ماهیت معاملات فردایی ارز در پرتو رویه قضایی (تحلیل فقهی-حقوقی)
میلاد منصفی
1
(
دانشجوی دکترای تخصصی رشته حقوق خصوصی ، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
)
ابوذر ابراهیمی ترکمان
2
(
استادیارگروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
)
اصغر عربیان
3
(
دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
)
کلید واژه: تحریم, قرارداد, صحت, قاچاق, ممنوع,
چکیده مقاله :
معاملات فردایی ارز معاملاتی است که در صرافی یا غیرآن واقع شده و تحویل ارز و مابه‌ازای آن به روز یا روزهای آینده موکول میگردد. ولی به تحویل ارز منجر نمی‌شود و گاه از ابتدا قصد تحویل ارز وجود نداشته و صرفاً به تسویه تفاوت قیمت ارز بسنده میکنند. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و با ابزار کتابخانهای و نظر به ضرورت تحقق نظم عمومی اقتصادی از یک سو و با توجه به رواج معاملات یادشده میان فعالان ارزی از سوی دیگر، ماهیت این معاملات مورد تحلیل فقهی و حقوقی قرار گرفت. در نتیجه ملاحظه شد، فارغ از نظرات اقلیت و اکثریت فقها، حقوقدانان و قضات میتوان گفت این قبیل معاملات دارای ماهیت خاص بوده و در قالب عقود غیرمعین موضوع ماده 10 قانون مدنی قابل تحلیل میباشند. بر این اساس پیشنهاد میگردد فعالان ارزی با توجه به نظرات فوق از جمله استفتائات مراجع عظام تقلید، شورای فقهی بانک مرکزی و غیره در راستای تحلیلهای حقوقی و قضایی موجود از راهکارهای جایگزین کوتاه مدت و بلند مدت مورد اشاره در این تحقیق استفاده نمایند و قانونگذار نیز با وضع مقرره پیشنهادی نگارنده، وضعیت حقوقی این معاملات را تعیین تکلیف نماید.
چکیده انگلیسی :
Tomorrow's currency transactions are transactions that take place in the exchange or otherwise, and the delivery of the currency and its payment is postponed to the next day or days. But it does not lead to the delivery of currency, and sometimes there is no intention to deliver the currency from the beginning, and they just settle for the difference in the price of the currency. In this research, using the analytical and descriptive method and with library tools, considering the necessity of realizing the general economic order on the one hand and considering the prevalence of the aforementioned transactions among foreign exchange activists on the other hand, the nature of these transactions was analyzed jurisprudentially and legally. took As a result, it was observed that, regardless of the opinions of the minority and the majority of jurists, lawyers and judges, it can be said that such transactions have a special nature and can be analyzed in the form of indefinite contracts subject to Article 10 of the Civil Code. Based on this, it is suggested that foreign exchange activists, according to the above opinions, including the polls of the Supreme Authority of Taqlid, the Jurisprudence Council of the Central Bank, etc., in line with the existing legal and judicial analysis, use the short-term and long-term alternative solutions mentioned in this research. and the legislator should determine the legal status of these transactions by establishing the regulation proposed by the author.
الف : کتب
1) فارسی
1- ابراهیمی، محمدحسین(1376) پول، بانک، صرافی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
2- اداره بررسی¬های بانکداری اسلامی و دبیرخانه شورای فقهی(1401) مصوبات جلسات یکم تا شصت و ششم شورای فقهی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
3- آشوری، داریوش (1378)، دانشنامه سیاسی، تهران، انتشارات مروارید، چاپ 5.
4- اسکینی، ربیعا(1401) حقوق تجارت 3: برات، سفته، قبض انبار، اسناد در وجه حامل و چک، تهران، سمت.
5- اشراقی، مرتضی(1392) مبانی نظري و عملی قولنامه، تهران، میزان.
6- السویلم، سامی ابراهیم(1387) پوشش ریسک در مالی اسلامی، مترجمان: محمد علیزاده‌اصل، مهدی حاجی‌رستم‌لو، محمدمهدی عسگری، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق.
7- امامی، سیدحسن(1394) حقوق مدنی، جلد اول، تهران، اسلامیه.
8- باهو، محمد(1401) جرایم ارزی از منظر سیاست کیفری، انتشارات میزان.
9- بهرامی احمدی، حمید(1381) کلیات عقود و قراردادها، حقوق مدنی 3، تهران، نشر میزان.
10- تقوی، مهدی؛ امیری، حسین؛ احمدیان، اعظم(1391) ابزارهای مشتقه مالی، تهران، کتابخانه فروردین.
11- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1385) دائره المعارف عمومی حقوق، تهران، گنج دانش.
12- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1378) مبسوط در ترمینولوژی حقوقی، چاپ اول، تهران، انتشارات گنج‌دانش.
13- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1397) مجموعه محشی قانون مدنی علمی- تطبیقی- تاریخی، تهران، گنج دانش.
14- ﺟﻌﻔﺮي ﻟﻨﮕﺮودي، محمد جعفر(1369) ﺣﻘﻮق ﺗﻌﻬﺪات، ﺗﻬﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﻨﺞ داﻧﺶ.
15- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1373)، حقوق اموال، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ 3.
16- حائری (شاه¬باغ)، سید علی(1396) شرح قانون مدنی، تهران، گنج دانش.
17- داراب¬پور، مهراب؛ دادگر، یدال...؛ اشرافی، داریوش، طبرسا(1401) غلامعلی، اصول و مبانی حقوق تجارت (کتاب اول): کلیات حقوق تجارت بین¬الملل، سازمان¬های تجاری بین¬المللی، حقوق گمرکی و دسترسی به بازارهای جهانی، تهران، گنج دانش.
18- داراب¬پور، مهراب؛ رهبر، نوید؛ قاسمی، مجتبی؛ سلطانی، محمد(1401) اصول و مبانی حقوق تجارت (کتاب سوم): تأمین مالی، بیمه، تضمین¬ها، نظام¬های ارزی و پرداخت¬های بین¬المللی، تهران، گنج دانش.
19- درخشان، مسعود(1383) مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت، تهران، موسسه تحقیقات بین¬المللی انرژی.
20- دهخدا، علی¬اکبر(1385) لغتنامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
21- رفیعی، داریوش(1393) مروری بر مشتقات و بازارهای آتی، تهران ، انتشارات ترمه.
22- سلطانی نژاد، حامد؛ محمدی، احمد؛ شهاب‌الدینی پاریزی، حمید؛ حقانی‌نسب، محمد؛ فلاح، جواد؛ ناصر پوراسد، علیرضا(1395) پوشش نوسانات نرخ ارز، تهران، نشر مهر نوروز.
23- شاول، استیون(1388) مبانی تحلیل اقتصادی حقوق، مترجم محسن اسماعیلی، مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی.
24- شیخ صدوق(1373 هـ. ش) عیون اخبار الرضا، ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب اسلامیه.
25- شیروی، عبدالحسین(1399) حقوق اقتصادی، تهران، سمت.
26- صدر، سیدمحمد باقر(1360) اقتصادنا، ترجمه عبدالعلی اسپهبدی، تهران، جهاد سازندگی.
27- صفایی،سید حسین(1385) دوره مقدماتی حقوق مدنی: قواعدعمومی قراردادها، تهران، نشرمیزان.
28- عابدیان، میرحسین(1387) شروط باطل و تأثیر آن در عقد، تهران، انتشارات جاودانه.
29- عالیخانی، محمد(1381) حقوق اساسی، تهران، دستان.
30- عمید، حسن(1388) فرهنگ لغت فارسی عمید، تهران، فرهنگ¬نما.
31- فرخی، زهرا؛ فرخی، فاطمه(1395) اوراق مشتقه، تهران، انتشارات بورس.
32- فرخی، زهرا؛ فرخی، فاطمه(1395) مفاهیم مقدماتی و ارزش¬گذاری اوراق مشتقه با نگاهی اجمالی به وضعیت اوراق مشتقه در ایران، تهران، انتشارات بورس وابسته به شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس.
33- فرهنگ نامه اصول فقه(1390) قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
34- فطانت، محمد؛ آقاپور، ابراهیم(1383) اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی.
35- فلسفی، هدایت¬الله(1394) صلح جاویدان و حکومت قانون، تهران، فرهنگ نشر نو.
36- فهیم خان، م(1390) آتی¬های اسلامی و بازار آن¬ها، ترجمه محمد عسگری و محمد بیگدلی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق.
37- کاتوزیان، ناصر(1395) حقوق مدنی دوره عقود معین ۱ معاملات معوض عقود تملیکی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
38- کاتوزیان، ناصر(1396)حقوق مدنی دوره عقود معین 2 مشارکت¬ها صلح، تهران، گنج دانش.
39- کاتوزیان، ناصر(1395) دوره مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت، تهران، میزان.
40- کاتوزیان، ناصر(1395) مبانی حقوق عمومی، تهران، میزان.
