مطالعه و تحلیل کهن‌الگوهای آنیما و آنیموس در اسطوره ماه نزد ملل مختلف

محورهای موضوعی : اسطوره

عاطفه فندرسکی ¹ , فاطمه اکبری ²

1 - دانش‌آموختة کارشناسی‌ارشد پژوهش هنر دانشگاه هنر اسلامی تبریز
2 - دانشیار دانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز

تاریخ دریافت : 1397/06/05 تاریخ پذیرش : 1397/06/05 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: اسطوره, آنیما, کهن‌الگو, آنیموس, ماه,

چکیده مقاله :

نحله‌های فکری گوناگون، راه‌های متفاوتی را برای مطالعة اساطیر پیشنهاد می‌کنند. یونگ از پیشگامان روان‌شناسی، اعماق مفاهیم ناخودآگاهی جمعی و کهن‌الگو‌ها را پیش روی می‌نهد. آنیما نیمة زنانه در وجود مردان و آنیموس نیمة مردانه در وجود زنان، از کهن‌الگو‌های شاخص یونگ در جست‌وجوی ناخودآگاه بشریت هستند که از ابعاد مثبت، منفی و مراحل انکشاف خاص خود برخوردار هستند. این نحله‌های فکری قسمت عمده‌ای از ضمیر ناخودآگاه خود را از طریق اسطوره‌ها جلوه‌گر می‌سازند؛ ماه به شکل نمادین و روایت‌های اسطوره‌ای آن نزد ملل مختلف، بستر مناسبی برای جست‌و‌جوی این بخش از ناخودآگاه و کهن‌الگو‌ها است. در این پژوهش، بررسی روایت‌ها و شناسایی روابط کهن‌الگویی، اشتراکات فراوان ملل را نشان می‌دهد و از سرشت دو گانة ماه رازگشایی می‌کند، همچنین اتحاد اضداد را ـ در این اسطوره ـ به اثبات می‌رساند.

چکیده انگلیسی:

Various intellectual schools have proposed different ways to study myths. Jung, one of the pioneers of psychology, discusses about the depths of collective unconsciousness and archetypes. Animus as the unconscious masculine side of a woman, and anima as the unconscious feminine side of a man, are two Jungian archetypes that help us to know unconsciousness. Also, according to Jungian thought, much of the unconscious is manifested through myths. The mythological narratives of different nations about the Moon are good platforms for the study of unconscious and archetypes. Based on Jungian concepts of animus and anima and archetypal relationships, in the present article, the common beliefs of the nations about the myth of Moon are reviewed and the dual nature of Moon and the union of opposite views about it are shown.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

اتونی، بهروز. 1391. «دبستان نقد اسطوره شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه نرینه روان (آنیموس)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26.

احمدی، بابک. 1380. ساختار و تأویل متن. چ11. تهران: مرکز.

اردبیلی، محمدمهدی. 1391. آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل. تهران: روزبهان.

ارشاد، محمدرضا. 1382. گسترة اسطوره. چ1. تهران: هرمس.

الیاده، میرچا. 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

باجلان فرّخی، محمد حسین. 1358. «اسطوره‌های خورشید و ماه». کتاب جمعه. س1. ش2.

بلوک‌باشی، علی. 1379. «اسطوره در اندیشه و بیان اسطوره‌شناسان برجستة جهان». کتاب ماه هنر. ش 25 و 26.

بولن، شینودا. 1384. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یوسفی. چ3. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

بهار، مهرداد. 1384. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.

پورالخاص، شکرالله و جعفر عشقی. 1393. «نمودهای سودمند کهن‌الگوی آنیموس در ادب پارسی». فصلنامۀادبیاتعرفانیواسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش 35.

پیگوت، ژولیت. 1384. اساطیر ژاپن. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.

حسینی، مریم و نسرین شکیبی‌ممتاز. 1394. «روان‌شناسی اسطوره و داستان رویکردی نوین در نقد ادبی». متن پژوهی ادبی. س19. ش 64.

خسروی، اشرف و محمود براتی و مریم روضاتیان. 1392. «بررسی کهن‌الگوی سایه در شاهنامه». فصلنامة کاوشنامه. س14. ش27.

راسل هینلز، جان. 1383. شناخت اساطیر ایران. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

ستاری، جلال. 1377. جهان اسطوره‌شناسی. تهران: مرکز.

شایگان، داریوش. 1392. بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی. چ8. تهران: امیرکبیر.

صانع‌پور، مریم. 1393. «مردم‌سالاری یونان باستان و تأثیر آن در عصر روشنگری اروپا». پژوهشنامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س5. ش2. صص 58-47.

صفری. نرگس و ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. 1392. «اسطوره‌پردازی ماه در هنر مانوی بر اساس دیدگاه اسطوره‌شناسی میرچا الیاده». کتاب ماه هنر. ش 176. صص 65-56.

