmeh Mohammad Ghazvini & Dr. Ghāsem Ghani. Tehran: Asātir.

'Hanna Al-fākhouri. (1989/1368SH). Tārikh-e adabiyāt-e zabān-e 'arabi. Tr. by 'Abdolhamid Āyati. 2nd ed. Mashhad: Tous.

Horri, Abo-l-fazl. (2009/1388SH). “Kārkard-e kohan-olgou-hā dar she'r-e kelāsik o moāser-e Fārsi”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. Tehran Branch. Year 5. No. 15.

Ibn Howqal. (1987/1366SH). Safarnāmeh-ye Ibn Howqal (Iran dar sowrat-ol-arz). Tr. by DR. Ja'far Sho'ār. 2nd ed. Tehran: Amirkabir.

Khorramshāhi, Bahā-oddin. (2008/1387SH). Hāfez-nāmeh. Tehran: 'Elmi-Farhangi.

Roudaki, Ja'far ibn Mohammad. (2006/1385SH). Gozideh-ye Ash'ār. With the efforts of Dr. Khalil Khatib Rahbar. 24^th ed. Tehran: Safi'alishāh.

Tafazzoli, Ahmad. (2006/1385SH). Jāme'eh-ye Sāsāni. 1^st ed. Tehran: Ney publication.

Zādesparam. (1987/1366SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. by Mohammad Taqi Rāshed Mohassel. 1st ed. Tehran: Moasseseh-ye motāle'āt o ta'hqiqāt-e farhangi.