مطالعه کیفی تعارض نقش شغلی - خانوادگی زنان معلم در شهر ساوه

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

لیلا فتحی ¹ (استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
طیبه قاسمی ² (دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/06/21 تاریخ پذیرش : 1401/08/21 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: تعارض نقش, خانواده, زنان, گراندد تئوری,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر مطالعه کیفی تعارض نقش شغلی-خانوادگی در بین زنان معلم ساکن در شهر ساوه است. امروزه اغلب زنان شاغل علاوه بر عهده دار بودن نقش های خانوادگی که از دیرباز منتسب به آنان بوده وظایف شغلی را نیز به عهده می گیرند که به واسطه آن تحت فشارهای عینی و ذهنی قرار گرفته با تعارض نقش مواجه هستند. این پژوهش به روش کیفی و استراتژی گراندد تئوری انجام شده است. مشارکت کنندگان در پژوهش حاضر 20 نفر از زنان معلم ساکن در شهر ساوه بوده اند که به صورت نیمه ساختار یافته با آنها مصاحبه شده و سپس داده های حاصل از آن با استفاده از کدگذاری سه مرحله ای باز، محوری و گزینشی تحلیل شده اند. یافته ها حاکی از آن است که شرایط علی، تعارض نقش شغلی-خانوادگی در معلمان زن شامل؛ انباشت نقش و محدودیت زمان و انرژی- مشکلات ساختاری اقتصادی- هنجارهای فرهنگی بر جامعه - توانمندی، استقلال و منزلت اجتماعی عامل کاهش فشار نقش می باشد. شرایط زمینه ای و بسترهای کاهش تعارض نقش شغلی- خانوادگی؛ حمایت های قانونی از زنان - آموزش تعاون و همکاری در خانواده - برابری حقوق زنان- رفاه نسبی در جامعه است. شرایط مداخله گر که سهم بسیاری در کاهش تعارض دارد شامل؛ رضایت شغلی - حمایت های سازمانی و دولتی - خانواده به عنوان یک نهاد حمایت کننده می باشد. راهبرد معلمان زن در وضعیت تعارض نقش؛ تقسیم کار و همراه نمودن خانواده با گفتمان - مدیریت انرژی و زمان است و نهایتا پیامدهای حاصل از تعارض نقش در بین معلمان زن شاغل؛ بیگانگی از خود و کاهش توسعه انسانی - گسترش آسیب های اجتماعی - کاهش سلامت روان، رفاه و کیفیت زندگی می باشد.

منابع و مأخذ:

افشانی، سیدعلیرضا؛ هاتفی راد، لیدا (1396)، بررسی عوامل مرتبط با تعارض نقش شغلی- خانوادگی زنان با تأکید برمتغیرهای شغلی و سازمانی، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و هشتم، شماره پیاپی (68)، شماره چهارم، زمستان 1396، ص 1-18 .

بلالی، اسماعیل؛ بختیاری سفر، زهره؛ محمدی، اکرم؛ محققی، حسین (1395)، عوامل مؤثر بر تضاد نقش‏های زنان و رابطه آن با تعارضات خانوادگی در شهر همدان، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و هفتم، شماره پیاپی (64)، شماره چهارم، ص 135-117.

دباغی(1400)، زنان دانشگاهی و تعارض کار زندگی، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، دوره 19، شمارة 2، تابستان 1400، ص 241-267.

ذکایی، محمد سعید (1399)، هنر انجام پژوهش کیفی؛ از مسئله یابی تا نگارش، تهران: انتشارات آگاه.

رازقی نصرآباد، حجیه بی بی و حسینی (1398)، مطالعۀ تجربۀ ایفای همزمان نقش شغلی خانوادگی در مادران شاغل دارای فرزند خردسال، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، سال سی ام، شماره پیاپی (57)، شماره سوم، پاییز 1398، ص 109-134.

رستگار خالد، امیر و عظیمی، هاجر(1393)، بررسی تعارض شغلی / خانوادگی زنان سرپرست خانوار، زن در توسعه و سیاست، دوره 12، شماره 3، ص 425-448.

رستگارخالد، امیر (1383)، کار جنسیت خانواده، تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان.

رستگارخالد، امیر (1385)، خانواده -کار- جنسیت، انتشارات شورای فرهنگی- اجتماعی زنان.

عریضی، حمید رضا و کلنی، سیمین دخت (1397)، مقایسه تعارض کار-خانواده در گروه‏های الگوی رفتار کاری در کارکنان شرکت نفت، مجله پژوهش‏های علوم شناختی و رفتاری، شمره 16، پاییز و زمستان 97، ص 1- 16.

فتحی پور، پری؛ رسول زاده اقدم، صمد (1396)، بررسی تعارض کار، خانواده- کار در بین زنان شاغل در نهادهای دولتی شهر تبریز، فصلنامه مطالعات جامعه شناسی، سال نهم، شماره سی و ششم، پائیز 1396، ص 31-48.

ملکیها، مرضیه و باغبان، ایران و فاتحی زاده، مریم و اعتمادی، عذرا (1393)، بررسی اثربخشی مدیریت تعارض کار-خانواده بر رضایت شغلی زنان شاغل دانشگاه اصفهان، فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، دوره ششم، شماره 19، تابستان 1393، ص110-128.

• Annor, F. (2014) “Managing Work and Family Demands: The Perspectives of Employed Parents in Ghana.” In: Z. Mokomane (Ed.), Work- Family Interface in Sub- Saharan Africa, Cambridge: University of Cambridge, 17-36.


• Dey, I. (2007), “Grounding Categorise.”. In: Bryant A, Charmaz K, eds. The SAGE Handbook of Grounded Theory. London, England: Sage; 2007: 167-190.


• McDonald, P. (2000) “Gender Equity in Theories of Fertility Transition.” Population and Development Review, 26 (3): 427-439.


• Mofoluwake P. Ajayi, Tomike I. Olawande, Ajibade E. Jegede, Emmanuel O. Amoo & Adebanke Olawole-Isaac | (2020) Work-family conflict: Evaluating the mediating role of personal intervening strategies, Cogent Social Sciences, 6: 1, 1731224, DOI: 10.1080/23311886.2020.1731224.


• Ogbogu, C. (2013) Work-Family role conflict among academic women in Nigerian Public Universities. WEI international academic conference proceedings.


• Scott L. Boyar, Carl P. Maertz, Allison W. Pearson (2008). “The effects of work-family conflict and family-work conflict on nonattendance behaviors”, in Journal of business research, 58: 919-925.