شیوه‌های کرامت شفابخشی در متون نثر عرفانی
محورهای موضوعی : اسطوره
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز خوانسار
کلید واژه: کرامت, پدیدارشناسی, عرفان و تصوف, شفابخشی, کتب نثر عرفانی,
چکیده مقاله :
کرامت، خرق عادتی است که از اولیاءالله سر می‌زند و در عرفان و تصوف جایگاه ویژه‌ای دارد. انواع گوناگون کرامات به سه گونه اصلی اِخبار از غیب، اشراف بر ضمایر و تصرف در عالم هستی تقسیم‌بندی می‌شوند و هر کدام شامل چندین گونة فرعی می‌باشند. از گونه‌های فرعی کرامات، تصرف در عالم هستی و شفا دادن بیماران است که گاه در زمان حیات صاحب کرامت و گاه پس از وفات او اتفاق می‌افتاد. بیماری‌هایی که در این‌گونه کرامت وارد شده است اغلب بیماری‌های مادرزاد و یا بیماری‌های مزمنی بود که همة طبیبان از علاج آن عاجز شده و یا بر اثر نفرین شیخ به وجود می‌آمد. شیوه‌های شفابخشی بسیار متنوع است که از میان آن می‌توان به سورة حمد خواندن، دعا خواندن، دست کشیدن، دمیدن، آب دهان مالیدن، استفاده از وسایل صاحب کرامت همچون لباس، کفش، کلاه و خلال دندان او، پانیذ دادن، شعر خواندن، برگرفتن بیماری، توبه کردن بیمار و... اشاره کرد. در اغلب این کرامات، بیمار شفای کامل می‌یابد به گونه‌ای که گاه تا پایان عمر به آن بیماری دچار نمی‌شود. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی سعی شده است شیوه‌های مختلف کرامت شفابخشی که در کتب منثور عرفانی متقدم آمده است، دسته‌بندی و تحلیل شوند.
Karāmat (Divine grace), as an extra-ordinary event, is used by awliya Allah (saints of God) and has a special place in Islamic mysticism. Karāmat is divided into three main species: 1. Predictions of the future, 2. Interpretation of the secrets of hearts 3. Miraculous happenings in the corporeal world (or breaking of the natural order of things) Each of them has several subtypes. One of the subtypes of the third kind is healing patients that occur during the lifetime or after the death of the possessor of karāmat. The diseases usually include congenital and chronic illnesses that all the doctors are unable to cure them. Sometimes, the disease is caused by the curse of a spiritual person (sheikh). The treatment methods are very diverse, among which are the following: reading Surah al-Hamd, praying, hand touching, blowing, rubbing saliva, reading a poem, hugging patient, repenting patient, touching and using the personal belongings of the possessor of karāmat such as clothes, shoes, hat and toothpick. In most of these cases, the patient is treated in such a way that he/she won't catch the disease until the end of his/her life. By using descriptive-analytical method, in the present article, the attempt is made to categorize and analyze the methods of healing as mentioned in the early mystical prose texts.
قرآن کریم.
آزادیان، شهرام. 1385. «دو تقسیم‌بندی قدیم از کرامات صوفیه». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س57. ش179. صص 72-63.
ابوروح، جمال‌الدین. 1386. حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ8. تهران: سخن.
ابونصر سراج، عبدالله‌بن علی. 1388. اللمع فی‌التصوف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون. ترجمة مهدی محبتی. تهران: اساطیر.
استعلامی، محمد. 1388 . حدیث کرامت (پاسخی منطقی به پرسش‌ها). تهران: سخن.
افلاکی، احمد‌بن اخی ناطور. 1386. مناقب‌العارفین. تهران: اقبال.
الیاده، میرچا. 1375. مقدّس و نامقدس. ترجمة نصرالله زنگویی. تهران: سروش.
امین‌پور، قیصر و ایرج شهبازی. 1385. «طرحی برای طبقه‌بندی قصه‌های مربوط به اِخبار از غیب (در متون عرفانی منثور تا قرن هفتم)». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س57. ش180. صص22-1.
انصاری، زهرا. 1391. «طبقه‌بندی موضوعی حکایات کرامات در نثر عرفانی». مطالعات عرفانی. ش16. صص 78-53.
انصاری، عبدالله‌بن محمد. 1362. طبقات‌الصوفیه. با تصحیح، حواشی و تعلیقات عبدالحیّ حبیبی قندهاری. به اهتمام حسین آهی. تهران: فروغی.