طالب‌زاده شوشتری، عباس و کلثوم صدیقی. 1392. «بررسی کهن‌الگوی آنیما و تولد دوباره در ذهن و زبان خلیل حاوی». دو فصلنامه زبان پژوهی دانشگاه الزهرا. س4. ش8.

عسگرنژاد، منیر. 1384. «تحلیل نمادهای ماه در باورهای عامیانه ملل مختلف». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان .س2. ش41.

فشنگ‌ساز، نیلوفر. 1389. اساطیر یونانی و صور فلکی. چ1. تهران: سبزان.

فلاح، علی و مرضیه یوسفی. 1392. «تأثیر آنیما و تجلّی آن در هفت‌پیکر نظامی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش30.

فوردهام، فریدا. 1374. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة حسین یعقوب‌پور.تهران: اوجا.

کاسیرر، ارنست. 1378. فلسفة صورت‌های سمبلیک. ترجمة یدالله موقن. چ1. تهران: هرمس.

کاوندیش، ریچارد. 1387 . اسطوره‌شناسی ـ دائرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان مشهور جهان. ترجمة رقیه بهزادی. چ1. تهران: علم.

کریستی، آنتونی. 1384. اساطیر چین. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.

کمبل، جوزف. 1377. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ8. تهران: مرکز.

گری، جان. 1378. شناخت اساطیر خاور نزدیک، بین‌النهرین. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

محمدی، علی و مریم اسمعلی‌پور. 1390. «بررسی و تحلیل کهن‌الگوهای آنیما در غزل‌های مولانا». دو فصلنامه ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا (س). س3. ش5.

مختاریان. بهار. 1387.«گاو برمایه،گرز گاو سر و ماه پیشانی». نامه فرهنگستان. ش38.

مورنو، آنتونیو. 1380. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ2. تهران: مرکز.

یاحقی، محمدجعفر. 1389. فرهنگ اساطیر و داستانواره‌ها در ادبیات فارسی. چ3. تهران: فرهنگ معاصر.

یشت‌ها. 1377. ترجمة ابراهیم پورداوود. جلد1. تهران: اساطیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1377. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــــ. 1389. روان‌شناسی و شرق. ترجمة لطیف صدقیانی. چ2. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1390. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. چ2. مشهد: به نشر.

ــــــــــــــــــ . 1392. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ9. تهران: جامی.

References

Atūnī, Behrūz. (2012/1391SH). “Dabestān-e naqd-e ostūre-šenāxtī-ye žarfā bar bonyād-e kohan-nemūne-ye narīne-ye ravān (ānīmūs)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 26.

Ahmadī, Bābak. (2001/ 1380SH). Sāxtār va ta’vīl-e matn. 11^th ed. Tehrān: Markaz.

Ardabīlī, Mohammad Mahdī. (2012/1391SH). Āgāhī va xod-āgāhī dar padīdār-šenāsī-ye rūh-e hegel. Tehrān: Rūzbahān.

Asgarnejād, Monīr. (2005/1384SH). “Tahlīl-e  namad-hā-ye māh dar bāvar-hā-ye āmīyane-ye melal-e moxtalef”. Majale-ye Dāneškade-ye Adabīyat va Olūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Esfahān. 2^nd Year. No. 41.

Bahār, Mehrdād. (2005/1384SH). Pažūhešī dar asātīr-e īrān. Tehrān: Āgah.

Bajelān Farroxī, Mohammad Hossein. (1979/1358SH). Ketab-e jom’e. 1^st  Year. No. 2.

Bolen, Shinoda . (2005/1384SH). Namād-hā-y ostūre-ī va ravān-šenāsī-ye zanān (Goddesses in every woman: a new psychology of woman). Tr. by Āzar yūsefeī. 3^rd ed. Tehrān: Rošangarān va motāle’e-ye zanān.

Bolūkbāšī, Alī. (2000/1379SH). “Ostūre dar andīše va bayān-e ostūre-šenāsān-e barjaste-ye jahān”. Ketāb-e Māh-e Honar. No. 25 & 26.

Campbell, Joseph . (1998/1377SH). Qodrat-e ostūre (The power of myth). Tr. by Abbās Moxber. 8^th ed. Tehrān: Markaz.

Cassirer, Ernst . (1999/1378SH). Falsafe-ye sūrat-hā-ye sambolīk  (The philosophy of symbolic forms). Tr. by Yadollāh Moqen. 1^st ed. Tehrān: Hermes.

Cavendish , Richard. (2008/1387SH). Ostūre-šenāsī – da’eratolma’āref-e mosavvar-e asātīr va adīyan-e mašhūr-e jahān. Tr. by Roqaye Behzādī. 1^st ed. Tehrān: Elm.

