بررسی دلایل و مبانی لفظ گرایی فقهی در عـقـد نـکـاح
محورهای موضوعی : جامع الفقهیهصادق امجدیان 1 , ابراهیم تقی‌زاده 2 * , علی چهکندی نژاد 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
2 - استاد، گروه حقوق خصوصی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
3 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
کلید واژه: لفظ‌گرایی, نکاح لفظی, نکاح معاطاتی, صیغه لفظی,
چکیده مقاله :
در قانون مدنی ایران و در فقه امامیه برای تحقق عقد نکاح، اجرای صیغه لفظی (ایجاب و قبول لفظی) شرط لازم و ضروری دانسته شده است و حتی در رویه قضایی در مواردی علیرغم وجود دلایل و شواهد کافی برای قصد ازدواج از سوی زوجین و تنظیم سند نکاحیه رسمی، دادگاهها به علت عدم اجرای صیغه لفظی حکم به بطلان عقد ازدواج صادر کرده‌اند. سئوال مهم این است که چرا در باب نکاح بر خلاف سایر قراردادها در نحوه بیان اراده این همه سختگیری صورت گرفته است؟ دلایل و مبانی این لفظ گرایی انعطاف ناپذیر چیست؟ این نوشتار به بررسی مفهوم نکاح لفظی و غیر لفظی و بررسی مبانی و دلایل این لفظ‌گرایی پرداخته است و در پایان به این سئوال پاسخ می‌دهد که در حال حاضر که عقود اصولاً از صورت تشریفاتی بودن خارج شده‌اند آیا می‌توان عقد نکاح را از طریق سایر وسایل ابراز اراده غیر از لفظ محقق دانست؟
In Iranian civil law and Imami jurisprudence, the execution of verbal expressions (verbal offer and acceptance) is considered a necessary and essential condition for the realization of a marriage contract. Even in judicial practice, in cases where there are sufficient reasons and evidence for the intention of marriage by the couple and the preparation of an official marriage certificate, the courts have issued a ruling to annul the marriage contract due to the failure to execute the verbal expressions. The important question is why, unlike other contracts, there is such strictness in the way of expressing the will? What are the reasons and bases for this inflexible verbalism? This article examines the concept of verbal and non-verbal marriage and examines the bases and reasons for this verbalism. Finally, it answers the question: At a time when contracts have essentially ceased to be formal, can a marriage contract be considered valid through other means of expressing the will other than verbally?
1. قرآن کریم.
2. (امام) خمینی، سید روح اللّه، تحریر الوسیله، ج2، چاپ اول، قم، دارالعلم.
3. (امام) خمینی، سید روح اله (1415ه.ق)، کتاب البیع، جلد1، چاپ پنجم، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
4. ..........................(1382)، مجموعه آرای فقهی در امور حقوقی، نکاح- 1، جلد1، چاپ دوم، قم، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه.
5. ..........................، الموسوعة الفقهیه (1426ق)، ج13، چاپ چهارم، کویت، وزارت الاوقاف والشئون الاسلامیه.
6. ابن منظور، ابی الفضل جمال الدین محمد بن مکرم(1405ق)، لسان العرب، جلد15، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
7. اراکی، شیخ محمد علی (1377)، نکاح، چاپ اول، قم، نورنگار.
8. آل بحرم العلوم، سید محمد (1362)، بلغة الفقیه، جلد2، چاپ چهارم، تهران، انتشارات مکتب صادق.
9. امامی، سید حسن (1377)، حقوق مدنی، ج4، چاپ نوزدهم، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
10. امامی، سید حسن (1377)، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ نوزدهم، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
11. انصاری، شیخ مرتضی (1415 ه.ق)، کتاب النکاح، چاپ اول، قم، کنگره بزرگداشت شیخ.
12. انصاری، شیخ مرتضی (1420ق)، کتاب المکاسب، ج3، چاپ اول، قم، مؤسسه باقری.
13. باریکلو، علیرضا (1381)، رساله دکتری «تأثیر منع قانونی بر قرارداد در حقوق ایران»، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
14. بحرانی، یوسف (1405ق)، الحدائق الناظره، جلد23، چاپ اول، قم، جماعة المدرسین.
15. جبعی عاملی - شهیدثانی- زین‌الدین بن علی (1410)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، جلد3، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری.
16. جبعی عاملی- شهید ثانی- زین الدین بن علی (1410ق)، الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج5، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری.
17. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1368)، حقوق خانواده، چاپ اول، تهران، کتابخانه گنج دانش.
18. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1388)، ترمینولوژی حقوق، چاپ بیستم، تهران، کتابخانه گنج دانش.
19. حائری شاه باغ، سید علی (1382)، شرح قانون مدنی، جلد اول، چاپ دوم، تهران، کتابخانه گنج دانش.
20. حرّ عاملی، محمد بن الحسن (1409ق)، وسائل الشیعه، ج12، قم، مؤسسه آل‌البیت.
21. حرّ عاملی، محمد بن الحسن (1409ق)، وسائل الشیعه، جلد21، قم، مؤسسه آل‌البیت.
22. حسینی ادیانی، سید ابوالحسن (1382)، «نکاح معاطاتی» مقالات و بررسی‌ها، زمستان 1382، ش74.
23. حکیم، سید محسن (1392هـق)، مستمسک عروة الوثقی، ج14، چاپ سوم، نجف، مطبعة الآداب.
24. حلّی (علامه)، حسن بن یوسف (1412ق)، مختلف الشیعه، ج5، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
25. حلّی (علاّمه)، حسن بن یوسف (1414)، تذکرة الفقهاء، جلد10، چاپ اول، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع).
26. حلّی (محقق)، ابوجعفر نجم الدین جعفر بن الحسن (1409ق)، شرایع الاسلام، ج2، چاپ دوم، قم، انتشارات امیر.
27. خویی، سید ابوالقاسم (1413ق)، معجم الرجال الحدیث، جلد 10، چاپ پنجم، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه.
28. خویی، سید ابوالقاسم (1413ق)، معجم الرجال الحدیث، جلد 12، چاپ پنجم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیه.
29. خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا)، مبانی فی شرح العروة الوثقی، جلد33، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
30. خویی، سید ابوالقاسم، (بی‌تا)، مصباح الفقاهه، جلد2، چاپ سوم، بیروت، دارالهادی.