ایرج‌پور، محمد ابراهیم. 1388. «شیوه‌ای نادر از تبرک و شفابخشی در متون عرفانی». مطالعات عرفانی. ش9. صص 25-5.
ثروت، منصور. 1390. «کشف و کرامات و خوارق عادات». مجلة تاریخ ادبیات. ش3/ 65. صص 38-21.
جامی، عبدالرحمن‌بن احمد. 1375. نفحات‌الانس من حضرات‌القدس. تصحیح محمود عابدی. چ3. تهران: مؤسسه اطلاعات.
حافظ، شمس‌الدین محمد. 1379. دیوان غزلیات. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چ27. تهران: صفی علیشاه.
سپهسالار، فریدون‌بن احمد. 1325. رسالة فریدون‌بن احمد سپهسالار در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی. با تصحیح و مقدمه سعید نفیسی. تهران: اقبال.
شهبازی، ایرج و علی‌اصغر ارجی. 1387. سُبع هشتم (قصه‌های کرامت در متون عرفانی تا قرن هفتم). قزوین: سایة گستر.
عطار نیشابوری، فریدالدین. 1383. تذکرةالاولیاء. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. بازنگاری از ع. روح‌بخشان. چ2. تهران: اساطیر.
غزنوی، سدیدالدین محمد. 1388. مقامات ژنده‌پیل (احمد جام). اهتمام حشمت‌الله مؤید. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.
قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن. 1379. رساله قشیریه. ترجمة ابوعلی حسن‌بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: علمی و فرهنگی.
کاشانی، عزالدین محمودبن علی. 1389. مصباح‌الهدایة و مفتاح‌الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: زوّار.
کاشف سبزواری، حسین واعظ. 1350. فتوت‌نامه سلطانی. اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل‌بن محمد. 1363. شرح التعرف لمذهب التصوف. مقدمه، تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: اساطیر.
موسوی قومی، صدیقه محمود عباسی و عبدالعلی اویسی کهخا. 1397. «تحلیل کارکرد مفهوم انسان مذهبی میرچا الیاده در حکایات کرامات فارسی با تکیه بر اسرارالتوحید»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص 265-237.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1382. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. ج7. کوشش علی‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.
میهنی، محمد بن منور. 1376. اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ چهارم. تهران: آگاه.
هجویری، علی‌بن عثمان. 1381. کشف‌المحجوب. تصحیح و. ژکوفسکی. با مقدمه قاسم انصاری. چ8. تهران: طهوری.
یوسف‌پور، محمدکاظم. 1380. نقد صوفی. تهران: روزنه.
_||_
References
Holy Qor’ān.
Abū rūh, Jamāl al-dīn. (2007/1386SH). Hālāt va soxanān-e abū sa’īd-e abol xeyr. With the effort of Mohammad Rezā Šafī’ī kadkanī. 8th ed. Tehrān: Soxan.
Abūnasr serrāj, Abdollāh ebn-e Alī. (2009/1388SH). Al-loma’ fī al-tasavvof. With the effort of Nikolson. Tr. by Mahdī Mohabbatī. Tehrān: Asātīr.
Aflākī, Ahmad ebn-e Abī nātūr. (2007/1386SH). Manāqeb al-ārefīn. Tehrān: Eqbāl.
Amīnpūr, Qeysar & Īraj Šahbāzī. (2006/1385SH). “Tarhī barāye tabaqe-bandī-ye gesse-hā-ye marbūt be exbār az qeyb (dar motūn-e erfānī-ye mansūr tā qarn-e haftom)”. Majale-ye Dāneškade-ye Adabiyāt va Olūm-e ensānī dānešgah-e Tehrān. Year 57. No. 180. Pp. 1-22.
Ansārī, Abdollāh ebn-e Mohammad. (1983/1362SH). Tabaqāt al-sūfīyeh. Edition and explanation by Abdol Hay Habībī Qandehārī. With the effort of Hossein Āhī. Tehrān: Forūqī.
Ansārī, Zahrā. (2012/1391SH). “Tabaqe-bandī-ye mozū’ī-ye hekāyat-e kerāmat dar nasr-e erfānī. Motāle’āt-e Erfānī. No. 16. Pp. 53-78.
