واکاوی مفهوم «سوژه» در رویکردهای تحلیل گفتمان
محورهای موضوعی :
مطالعات توسعه اجتماعی ایران
شهناز کریمی
1
,
مهرداد نوابخش
2
1 - دانش‌آموخته دکتری رشته جامعه‌شناسی سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت : 1395/03/03
تاریخ پذیرش : 1395/07/03
تاریخ انتشار : 1398/02/01
کلید واژه:
سوژه,
تحلیل گفتمان,
گفتمان,
چکیده مقاله :
مفهوم سوژه ریشه در تفکرات دوران نو زایش دارد که در قرن بیستم ماهیتی سیاسی یافت؛ سوژه را حداقل از سه منظر می‌توان مورد بررسی قرار داد؛ ازنظر مدرن که با دکارت آغاز می‌گردد، سوژه فاعل شناسایی است که مستقل از نیروهای متافیزیکی توانایی اندیشیدن و کنش را داراست. از منظر پساساختارگرا و پسامدرن که به صورت خاص در اندیشه فوکو تجلی می‌یابد، سوژه ابداع عصر مدرن است و با پایان مدرنیسم نیز رو به افول گذاشته است. در این معنا سوژه مقهور عناصر قدرت است و تماماً در بستر نیروهای تاریخی و گفتمان‌های آن شکل می‌گیرد. در منظر سوم، سوژه فاعلی است که در بستر نیروهای تاریخی و گفتمان‌ها شکل می‌گیرد اما توان مقاومت و تغییر آن را نیز داراست و بر آن اثر می‌گذارد. این مقاله با روش اسنادی به مطالعه مفهوم سوژه در رویکردهای مختلف تحلیل گفتمان می‌پردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سوژه و هویت آن فراز و نشیب‌های زیادی پشت سر نهاده است؛ گاه در هیبت کنشگری خلاق و اثرگذار و گاه در قالب موجودی منفعل و محصور. از منظر رویکردهای تحلیل گفتمان به‌ویژه رویکرد گفتمان لاکلائو و موفه سوژه‌ها در موقعیت‌هایی خاص قادر به فروپاشی یک گفتمان و هژمونیک ساختن گفتمانی دیگر می‌شوند.
چکیده انگلیسی:
Subject to at least be examined from three perspectives: a modern standpoint that begins with Descartes, the subject is a subject that is independent of metaphysical forces has the ability to think and act. From the perspective of post-structuralist, postmodern, which are expressed specifically in Foucault's ideas, the subject invention of the modern era and the end of modernism is also ebbing. In this sense, the subject is subdued and all elements of American power in the context of the historical forces that shaped discourses. The Middle landscape can be adopted for the subject. In this third aspect, the subject agent that is in the context of historical forces and discourse, but it also has the strength and change and affect it. The current study documents the various approaches to the study of discourse analysis and the subjects in them. Understanding of subjects and features of discourse in understanding subjects have a significant role, but the subject in certain situations hegemonic discourse and the discourse will be able to collapse
منابع و مأخذ:
آب نیکی حسن (1385)، جورج اورول و سرگشتگی سوژه سیاسی مدرن، رساله دوره دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، استاد راهنما: دکتر سید علیرضا حسینی بهشتی.
آب نیکی حسن (1388)، تحول مفهومی رابطه سوژه و سیاست در اندیشه سیاسی قرن بیستم، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره سوم، تابستان 1388، 36-7.
اخوان کاظمی بهرام (1391)، نقد و ارزیابی تحلیل گفتمانی لاکلائو و کاربرد آن در سیاست، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 42، شماره 4، زمستان 1391، ص 20-1.
اسفندیاری سیمین (1388)، سوبژکتیویسم دکارت: نقطه عزیمت فلاسفه عصر جدید، حکمت و فلسفه، سال پنجم، شماره اول بهار 1388، ص 128-113.
تاجیک محمدرضا (1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران، فرهنگ گفتمان.
تاجیک محمدرضا (1383)، گفتمان، پاد گفتمان و سیاست، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
دریفوس هیوبرت، رابینو پل (1376)، میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه: حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
دکارت رنه (1390)، فلسفه دکارت: شامل یک مقدمه تحلیلی و ترجمه سه رساله 1. قواعد هدایت ذهن، 2. اصول فلسفه، 3. انفعالات نفس: ترجمه: منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: مؤسسه فرهنگی، هنری و انتشارت الهدی، چاپ دوم.