41- کاتوزیان، ناصر(1383) مقدمه ي علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، شرکت سهامی انتشار.
42- ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن، ﻧﺎﺻﺮ(1393) ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ، جلد اول، تهران، ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر.
43- ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن، ﻧﺎﺻﺮ(1395) ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎ، جلد سوم، تهران، ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر.
44- گلریز، حسن(1380) فرهنگ توصیفی اصطلاحات پول بانکداری و مالیه بین¬المللی، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی.
45- مارک، رابرت؛ کروهی، مایکل؛ گلای، دن(1399) اصول مدیریت ریسک، مترجمان: فاطمه دکامینی، محمد احسانی فر، سید محسن لطفی، تهران، انتشارات نگرش مدیران.
46- محقق داماد، سید مصطفی(1398) قواعد فقه، جلد اول، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
47- مشکات، محمد(1349) ارز، تهران، مدرسه عالی بازرگانی.
48- مطهری، مرتضی(1394) مسئله ربا و بانک، تهران، انتشارات صدرا.
49- معصومی نیا، غلامعلی(1388) بررسی فقهی و اقتصادی ابزارهای مشتقه، تهران، پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی.
50- معین، محمد(1387) فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات فرهنگ نما.
51- منتظر ظهور، محمود(1381) اقتصاد (اقتصاد خرد، اقتصاد کلان)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
52- موسویان، سید عباس(1399) بازار سرمایه اسلامی1، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
53- موسویان، سیدعلیرضا؛ میثمی، حسین(1395) «بانکداری اسلامی1: مبانی نظری-تجارت عملی»، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی.
54- هاشمی، سید محمد(1400) حقوق اساسی جمهوری اسلامی (ایران اصول و مبانی کلی نظام)، تهران، میزان.
55- هال، جان(1384) مبانی مدیریت مالی و مبانی ریسک، ترجمه علی صالح آبادی و سجاد سیاح، قم، نشر کارگزاری مفید.
56- یزدی، سید محمد کاظم(1367) سؤال و جواب، تهران، مرکز نشر علوم انسانی.
2) عربی
1- ابن اثیر، مبارک بن محمد(1410) النهایت فی غریب الحدیث و الاثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
2- ابن ادریس حلی، محمد(1411)السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، جامعه المدرسین.
3- ابن منظور(1408) لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
4- الجزری، مبارک بن محمد(ابن االثیر)(1423)النهایه فی غریب الحدیث واالثر، دارالمعرفه، بیروت.
5- الزبیدی، محمد مرتضی(1414)تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت، دارالفکر.
6- الضریر، الصدیق محمد الامین(1410) الغرر و اثره فی العقود فی الفقه الاسلامی، بیروت، دارالجیل.
7- الطریحی، فخرالدین(1365)مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی.
8- النجفی، الشیخ محمد حسن(1430) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
9- انصاری، مرتضی(1415) المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
10- بحرانی، یوسف بن احمد(1363)الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم، انتشارات نشر اسلامی.
11- جوهری، اسماعیل بن حماد(1410) صحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم للملایین.
12- حسینی ¬مراغی، سید عبدالفتاح بن على(1417) العناوین، قم، مؤسسة النشر الاسلامى.
13- حلّی (فخر المحققین)(1387) محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح المشکلات القواعد، قم، موسسه اسماعیلیان.
14- خمینی، روح‌الله(1392) تحریرالوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
15- خوانساری، موسی(1373) منیه الطالب (تقریرات میرزا حسین نائینی)، تهران، چاپخانه حیدری.
16- شهیدثانی(زین الدین ابن نورالدین علی بن احمد عاملی)(1425)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج4، قم، انتشارات پیام نوآور لطفی، اسداله(1951)، ترجمه مباحث حقوقی شرح لمعه، تهران، انتشارات مجد.
17- صدوق، محمد بن علی(1413) من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
18- عاملی، سید جواد بن محمد(1419) مفتاح الکرامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
19- عاملی، شیخ حر(1409) وسائل الشیعة، ج 15، قم، موسسه آل البیت.
20- کلینی، ابوجعفر محمد بن يعقوب(1405) الكافي، بيروت، دار الاضواء.
21- محمدي ري¬شهري، محمد(1363) ميزان الحكمه، جلد9، قم، موسسه دارالحديث العلميه والثقافيه، مركز للطباعه والنشر.
22- مراغی، احمد مصطفی(1417) تفسیر مراغی، جلد2، بیروت، دارالحیا التراث العربی.
