بار اثبات دلیل در فقه و امور مدنی
محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی
کلید واژه:
چکیده مقاله :
بار اثبات دلیل قاعده‌ی بسیار معروفی است که در دادرسی‌های جهان و نظام‌های حقوقی معتبر از جمله نظام اسلام و رومی - ژرمن اجراء می‌شود. این قاعده در حقوق فرانسه در مادّه‌ی 1315 قانون مدنی که قلمرو عام دارد تصریح شده است. در حقوق اسلام نیز آنچه که در فقه مشهور و مورد عمل رسول اکرم (ص) و ائمه‌اطهار (ع) بود قاعده‌ی البیّنه علی‌المدّعی والیمین علی من أنکر می‌باشد که این قاعده اکنون در مادّه‌ی 1257 قانون مدنی و مادّه‌ی 197 قانون آیین دادرسی مدنی مصوّب 1379 ، صریحاً منصوص شده است. بر پایه‌ی قاعده‌ی باراثبات دلیل هرکس مدّعی حقّی است باید ادّعای خود را اثبات نماید؛ تفاوتی نمی‌نماید که خواهان یا خوانده‌ی دعوا باشد . بنابراین فراهم آوردن و ارائه‌ی دلیل برعهده‌ی مدّعی و یا به تعبیر دیگر بار اثبات دلیل بر دوش مدّعی است . پس از آن که مدّعی دلیل آورد ، تکلیف اثبات خلاف بر دوش مدّعی‌علیه می‌افتد که ناراستی ادّعا را با دلیل و اظهارات موجّه از نظر مرجع رسیدگی ، بر کرسی نشاند. در این مقاله به پیشینه تاریخی قاعده بار اثبات دلیل ، شیوه‌ی اجرا و مجرای آن پرداخته شده است و از سوی دیگر ، بر قاعده‌ی مزبور استثنائاتی وارد است که باید مورد اشاره قرار گیرد . کلیدواژه : اثبات ، ثبوت ، دلیل ، دعوا ، قاعده البینه ، بار اثبات.
Abstract: The "burden of proof" is a very famous rule which executed in the world's judgments and authentic legal disciplines such as Roman, Germanic and Islamic disciplines. This rule has been stipulated in the article no.1315 of the civil law, which possesses a common zone Also, in the Islamic law, the thing which was famous and practiced by the holy prophet (P.B.U.H) and the pure Imams (P.B.U.H) was the rule of "the burden of proof" is the responsibility of the plaintiff and for the counterpart is swear that has obviously been stipulated in the article no.1257 of the civil law and article no.197 of the new civil judgment custom rule, approved in 1379. According to "the burden of proof" rule, anyone who is a plaintiff of a right should prove his claim, regardless of being the plaintiff or defendant of a claim. Thus, the plaintiff is to prepare and offer proof, in the other words, "The burden of proof" is by the plaintiff. Afterwards, when the plaintiff brought about proof, it is the duty of the defendant to prove the wrongness of the claim by proof and expressions which seem authentic for the authority judge. In this article the historical background of the burden of proof principle, the method its implementation and its duct are taken into account, on other hand, there exist some exceptions to the rule that must be addressed. Key Words: Proof, Ascertainment, Evidence, Claim, Burden of proof.
فهرست منابع :
الف - منابع فارسی :
1- جعفری لنگرودی ، محمد جعفر ، مبسوط در ترمینولوژی حقوق ، ج2 ، چ2 ، تهران ، انتشارات کتابخانه گنج دانش ،1381
2 - جمعی از نویسندگان، ادله اثبات دعاوی کیفری، چ 1 ، مشهد، انتشارات دانشگاه علوم رضوی ، 1382
3 - حمیتی واقف ، احمد ، ادله اثبات دعوی ، چ 1 ، تهران ، نشر حقوقدان و دانش نگار ، 1387
4 - خدابخشی، عبدالله، استقلال و پیوند حقوق مدنی و حقوق کیفری، چ1، تهران، نشر فکر سازان، 1384
5- خلیلیان ، خلیل ، دعاوی حقوقی ایران و آمریکا مطرح در دیوان داوری لاهه ، چ 1 ، تهران ، انتشارات شرکت سهامی انتشار ، 1382
6- شمس ، عبدالله ، ادله اثبات دعوی ، چ 1 ، تهران ، انتشارات دراک ، 1387
7 - شمس ، عبدالله ، آیین دادرسی مدنی ، ج 3 ، چ 1 ، تهران ، انتشارات دراک ،1384
8- عمروانی، رحمان ، تعارض ادله اثبات دعوا (امور حقوقی)، چ1، تهران، انتشارات فکر سازان، 1390
9 - کاتوزیان ، ناصر ، اثبات و دلیل اثبات ، ج 1 ، چ 1 ، تهران ، انتشارات میزان ، 1380
10 -گلدوزیان ، ایرج ، ادله اثبات دعوا ، چ1 ، تهران ، انتشارات میزان ، 382 1
11- متین دفتری ، احمد، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی ، ج2، چ 2 ، تهران ، انتشارات مجد، 1381
