نقش «منِ نفسانی» در مقالات شمس؛ تجّلی «فرایند آینه» در «ساحت خیالیِ» مؤلف و خصایص «نارسیسیستیِ» آن

محورهای موضوعی : اسطوره

شهاب کاظمیان ¹ , شروین خمسه ²

1 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1397/03/21 تاریخ پذیرش : 1397/03/21 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: نارسیسیسم, مقالات شمس, منِ نفسانی, مرحلۀ آینه, ساحت خیال,

چکیده مقاله :

شمس تبریزی از مشایخ بزرگ تصوّف و از تأثیرگذارترین چهره‌ها بر مولانا به ‌شمار می‌رود، در عین‌حال از قِبل روایات موجود، ابعاد مبهم بسیاری در مورد احوال و خصوصیّات وی به‌ چشم می‌خورد. در متن مقالات شمس به ‌منزلۀ اثری که بازتاب‌دهندۀ بخش‌هایی از زندگی و عقاید مؤلفِ خود است، با مجموعۀ عباراتی مواجهیم که متضمن مفاهیمی نظیر انانیّت و تفاخر بوده، نمایانگر جایگاه و اعتبار مفهوم من نزد مؤلف هستند. این عبارات عمدتاً به ایراد ‌وجوه تحسین برانگیز خود اختصاص‌ داشته، یا دیگر مشایخ را به باد نقد و تقبیح گرفته‌ است. نظر به اینکه در مبانی تصوف، خودپسندی همواره به ‌مثابة مانعی در راه وصول ‌به مطلوب تلقی شده‌ است، با مسئله‌‌ای متناقض‌نما روبه‌روایم که به‌ حتم واجد ریشه‌های گسترده‌ای در شخصیت مؤلف است. بنابر رویکرد روان‌کاوانه، آثار ادبی به ‌منزلۀ مفاهیمی برخاسته از دستگاه نفسانی و بازتابی از ناخودآگاه مؤلف بررسی می‌شوند. بدین‌ترتیب، با روش نقد روان‌شناسانۀ مؤلف از مجرای متن اثر ادبی، به تحلیل مسئلۀ مذکور مبادرت شده، با محوریت مفهوم من نفسانی به بررسی زوایای فکری مؤلف در بستر ساحت خیال وی و کارکردهای نمادین آن پرداخته شده‌ است. این امر در قالب شکلی تحقق‌ یافته از کارگزاری فرایند استعاری مرحلۀ آینه ترسیم شده و در نهایت به ‌صورت بروز مفهوم نارسیسیسم و نمودهای رفتاری آن تبیین شده‌ است.

چکیده انگلیسی:

Shams-e Tabrizi is an eminent figure in Sufism and also is one of the most influential characters on Jalāl al-Din Rūmi, however based on existing sources some aspects of his character is ambiguous. In Maqalat, written by Shams-e Tabrizi and reflecting its author’s life and beliefs, we encounter some phrases referring to concepts of self-assertion and boastfulness which represent the position of the concept of "ego" in the author’s mind. These phrases mainly refer to admirable aspects of "self" or criticize and denounce some Sufis. But on the other hand, in Islamic mysticism and Sufism, self-assertion and boastfulness are obstacles to attain the Truth. So, we are faced with a paradox in Maqalat that is mainly rooted in the author's personality. According to the psychoanalytical approach, literary works are examined as the mentality of the author and reflections of his/her unconscious. In the present article, based on method of psychological criticism, we attempt to study Maqalat, and to examine the "realm of imagination" of the author regarding to the concept of ego. This is done by mapping the metaphorical process of "the mirror stage" and showing the emergence of narcissism and its behavioral appearances.  

منابع و مأخذ:

اَسون، پُل لوران. 1389. واژگان فروید. ترجمة کرامت مولّلی. چ2. تهران: نی.

اشمیت، ژوئل. 1383. فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمة شهلا برادران. تهران: روزبهان.

اِوَنز، دیلن. 1385. فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان‌کاوی لکانی. ترجمة مهدی پارسا و مهدی رفیع. چ 1. تهران: گام نو.

ایگلتون، تری. 1390. پیش‌ درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمة عباس مخبر. چ6. تهران: مرکز.

جانستون، ایدرین. 1394. ژاک لکان. ترجمة هیمن برین. چ1. تهران: ققنوس.

چیتیک، ویلیام. 1388. من و مولانا. ترجمة شهاب‌الدبن عباسی. چ4. تهران: مروارید.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1389. ارزش میراث صوفیه. چ14. تهران: امیرکبیر.

سجّادی، ضیاءالدین. 1384. مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف. چ11. تهران: سمت.

شمس‌تبریزی. 1377. مقالات شمس. تصحیح محمدعلی موحد. چ2. تهران: خوارزمی.

صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. 1389. خط سوم. چ22. تهران: عطایی.

طایفی، شیرزاد و آنیتا خالقی. 1393. «نقد روان‌کاوانۀ سوگ‌‌نامه‌های خاقانی شروانی». پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت. ش2. صص 149-133.

فروید، زیگموند. 1393. روان‌شناسی توده‌ای و تحلیل اگو. ترجمة سایرا رفیعی. چ1. تهران: نی.

کدیور، میترا. 1394. مکتب لکان. چ3. تهران: اطلاعات.

کِلِرو، ژان پیِر. 1394. واژگان لکان. ترجمة کرامت مولّلی. چ2. تهران: نی.

مرتضایی، جواد. 1389. اندیشه و زبان در مقالات شمس. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.

مولّلی، کرامت.1391. مبانی روان‌کاوی فروید ـ لکان. چ7. تهران: نی.