23- مکارم شیرازی، ناصر(1370) قواعد الفقهیه، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع).
24- مومن قمی، محمد(1415) کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم، موسسه النشر الاسلامی.
25- نجفی، محمدحسن(1266) جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
26- نراقی کاشانی، احمد بن محمدمهدی(1325) مستندالشیعة فی احکام‌الشریعة، قم، موسسه آل البیت.
27- وجدی، محمدفرید(1971) دائرة معارف القرن العشرين، بیروت، دارالمعرفه للطباعه والنشر.
ب : مقالات
1- ابوالحسنی، اصغر؛ بهاروندی، احمد(1392) اوراق دوسویه ارزی»، مطالعات اقتصادی اسلامی، شماره 2.
2- افتخار جهرمی، گودرز؛ صاحبی پسندیده، محمدرضا(1399)تحلیل فقهی-حقوقی مشتقات ارزی و آثار آن¬ها»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره نود و یکم.
3- الفت، نعمت الله(1384)نظم عمومی و الزام به انعقاد قرارداد»، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره هفتم.
4- امانی، مسعود؛ کهن هوش نژاد، روح اله(1393) بررسی مقررات کمیسیون معاملات قراردادهای آتی کالایی برای نظارت و کنترل دستکاری بازار در قراردادهای آتی انرژی (مطالعه موردی ایالات متحده). حقوقی بین المللی، شماره 50.
5- امین، سید علیرضا؛ بصیری، حمیدرضا؛ معصومی¬نیا، غلامعلی(1401) واکاوی موانع مشروعیت سبد گردانی نهاد های مالی در بازار سرمایه»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 85.
6- امین، سید علیرضا؛ معصومی نیا، غلامعلی(1402) بررسی موانع فقهی مشروعیت معاملات فردایی»، فصلنامه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره چهل و سوم.
7- باقری، محمود؛ سیدی، جواد(1387)همگرایی و رقابت در بازار بورس»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 3.
8- بهشتیان، سیدمحسن، «مفهوم و اعتبار شروط ابتدائی»، ماهنامه کانون، شماره¬های هشتاد و یکم و هشتاد و دوم، 1387.
9- بهمن پوری، عبداله؛ بی نیاز، مهناز(1395)مفهوم شناسی شرط ابتدایی در فقه و حقوق»، همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی.
10- بیدآباد، بیژن(1383)کنترل بازار آزاد ارز با هدف¬گذاری پولی و سیاست¬های تحدیدی تورم»، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
11- پیره، مجید؛ زهتابیان، مصطفی(1388)تحلیل فقهی اقتصادی قرارداد های آتی»، دوماهنامه بورس، شماره 82.
12- تک¬روستا، علی؛ عزیزنژاد، صمد(1386) با نمایندگان مردم در مجلس هشتم، 23. آشنایی با مفاهیم پولی و ارزی»، گزارش دفتر مطالعات اقتصادی پژوهشکده مجلس شورای اسلامی، شماره 8912.
13- حسین زاده، جواد(1391) بررسی حقوقی ساختار و اعتبار قرارداد آتی یکسان. مجله حقوقی دادگستری، شمار0 76، دوره 80.
14- حسین زاده، جواد(1387)تبیین قرارداد اختیار معامله»، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق، شماره ۱۹.
15- حسین¬زاده، جواد ؛ شیروی، عبدالحسین(1386) بررسی فقهی و حقوق قرارداد اختیار معامله»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مجله علمی-پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره 27.
16- حسینی دولت¬آبادی، سید مهدی؛ خسروی، میثم(1400) درآمدي بر راهبرد ارزي كشور: پيامدهاي تثبيت نرخ ارز اسمی»، گزارش¬های مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی، شماره 17800.
17- خاتمی سبزواری، سید مرتضی؛ ظهیری، علی؛ عندلیبی، رضا(1402) بررسی فقهی معاملات بازار فارکس. فقه، شماره 2.
18- دارایی، مهدی(1402) نظریه های تعیین نرخ ارز در ایران؛ ملاحظات و چالش¬ها»، گزارش¬های مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی، شماره 1899.
19- دامن کشیده، مرجان؛ محمدزاده اصل، نازی(1390) معرفی بازار بین المللی ارز (FOREX) و شناسایی عوامل موثر بر پیش بینی نرخ ارز واقعی در ایران. اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه)، شماره 5، دوره 14.
