تحلیلی بر فرایند شکل‌گیری حس مکان در بافت‌های تاریخی (مطالعه موردی: شهر تبریز)

محورهای موضوعی : طراحی شهری

سیدجواد حبیب‌زاده کوزه‌کنانی ¹ , اکبر عبداله‌زاده طرف ² , حسن ستاری ساربانقلی ³ , محمدرضا پاکدل فرد ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
4 - استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/03/16 تاریخ پذیرش : 1403/08/06 تاریخ انتشار : 1403/09/21

کلید واژه: حس مکان, تجربه‌ی مکان, بافت تاریخی, شهر تبریز.,

چکیده مقاله :

حس مکان اشاره به رابطه‌ی فرد با محیط و رابطه‌ی حسی بین فرد و مکان دارد و در فرایند شکل‌گیری آن، سطوح و جنبه‌های مختلف حسی و تجربه‌ای مکان از حضور و احساس کالبدی تا تعهد و مشارکت در مکان تأثیرگذار می‌باشند. در این راستا، با توجه به اهمیت تحقق حس مکان در فضاهای مختلف شهری و دست‌یابی به سطوح نهایی حس و تجربه‌ی مکان، هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل سطح (حسی و تجربه‌ای) فرایند شکل‌گیری حس مکان در بافت تاریخی شهر تبریز می‌باشد. روش تحقیق در مطالعه‌ی حاضر، آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی-اکتشافی می‌باشد که به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌های تحقیق از مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos استفاده شده است. قابل ذکر است که جامعه‌ی تحقیق نیز شامل ساکنان بافت تاریخی شهر تبریز (منطقه 8 شهرداری) می‌باشد که حجم نمونه با استفاده از مدل کوکران 384 نفر تعیین شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که با بررسی سطوح حس و تجربه‌ی مکان در بافت تاریخی، مشخص می‌شود که فرایند شکل‌گیری حس مکان در این محدوده در بخش‌های میانی متوقف گردیده و سطوح نهایی حس و تجربه‌ی مکان یعنی یکی شدن با مکان، تعهد به مکان، مشارکت در مکان، تجربه‌ی عمیق و سرشار از معنا به‌ندرت در شهروندان تحقق یافته است. همچنین نتایج مدل ساختاری حاکی از آن است که سطوح تجربه‌ی مکان با مقدار بحرانی 45/2 در سطح اطمینان 95 درصد دارای تحقق نسبی بوده، درحالی که سطوح حس مکان با مقدار بحرانی 95/0 نشان از عدم تحقق‌پذیری سطوح و مؤلفه‌های آن دارد.

چکیده انگلیسی:

The sense of place finds a decisive role through the connection between man and the environment and in order to benefit and sustain the presence of man in the place and makes man consider himself a part of the place. So, the sense of place refers to the person's relationship with the environment and the sensory relationship between the person and the place, and in the process of its formation, various sensory and experiential levels and aspects of the place, from physical presence and feeling to commitment and participation in the place, are influential. In this regard, considering the importance of realizing the sense of place in different urban spaces and achieving the ultimate levels of the sense and experience of place, the purpose of this research is to investigate and analyze the level (sensory and experiential) of the process of forming a sense of place in the historical texture of Tabriz city. The research method in the present study is mixed (quantitative-qualitative) with practical purpose and analytical-exploratory nature, in order to analyze the research data, the structural equation model was used in Amos software. It should be mentioned that the research community also includes the residents of the historical texture of Tabriz city (district 8 of the municipality) and the sample size is 384 people using Cochran's model. The findings of the research indicate that by examining the levels of the sense and experience of place in the historical context, it is clear that the process of forming the sense of place in this range is stopped in the middle parts and the final levels of the sense and experience of the place means becoming one with the place, commitment to the place, Participating in a place is a deep and meaningful experience rarely realized in citizens. Also, the results of the structural model indicate that the levels of experience of place with a critical value of 2.45 have relative realization at the 95% confidence level, while the levels of sense of place with a critical value of 0.95 indicate the non-realization of its levels and components. On the other hand, it has been determined with the investigations carried out in the historical texture of Tabriz that most of the citizens of the context have a feeling of alienation from the place and disregard for it, and the purpose of being in the place is mostly due to the activity in it. Also, among the citizens, participation in various activities, a deep sense of place, attachment to the place and commitment to it have been less concretely expressed. Therefore, it can be said that in the process of forming the sense of place in the historical texture of Tabriz is not in a favorable state and the final levels of the sense and experience of the place have been realized in a small number of citizens. Many administrative, social, economic, physical, etc. reasons are involved in this matter, and it is necessary to consider the regeneration programs of the historical texture of Tabriz city more of the components that explain the sense of place.