مهری، بهروز. 1394. «خوانشی لاکانی از غمنامه رستم و اسفندیار». مجلة شعر پژوهی (بوستان ادب). ش4. صص 166-141.

هلر، شارون. 1389. دانش‌نامة فروید. ترجمة مجتبی پردل. چ1. مشهد: ترانه.

هومر، شون. 1394. ژاک لاکان. ترجمة محمدعلی جعفری و ابراهیم طاهائی. چ4. تهران: ققنوس.

یزدخواستی، حامد و فؤاد مولودی. 1391. «خوانشی «لکانی» از شازده‌ احتجاب گلشیری». ادب پژوهی. ش21. صص 139-111.

 

English Sources

Erwin, Edward. (2002). The Freud encyclopedia: theory. therapy. and culture. London & New York : Routledge.

Freud, Sigmund. (1957). The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. Tr. & Ed.  by James Strachey. vol.14 (On the History of the Psycho-Analytic movement. Paper on metapsychology. On Narcissism: An Introduction. and Other Works) (1914-1916). London: The Hogarth press and the institute of Psycho-analysis

______________. (1961). The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. Tr. & Ed. by James Strachey. vol.19 (The Ego and the Id and Other Works) (1923-1925). London: The Hogarth press and the institute of Psycho-analysis.

Lacan, Jacques. (1988). The Seminar Book1 (Freud’s Papers on Technique). (1953–1954). Translation with notes by John Forrester. Ed. by Jacques-Alain Miller. London: Norton & Company Ltd.

____________. (1993). The Seminar Book3 (The Psychoses). (1955–1956). Translation with notes by Russell Grigg. Ed. by Jacques-Alain Miller. London: Norton & Company Ltd.

 

References

Assoun, Paul-Laurent. (2010/1389SH). Vāžegān-e freud (Le vocabularie de freud). Tr.by Kerāmat Movallalī. 2^nd ed. Tehrān: Ney.

Chittick, William. (2009/1388SH).  Man va mowlānā (Me and Rumi the autobiography of Shams-i Tabrizi), Tr. by Šahāb al-dīn Abbāsī, 4^th ed. Tehrān: Morvārīd.

Clero, Jean Pierre. (2015/1394SH). Važegan-e lacan (Le vocabulaire de Lacan). Tr. by Kerāmat Movallalī, 2^nd ed. Tehrān: Ney.

Evans, Dylan. (2006/1385SH). Farhang-e moqadamātī-ye estelāhāt-e ravānkavī-ye lacanī. Tr. by Mahdī Pārsā &  Mahdī Rafīā’ī. 1^st ed. Tehrān: Gām-e no.

Freud, Sigmund. (2014/1393SH). Ravān-šenāsī-ye tūde-ī va tahlīl-e ego(Group psychology and the analysis of the ego). Tr. by Sāyra Rafīā’ī. 1^st ed. Tehrān: Ney.

Heller, Sharon. (2010/1389SH ). Dāneš-nāme-ye freud (Freud A to Z). Tr. by Mojtabā Pordel. 1^st ed. Mašhad: Tarāne.

Homer, Sean. (2015/1394SH).  Jacoues Lacan. Tr.by Mohammad Alī Ja’farī & Ebrāhīm Tāhāei. 4^st ed. Tehrān: Qoqnūs.

Eagleton, Terry. (2011/1390SH). Pīš darāmadī bar nazarīye-ye adabī (Literary theory: an introduction). Tr. by Abbās Moxber. 6^th ed. Tehrān: Markaz.

Johnston, Adrian. (2015/1394SH). Jacques Lacan. Tr. by Hīman Barīn, 1^st ed. Tehrān: Qoqnūs.

Kadīvar, Mītrā. (2015/1394SH). Maktab-e lacan. 3^rd ed. Tehrān: Ettelā’āt.

Mehrī, Behrūz. (2015/1394SH). ”Xānešī lacanī az qam-nāme-ye rostam va esfandīyar”. Journal of Būstan-e Adab. No 4. Pp. 141-166.

Mortezāyī, Javād. (2010/1389SH). Andīše va zabān dar maqālāt-e šams. 1^st ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Movallalī, Kerāmat. (2012/1391SH). Mabānī-ye ravān-kāvī-ye freud. 7^th ed. Tehrān: Ney.

Sāheb al-zamānī, Nāser al-dīn. (2010/1389SH). Xat-e sevvom. 22^th ed. Tehrān: A’tāyī.

Sajjādī, Zia' al-dīn. (2005/1384SH ). Moqadameī bar mabānī-ye erfān va tasavvof. 11^th ed. Tehrān: Samt.

Schmidt, Joel. (2004/1383SH). Farhang-e asātīr-e yūnān va rūm (Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine). Tr. by Šahlā Barādaran. Tehrān: Rūzbahān.

Šams Tabrīzī. (1998/1377SH). Maqālāt-e šams. 2^nd ed. Tehrān: Xārazmī.

Tāyefī, Šīrzād & Anīta Xāleqī. (2014/1393SH). “Naqd-e ravān-kāvāne-ye sūgnāme-hā-ye xāqānī-ye šervānī”. Journal of Literary Criticism and Rhetoric. No 2.Pp. 133-149.

Yazdxāstī, Hāmed & Fo’ād Molūdī. (2012/1391SH). “ Xānešī lacanī az šāzdeh ehtejāb-e golšīrī”. Adab Pažūhī. No 21. Pp. 111-139.

Zarrīnkūb, Abdo al-hossein. (2010/1389SH). Arzeš-e mīrās-e sūfīye, 14^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.