ربانی خوارسگانی علی، میرزایی محمد (1393)، ایدئولوژی، سوژه، هژمونی و امر سیاسی در بستر نظریه گفتمان، مجله غرب‌شناسی بنیادی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره اول، بهار و تابستان 1393، ص 46-23.
سرخوش نیکو (1389)، سیاست و هویت، دو فصلنامه پژوهشی شناخت، شماره 1/63، پاییز و زمستان 1389، ص 120-99.
سلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران، نی.
سولومون رابرت (1379)، فلسفه اروپایی؛ طلوع و افول خود، ترجمه: سعید حنایی کاشانی، تهران: قصیده‌سرا.
فاضلی محمد (1383)، گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، سال چهارم، شماره چهاردهم، 1383، ص 107-81.
فوکو میشل (1393)، دیرینه‌شناسی دانش، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نشر نی.
کسرایی محمد سالار، پوزش شیرازی علی (1388)، «نظریه گفتمان لاکلائو و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»، سیاست، دوره 39 شماره 3، پاییز 1388، 360-339.
کسلر دیرک (1394)، نظریه‌های روز جامعه‌شناسی از ایزنشتات تا پسامدرن ها، ترجمه: کرامت الله راسخ، تهران: نشر آگه.
کلگ استوارت (1383)، چهارچوب‌های قدرت، ترجمه: مصطفی یونسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لاکلائو ارنستو، موفه شانتال (1393)، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی: به‌سوی ساست دموکراتیک رادیکال، ترجمه: محمد رضایی، تهران: نشر ثالث.
مارش واستوکر (1378)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه: امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مالپاس سایمون (1387)، پست‌مدرن، ترجمه: حسین صبوری، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
مقدمی محمدتقی (1390)، نظریه تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه و نقد آن، معرفت فرهنگی-اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، بهار 1390، ص 124-91.
مک دانل دایان (1380)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه نوذری، تهران، فرهنگ گفتمان.
موفه شانتال (1391)، درباره امر سیاسی، ترجمه: منصور انصاری، تهران: رخداد نو.
موفه شانتال (1392)، بازگشت امر سیاسی، ترجمه: عارف اقوامی مقدم، تهران: رخداد نو.
میلر پیتر (1382)، سوژه، استیلا و قدرت در نگاه هورکهایمر، مارکوزه، هابرماس و فوکو، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نشر نی.
نش، کیت (1380)، جامعه‌شناسی سیاسی؛ جهانی‌شدن، سیاست، قدرت، ترجمه محمدتقی دل‌فروز، تهران، کویر
نوریس، کریستوفر (1385)، شالوده شکنی، ترجمه: پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
هنری یدالله، آزرمی علی (392)، بررسی و تحلیل استقرار و انسجام یابی گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر اساس نظریه گفتمان لاکلائو و موفه، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره 8، پاییز 1392، ص 118-95.
هوارث، دیوید (1377). «نظریه گفتمان»، فصلنامه علوم سیاسی، ترجمه علی‌اصغر سلطانی، ش 2، ص 182-156.
یورگنسن ماریان، فیلیپس لوئیز (1393)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
Foucault Michel (1982), the Subject and Power, Critical Inqury, by the Uniersity of Chicago.
Foucault Michel (1985), Archeology of Khowledge. London, Tavistock.
Marshall, W. Alcorn, Jr. (1994). ‘The Subject of Discourse: Reading Lacan through (and beyond) Poststructuralist Contexts’, in: Bracher, Mark, et al, Lacanian Theory of Discourse: Subject, Structure, and Society, London: Newyork university press.
Newman, S. (2005). Power and politics in poststructuralist thought: New Theories of The political, Rultedge press.
Prozorov Sergei. (2014), Theory of the political subject. Published by: London: Routledge.
Samaddar R. (2010), Emergense of the political subject, Sage Publication India.
_||_
آب نیکی حسن (1385)، جورج اورول و سرگشتگی سوژه سیاسی مدرن، رساله دوره دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، استاد راهنما: دکتر سید علیرضا حسینی بهشتی.
آب نیکی حسن (1388)، تحول مفهومی رابطه سوژه و سیاست در اندیشه سیاسی قرن بیستم، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره سوم، تابستان 1388، 36-7.
اخوان کاظمی بهرام (1391)، نقد و ارزیابی تحلیل گفتمانی لاکلائو و کاربرد آن در سیاست، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 42، شماره 4، زمستان 1391، ص 20-1.
اسفندیاری سیمین (1388)، سوبژکتیویسم دکارت: نقطه عزیمت فلاسفه عصر جدید، حکمت و فلسفه، سال پنجم، شماره اول بهار 1388، ص 128-113.