12 - محبی ، محسن ، بیانیه های الجزایر ، چ 1 ، تهران ، انتشارات خط سوم ، 1378
13 - محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، ج3، چ2، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1381
14- محقّق داماد ، مصطفی ، قواعد فقه ، ج 1 ، چ 10، تهران ، انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی ، 1382
15 - منصوری ، سعید ، فقه تطبیقی - ادله اثبات دعوا ، چ 1 ، تهران ، انتشارات فرهنگ امروز ، 1377
ب - منابع عربی :
1- آشتیانی ، محمد حسن ، قضاء ، چ 2 ، قم ، انتشارات دارالهجره ، 1404 هـ .ق
2- آل بحرالعلوم ، محمّد ، بلغه الفقهیه، ج 4 ، چ 4 ، تهران، انتشارات مکتبه الصادق (ع)، 1403 هـ .ق
3- الأعرج ، عمیدالدّین عبد المطلّب بن محمّد ، کنز الفوائد فی حل مشکلات قواعد ، ج 2 ، چ 1 ، قم، انتشارات مؤسسه نشراسلامی ، 1416 هـ .ق
4 - ابن العلّامه، فخر المحقّقین، ایضاح الفوائد، ج 4، چ 1، قم، انتشارات مؤسسه اسماعیلیان، 1389 هـ.ق
5- البهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع، ج 6 ، چ 1، بیروت، انتشارات دار الکتب العلمیّه، بی تا
6 - الحسینی المراغی ، عبدالفتاح، عناوین ، ج 2 ، چ 1 ، قم ، موسسه نشر اسلامی ،1418 هـ .ق
7- الحصفکی ، علاءالدّین ، الدرالمختار، ج8 ، بی چا ، بیروت ، انتشارات دارالفکر ، 1415 هـ .ق
8- الطوسی، ابی جعفر محمّد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیّه، ج 8، بی چا، قم، نشر مرتضوی، بی تا
9- الکیدری، قطب الدّین محمّد بن حسین ، إصباح الشیعه بمصباح الشریعه ، چ 1، قم ، انتشارات مؤسسه الإمام الصادق (ع) ، 1416 هـ .ق
10- النوری الطبرسی، حسن، مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ، ج 17، چ 2، بیروت، انتشارات مؤسسه آل بیت (ع) لإحیاء التراث العربی ، 1409 هـ .ق
11- بجنوردی، محمّد حسن، القواعد الفقهیّه ، ج 3 ، چ 1 ، قم، انتشارات الهادی، 1419 هـ .ق
12- حرّ عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه ، ج 18، چ 3 ، بیروت، انتشارات داراحیاء التراث العربی، 1378 هـ .ق
13- حلّی، علاّّّّمّه، تحریر الاحکام، ج2، بی چا، مشهد، انتشارات مؤسسه آل بیت (ع) ، بی‌تا
14 - حلّی، یحیی بن سعید، جامع للشّرایع، ج 1، بی چا ، قم، انتشارات مؤسسه سیّدالشهداء، 1405 هـ .ق
15- سابق ، سیّد ، فقه السنه، ج 3 ، چ 1، بیروت ، انتشارات دارالکتاب العربی ، 1391 هـ .ق
16- سبحانی ، جعفر ، نظام القضاء و الشهاده فی الشرعیه الإسلامیه الغّراء، ج 2 ، چ 1، قم ، انتشارات موّسسه الإمام الصادق (ع) ، 1418 هـ .ق
17- سمرقندی ، علاءالدین ، تحفه الفقهاء ، ج 3 ، چ 2 ، بیروت ، انتشارات دارالکتب العلمیه، بی تا
18- شهید اول، الدروس الشرعیّه فی الامامیّه ، ج 3 ، چ 1، قم، انتشارات مؤسسه نشر اسلامی، 1414 هـ .ق
19- فهد‌الحلّی ، علامه جمال الدین احمد بن محمد ، المذهب البارع فی شرح مختصر المنافع ، ج 4 ، بی چا ، قم ، انتشارات مؤسسه نشر اسلامی ، 1412 هـ .ق
20- عاملی، حسینی، مفتاح‌الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، ج 20 ، چ1 ، بیروت ، انتشارات دار احیاء التراث العربی ، 1418 هـ.ق
21- مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیّه،ج 2،چ 5، قم، انتشارت مدرسه امام علی (ع)، 1370 هـ .ش
22- مطهری، احمد، مستند تحریر الوسیله امام خمینی، بی چا، قم ، انتشارات استاد مطهری ، 1408 هـ .ق
23- مروارید، علی اصغر، سلسله الینابیع الفقهیه ،ج 11،چ 1، قم، انتشارات مؤسسه فقه الشیعه، 1412 هـ .ق
24- مروارید، علی اصغر، سلسله الینابیع الفقهیّه ، ج23 ، چ1، قم، انتشارات مؤسسه فقه‌الشیعه، 1413 هـ .ق
25- مصطفوی ، محمّد‌کاظم ، القواعد ( مائه قاعده فقهیّه) چ 4 ، قم ، مؤسسه‌ی نشر اسلامی ، 1421 هـ .ق
26- موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه القضاء، چ 1، قم انتشارات منشورات مکتبه امیرالمؤمنین، 1408 هـ .ق
27 ـ موسوی خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، ج 1، بی چا، نجف، انتشارات مطبعه الآداب، 1975م
28- مؤمن قمی ، محمّد ، مبانی تحریر الوسیله امام خمینی ، ج 1 ، چ 1 ، قم ، انتشارات مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1380
29- نراقی ، محقّق ، مستند الشیعه ، ج 19 ، چ 1 ، مشهد ، انتشارات مؤسسه آل بیت (ع) لإحیاء الثرات، 1419 هـ .ق
30 - نجفی، محمّدحسن ، جواهر الکلام، ج 40 ، چ 7 ، بیروت، انتشارات داراحیاء التراث العربی ، 1981م
_||_