20- رضایی زاده، محمدجواد؛ ابرهیمی، مهدی؛ بهادری جهرمی، محمد(1400)بایسته¬های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره پنجاه¬وچهارم.
21- رضایی، مجید(1384) اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه»، مجله علمی-پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 25.
22- رضایی، مجید(1382) بررسی فقهی ابزارهای مالی مشتقه»، نشریه اقتصاد اسلامی، شماره11.
23- روحانی، سید علی؛ بنی طبا، سید مهدی(1396)پیامدهای نبود نظارت شرعی بر نظام بانکی ایران، دلالت¬های سیاسی»، فصلنامه نشریه اقتصاد اسلامی، شماره شصت¬وهشتم.
24- ژرفا، محمدسعید(1398)نظام حقوقی حاکم بر اوراق مشتقه در حقوق ایران و آمریکا»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 4.
25- سلطان احمدی، جلال(1395) شرط انحصار متن کتبی قرارداد در حقوق انگلیس، ایران، اصول قراردادهای اروپا و اصول قراردادهای بازرگانی»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، شماره سوم.
26- شعاریان، ابراهیم؛ مولایی، یوسف؛ محمودی، مختار(1399)ماهیت و اوصاف قراردادهای سوآپ»، دوفصلنامه علمی دانش حقوق مدنی، شماره 1.
27- شعبانی، احمد؛ بهاروندی، احمد(1389)قراردادهاي آتی و اختیار معامله ارزي از دیدگاه فقهی و اقتصادي»، دو فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره 1.
28- شیرازی، همایون؛ نصراللهی، خدیجه(1392)مدل های پولی و پیش بینی نرخ ارز در ایران: از تئوری تا شواهد تجربی»، فصلنامه سیاست های مالی و اقتصادی، شماره 4.
29- صادقی، محسن(1384)مفهوم و اعمال نظم عمومی در مراجع قضایی و شبه قضایی و جلوه هاي نـوین آن»، نشریه دانشکده حقـوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره شصت و هشتم.
30- صانعي دره¬بيدي، منوچهر؛ رضايي، مهران(1388)پژوهشي در مسألة آدام اسميت: سازگاري يا ناسازگاري نظام اخلاقي و اقتصادي اسميت»، دوفصلنامة فلسفي ،شناخت پژوهشنامة علوم انساني، شماره 1/61.
31- صیادی، صادق؛ بهرامی خوشکار، محمد؛ حسینی یکتا، سید سعید(1400)حقیقت «عقد بیع» با تأکید بر واقعیت عرفی در فقه امامیه با نگاهی بر نظام حقوقی ایران»، دوفصلنامه علمی مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره چهل و سوم سوم.
32- طالب احمدی، حبیب(1380)تاثیر غرر در معاملات»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 1.
33- عالی پناه، علیرضا؛ قدسی، الهام(1398)اصل یا مستثنا بودن مشروعیت عقود مشارکتی»، حقوق اسلامی، شماره 16.
34- عزیزنژاد، صمد؛ کمیجانی، اکبر(1396) تغییرات نرخ ارز و اثر آن بر نوسانات متغیرهای منتخب اقتصاد کلان در ایران»، فصلنامه پژوهش¬های اقتصادی، شماره 17.
35- عسگری، محمد مهدی؛ عنان پور، مجید(1393)نفع شخصی در رفتار تولید کننده بر اساس نظریه اقتصاد اسلامی»، نشریه اقتصادی و بانکداری اسلامی، شماره 6.
36- عصمت پاشا، عبیدالله(1393)فلسفه و سیر تکاملی ابزارهای مالی مشتقه و دیدگاه¬های فقهی»مترجم: علی صالح-آبادی، مجله علمی-پژوهشی اقتصاد اسلام، شماره 27.
37- عیسایی تفرشی، محمد؛ حاجیان، محمدمهدی؛ محقق داماد، سیدمصطفی؛ یاوری، کاظم(1390) مقایسه قراردادهای آتی با قراردادهای قماری در حقوق انگلیس و حقوق اسلامی. پژوهش های حقوق تطبیقی (مدرس علوم انسانی)، شماره 15، دوره 72.
38- عیوضلو، حسین؛ کریمی ریزی، مجید(1397)اصول موضوعه و راهبردهای بانکداری اسلامی در چارچوب نظام اقتصادی اسلام»، اقتصاد اسلامی، شماره 18.
39- فرخی کاشانی، محمود؛ عرب مازار، عباس(1392)حقانیت دین اسلام مبنی بر زیان¬بار بودن قمار برای فرد و جامعه»، فصلنامه علمی-ترویجی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 4-5.