تاجیک محمدرضا (1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران، فرهنگ گفتمان.
تاجیک محمدرضا (1383)، گفتمان، پاد گفتمان و سیاست، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
دریفوس هیوبرت، رابینو پل (1376)، میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه: حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
دکارت رنه (1390)، فلسفه دکارت: شامل یک مقدمه تحلیلی و ترجمه سه رساله 1. قواعد هدایت ذهن، 2. اصول فلسفه، 3. انفعالات نفس: ترجمه: منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: مؤسسه فرهنگی، هنری و انتشارت الهدی، چاپ دوم.
ربانی خوارسگانی علی، میرزایی محمد (1393)، ایدئولوژی، سوژه، هژمونی و امر سیاسی در بستر نظریه گفتمان، مجله غرب‌شناسی بنیادی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره اول، بهار و تابستان 1393، ص 46-23.
سرخوش نیکو (1389)، سیاست و هویت، دو فصلنامه پژوهشی شناخت، شماره 1/63، پاییز و زمستان 1389، ص 120-99.
سلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران، نی.
سولومون رابرت (1379)، فلسفه اروپایی؛ طلوع و افول خود، ترجمه: سعید حنایی کاشانی، تهران: قصیده‌سرا.
فاضلی محمد (1383)، گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، سال چهارم، شماره چهاردهم، 1383، ص 107-81.
فوکو میشل (1393)، دیرینه‌شناسی دانش، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نشر نی.
کسرایی محمد سالار، پوزش شیرازی علی (1388)، «نظریه گفتمان لاکلائو و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»، سیاست، دوره 39 شماره 3، پاییز 1388، 360-339.
کسلر دیرک (1394)، نظریه‌های روز جامعه‌شناسی از ایزنشتات تا پسامدرن ها، ترجمه: کرامت الله راسخ، تهران: نشر آگه.
کلگ استوارت (1383)، چهارچوب‌های قدرت، ترجمه: مصطفی یونسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لاکلائو ارنستو، موفه شانتال (1393)، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی: به‌سوی ساست دموکراتیک رادیکال، ترجمه: محمد رضایی، تهران: نشر ثالث.
مارش واستوکر (1378)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه: امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مالپاس سایمون (1387)، پست‌مدرن، ترجمه: حسین صبوری، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
مقدمی محمدتقی (1390)، نظریه تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه و نقد آن، معرفت فرهنگی-اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، بهار 1390، ص 124-91.
مک دانل دایان (1380)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه نوذری، تهران، فرهنگ گفتمان.
موفه شانتال (1391)، درباره امر سیاسی، ترجمه: منصور انصاری، تهران: رخداد نو.
موفه شانتال (1392)، بازگشت امر سیاسی، ترجمه: عارف اقوامی مقدم، تهران: رخداد نو.
میلر پیتر (1382)، سوژه، استیلا و قدرت در نگاه هورکهایمر، مارکوزه، هابرماس و فوکو، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نشر نی.
نش، کیت (1380)، جامعه‌شناسی سیاسی؛ جهانی‌شدن، سیاست، قدرت، ترجمه محمدتقی دل‌فروز، تهران، کویر
نوریس، کریستوفر (1385)، شالوده شکنی، ترجمه: پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
هنری یدالله، آزرمی علی (392)، بررسی و تحلیل استقرار و انسجام یابی گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر اساس نظریه گفتمان لاکلائو و موفه، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره 8، پاییز 1392، ص 118-95.
هوارث، دیوید (1377). «نظریه گفتمان»، فصلنامه علوم سیاسی، ترجمه علی‌اصغر سلطانی، ش 2، ص 182-156.
یورگنسن ماریان، فیلیپس لوئیز (1393)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
Foucault Michel (1982), the Subject and Power, Critical Inqury, by the Uniersity of Chicago.
Foucault Michel (1985), Archeology of Khowledge. London, Tavistock.
Marshall, W. Alcorn, Jr. (1994). ‘The Subject of Discourse: Reading Lacan through (and beyond) Poststructuralist Contexts’, in: Bracher, Mark, et al, Lacanian Theory of Discourse: Subject, Structure, and Society, London: Newyork university press.
Newman, S. (2005). Power and politics in poststructuralist thought: New Theories of The political, Rultedge press.
Prozorov Sergei. (2014), Theory of the political subject. Published by: London: Routledge.
Samaddar R. (2010), Emergense of the political subject, Sage Publication India.