Christie, Anthony. (2005/1384SH). Asātīr čin (‎Chinese mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. 1^st ed. Tehrān: Asātīr.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Čashšm-andāz-hā-ye ostūre (‎Aspects du mythe).   Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Eršād, Mohammad Rezā.(2003/ 1382SH). Gostare-ye ostūre. 1^st ed. Tehrān: Hermes.

Fallāh, Alī & Marzīye Yūsefī. (2013/1392SH). “Ta’sīr-e ānīmā va tajjalī-ye ān dsr haft peykar-e nezāmī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 30.

Fešang-sāz, Nīlūfar. (2010/1389SH). Asātīr-ye yūnānī va sovar-e falakī. 1^st ed. Tehrān: Sabzān.

Fordham, Farida. (1995/1374SH). Moqaddameī bar Ravān-šenāsī jūng (An Introdution to Jung's psychology). Tr. By Hossein Ya’qūbpūr. Tehrān: ūjā.

Gray, John. (1999/1378SH). Šenāxt-e asātīr xāvar-e nazdīk  (Near eastern mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. 1^st ed. Tehrān: Asātīr.

Hinnells. John Russell.(2004/1383SH). Šenāxt-e asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. 1^st ed. Tehrān: Asātīr.

Hosseinī, Maryam & Nasrīn Šakībī momtāz. (2015/ 1394SH). “Ravān-šenāsī-ye ostūre va dāstān roykardī novīn dar naqd-e adabī”. Matn-pažūhī-ye adabī. 19^th Year. No. 64.

Jung, Carl Gustav. (1998/1377SH). Ravān-šenāsī-ye zamīr-e nāxodāgāh(Uber die psychologie des Unbewussten). Tr. by Mohammad Ali Amīrī. 2^nd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

______________. (2010/1389SH). Ravān-šenāsī va šarq (‎Psychology and the East). Tr. by Latīf Sedqīyānī. 2^nd ed. Tehrān: Jāmī.

______________. (2011/1390SH). Ravān-šenāsī va kīmīyagarī (Psychology and Alchemy). Tr. by Parvīn Farāmarzī. 2^nd ed. Mašhad: Behnašr.

______________. (2013/1392SH). Ensān va sambol-hā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīye. 9^th ed. Tehrān: Jāmī.

Mohammadī, Alī &  Maryam Esma’elīpūr. (2011/1390SH). “Barrasī va tahlīl-e kohan-olgū-hā-ye ānīmā dar qazal-hā-ye mowlānā”. Do-fasl-nāme-ye Elmī-pažūhešī-ye Adabīyat-e Erfānī-ye Dānešgāh-e Alzahrā. 3^rd Year. No. 5.

Moreno, Antonio. (2001/1380SH). Yong, xodāyān va ensān-e modern (Jung, gods and modern man). Tr. by Dārīūš Mehrjūyī. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Moxtāriyān, Bahār. (2008/1387SH). “Gāv-e bermāye, gorz-e gāv-sar va māh-pīšūnī”. Nāme-ye farhangestān. No. 38.

Piggott, Juliet. (2005/1384SH). Šenāxt-e asātīr-e jāpon. Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. 2^nded. Tehrān: Asātīr.

Pūralxās, Šokrollāh & Ja’far Ešqī. (2014/1393SH). “Nemūd-hā-ye sūdmand-e ānīmūs dar adab-e pārsī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 35.

Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (1998/ 1377SH). Yašt-hā. 1^st Vol. Tehrān: Asātīr.

Safarī, Narges & Abolqāsem Esmā’īlpūr Motlaq. (2013/1392SH). “Ostūre-pardāzī-ye māh dar honar-e ma’navī bar asās-e dīdgāh-e ostūre-šenāsī-ye Mircea Eliade”. Ketāb Māh-e Honar. No. 176. Pp. 56-65.

Sāne’pūr, Maryam. (2014/1393SH). “Mardom-sālārī-ye yūnān-e bāstān va ta’sīr-e ān dar asr-e rošangarī orūpā”. Pažūheš-nāme-ye Zanān. Pažūheš-gāh-e Olūm Ensānī va motāle’āt-e farhangī. 5^th Year. No. 2. Pp.  47-58.

 Šāyegān, Dārīyūš. (2013/1392SH). Bot-hā-ye zehnī va xātere-ye azalī. 8^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Tālebzāde Šūštarī, Abbās & Kolsūm Seddīqī. (2013/1392SH). “Barrasī-ye kohan-olgūy-e ānīmā va tavallod-e dobāre dar zehn va zabān-e xalīl hāvī”. Zabān-pažūhī. 4^th Year. No. 8.

Xosravī, Ašraf & et al. (2013/1392SH). “Barrasī-ye kohan-olgū-ye sāye dar šāh-nāme”. Kāvoš-nāme. 14^th Year. No. 27.

Yāhaqī, Mohammad Ja’far. (2010/1389SH). Farhang-e asātīr, dāstān-vāre-hā dar adabīyat-e fārsī. 3^rd ed. Tehrān: Farhang.