40- قبولی درافشان، سید محمدهادی، فخلعی، محمدتقی، حائری، محمد حسن، (1395)ضمانت اجرای قرارداد با جهت نامشروع در حمایت از نظم اقتصادی، دوفصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، شماره 10.
41- کریمی، عبدالصمد(1401)بررسی مشروعیت و ماهیت معاملات فردایی در حقوق ایران»، هفتمین کنفرانس بین¬المللی پژوهش¬های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام.
42- ماه آورپور، راضیه؛ مشایخ، شهناز؛ رحمانی، علی(1400) شناسایی چالش های پیاده سازی استانداردهای بین المللی حسابداری ابزارهای مشتقه: با تاکید بر الزامات افشاء»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، شماره 55.
43- مختاری، اکبر؛ بهرامی نژاد، علی؛ احسان پور، سید رضا(1400)جایگاه و اعتبار اقناع افکار عمومی در نظام قضایی کیفری اسلام»، مجله حقوق پزشکی ویژه نامه نوآوری حقوقی.
44- مصباحی مقدم، غلامرضا(1383)بررسی آموزش اقتصاد پول و بانکداری ذر جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی ، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شماره 15.
45- معتمد نژاد، رویا(1380) تدارک مقررات حقوقی برای آزادیهای عمومی، فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره-های 165-166.
46- معصومی¬نیا، غلامعلی(1386)اخلاق اقتصادی (مبانی بینشی، آموزه¬ها و آثار) ، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره بیست و ششم.
47- معصومی‌نیا، غلامعلی؛ فدایی واحد، میثم؛ صائمین، سید حمیدرضا(1394) بررسی فقهی قرارداد آتی، احکام و آثار آن بر مبنای فقه امامیه. اقتصاد اسلامی، شماره 15، دوره 58.
48- منتظری، مصطفی(1393)شرط ابتدایی، دوفصلنامه پژوه¬های فقهی تا اجتهاد، شماره یازدهم.
49- موسویان، سید عباس(1384) بررسی فقهی- حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در ایران، حقوق اسلامی، شماره 4.
50- موسویان، سید عباس؛ نظرپور، محمدنقی؛ کفشگر جلودار، حسین(1388)نقش شورای تخصصی فقهی در ارتقای سطح مشروعیت و کارایی بانک¬های اسلامی (مطالعه تجربه چند کشور اسلامی) ، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره سی ¬و ششم.
51- میثمی، حسین؛ ندری، کامران(1397)آسیب شناسی فقهی معاملات فردایی ارز و طراحی ابزارهای جایگزین در چهارچوب اسلامی،بیست و هشتمین همایش سالانه سیاست های پولی و ارزی: با موضوع: اصلاحات ساختاری برای ثبات مالی، تهران.
52- میثمی، حسین؛ ملاکریمی، فرشته(1399)«بررسی تشکیل بازار مشتقه ارزی منطبق با شریعت در نظام مالی کشور»، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، گزارش شمارهMBRI-PR-9901.
53- نقوی، سید؛ دلاور علی (1390) «تأثیر ارزش¬های اخلاقی بر اقتصاد و رفاه»، نشریه سفیر نور، سال پنجم، شماره بیستم، زمستان.
54- نوابی مقدم، زینب؛ زارع، علی؛ یوسفی صادقلو، احمد؛ جمالی، جعفر(1402)مبانی فقهی و حقوقی نظارت شرعی و راهکارهای اجرایی شدن آن در نظام بانکداری اسلامی، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره سی¬ویکم.
55- واعظ، محمد؛ معینی، شهرام؛ درخشان، مرتضی(1393)مقایسه تحلیلی سفته بازی و کار آفرینی از منظر اخلاق اسلامی و رشد اقتصادی»، نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 7.
56- وزیری، مجید؛ یوسفی، مرتضی(1399) بازپژوهی مبانی فقهی بیع حقوق مالی در فقه مذاهب اسلامی، دوفصلنامه علمی فقه مقارن، شماره پانزدهم، 1399.
57- ولی زاده، رحمان(1400) ارزیابی ادله اثبات دعوا با رویکرد بر اعتبار اقناع وجدانی قاضی در صدور حکم»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامیف شماره شصت و چهارم.
58- ولی زاده، رحمان؛ موسوی، سید محمد صادق؛ عربیان، اصغر(1399) اعتبار و اثر حاکمیت نظام اقناع وجدانی قاضی بر هدف دادرسی، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره پنجاه و نهم.