Attār Neyšābūrī, Farīd al-dīn. (2004/1383SH). Tazkerat al-owliyā. Ed. by Nicholson. With the effort of A. Rūhbaxšān. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
Azadiyān, Šahrām. (2006/1385SH). “Do taqsīm-bandī-ye qadīm az kerāmāt-e sūfīye”. Majale-ye Dāneškade-ye Adabiyāt va Olum-e Ensanī Dānešgāh-e Tehrān. Year 57. No. 179. Pp. 63-72.
Eliade, Mircea. (1996/1375SH). Moqaddas va nāmoqaddas (Sacré et le profane). Tr. by Nasrollāh Zangūeī. Tehrān: Sorūš.
Estelāmī, Mohammad. (2009/1388SH). Hadīs-e kerāmat. Tehrān: Soxan.
Hāfez, Šams al-dīn. (2000/1379SH). Dīvān. With the effort of Xalīl Xatīb Rahbar. 27th ed. Tehrān: Safī Alīšāh.
Hojvīrī, Alī ebn-e Osmān. (2002/1381SH). Kašf al-mahjūb. Ed by. V. žokovskī. 8th ed. Tehrān: Tahūrī.
Īraj Pūr, Mohammad Ebrāhīm. (2009/1388SH). “Šīve’ā nāder az tabarrok va šafā- baxšī dar motūn-e erfānī. Motāle’āt-e Erfānī. Spring & Summer 1388. N0. 9. Pp. 5-25.
Jāmī, Abdol Rahmān. (1996/1375SH). Nafahāt al-ons. With the effort of Mahmūd Ābedī. 3rd ed. Tehrān: Ettelā’āt.
Kāšānī, Ezzoddīn Mahmūd ebn-e Alī. (2010/1389SH). Mesbāh al-hedāyat va meftāh al-kefāyat. Ed. by Jalāl al-dīn Homāeī. Tehrān: Zavvār.
Kāšef Sabzevārī, Hossein. (1971/1350SH). Fotovvat-nāme soltānī. With the Effort of Mohammad Ja’far Mahjūb. Tehrān: Bonyād-e Farhang-e Īrān.
Meybodī, Abolfazl Rašīd al-dīn. (2003/1382H). Kašf al-asrār va oddat al-abrār. Vol. 7. With the effort by Alī Aaqar Hekmat. Tehrān: Amīrkabīr.
Meyhanī, Mohammad ebn-e Monavvar. (1997/1376SH). Asrar al-towhīd. With the effort of Mohammad Rezā Šafī’ī Kadkanī. 4th ed. Tehrān: Āgāh.
Mostamlī Boxārī, Abū Ebrāhīm Esmā’īl ebn-e Mohammad. (1984/1363SH). Šarh al- ta’arrof lemazhab-e al-ttasavvof. With the effort of Mohammad Rowšan. Tehrān: Asātīr.
Mūsavī Qomī, Sedīqe Mahmūd Abbāsī & Abdol Alī Oveysī Kahxā. (2018/1397SH). “Tahlīl-e kārkard-e mafhūm-e ensān-e mazhabī-ye mircea eliade dar hekāyāt-e kerāmāt-e fārsī bā tekīye bar asrār al-tohīd”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 14. No. 50. Pp. 237-265.
Qaznavī, Sadīd al-dīn Mohammad. (2009/1388SH). Maqāmāt žend-e pīl. With the effort of Hešmatollāh Mo’ayyed. 4th ed. Tehrān: Entešārāt–e Elmī va Farhangī.
Qošeyrī, Abdolkarīm ebn-e Havāzen. (2000/1379SH). Resāle-ye qošeyrīye. Tr. By Abū Alī Hasan ebn-e Ahmad Osmānī. With the effort of Badī’ al-zamān Forūzānfar. 6th ed. Tehrān: Entešārāt–e Elmī va Farhangī.
Šahbāzī, Īraj & Alī Asqar Arjī. (2008/1387SH). Sob’e haštom (qesse-hā-ye kerāmat dar motūn-e erfānī tā qarn-e haftom). Qazvīn: Sāye-ye Gostar.
Sepahsālār. Fereydūn ebn-e Ahmad. (1946/1325H). Resāle-ye fereydūn ebn-e ahmad sepasālār dar ahvāl-e molānā jalāl al-dīn molavī. Edition and Introduction by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Eqbāl.
Servat, Mansūr. (2011/1390SH). “Kašf va kerāmāt va xavāreq-e ādāt”. Majale-ye Tārīx-e Adabiyāt. No. 65/3. Pp. 21-38.
Yūsof Pūr, Mohammad Kāzem. (2001/1380SH). Naqd-e sūfī. Tehrān: Rozane.