تاریخ نگاری در عصر صفوی: مطالعه ای درباره نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار افوشته‌ای نطنزی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
محمد شورمیج
1
(دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، ایران)
کلید واژه: تاریخ نگاری دوره صفوی, نقاوة الآثار, افوشته‌ای نطنزی, روش و نگرش تاریخ نگاری,
چکیده مقاله :
در این مقاله نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار افوشته‌ای نطنزی (زنده در 1007ﻫ.)، یکی از تواریخ مهم عصر صفوی، بررسی شده تا روش و نگرش او در تاریخ نگاری روشن گردد. همچنین برای ارزیابی جایگاه نقاوة الآثار در سنت تاریخ نگاری آن روزگار این کتاب با پنج کتاب تاریخی آن دوره مقایسه و سنجیده شده‌است. افوشته‌ای نطنزی، در تاریخ نگاری از روش هایی چون انسجام متن، پیوستگی روایات و استفاده از گزاره‌های ارجاعی برای توصیف بهتر متن بهره برده که بر ارزش تاریخ او افزوده‌است. تاریخ نگاری افوشته ای متأثراز نگرش شاهی‌آرمانی ایرانشهری و نگرش تأویلی است. وی همچنین به نسبت مورخان دوره شاه عباس اول به خاطر تسلط بر آیات، احادیث و مضامین شعری، از نگرش تأویلی بیشتری در تفسیر رویدادها برخوردار است. نویسنده با وجود این نگرش، در صدد انعکاس واقعیت تاریخی بوده و تا حدودی نیز در بیان آن موفق بوده‌است.
Naq§wat al-Āth§r fi Dhikr al-Akhyar of Afåshta’Ê al-NatanzÊ (lived in 1007 AH) is one of the most important chronicles of the SafavÊd era. This article examined to clarify the method and approach of NatanzÊ in his book. And also in order to evaluate the position of Naq§wat-al-Āth§r in the historiographical tradition of that time, this book has been compared and measured with five historical books of that period. In his book NatanzÊ has used methods such as text coherence, narrative continuity, and using of referential methods to better describe the text, which has added value to its history. The book is influenced by the views of the Ir§nshahrÊ and the interpretive attitude. In compare with the historians of Shah Abb§s I period, NatanzÊ has a more interpretive attitude in interpreting events due to his mastery of verses, hadiths and poetic themes. Despite this attitude, the author has sought to reflect the historical facts and has been somewhat successful in expressing it
آقاجری، هاشم، مقدمهای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران، طرح نقد، 1395ش.
استنفورد، مایکل، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمد گل‌محمدی، تهران، نشرنی، 1382ش.
اشراقی، احسان، پیشگفتار نقاوة الآثار، افوشهای نطنزی.
افوشته‌ای نطنزی، محمودبن هدایت‌الله، نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار، بهکوشش احسان اشراقی، تهران، علمی و فرهنگی، 1373ش.
آرام، محمد باقر، اندیشه تاریخ‌نگاری عصر صفوی، تهران، امیرکبیر، 1393ش.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم،خودمشت مالی، تهران، علم، 1393ش.
براندیج، آنتونی، رویارویی با منابع، راهنمای پژوهش و نگارش در تاریخ، ترجمه محمد غفوری، تهران، سمت، 1396ش.
بهرامنژاد، محسن، تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره صفویه با تکیه بر هویت فرهنگی، تهران، سمت، 1397ش.
ترکمانمنشی، اسکندربیگ، عالم‌آرای عباسی، زیر نظر ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، 1382ش.
ترکمنی آذر، پروین، تاریخ نگاری در ایران از آغاز دوره اسلامی تا حمله مغول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1392ش.
ثواقب، جهانبخش، تاریخ‌نگاری، عصر صفویه و شناخت منابع و مآخذ، شیراز، نوید،1380ش.
حسینی‌قمی، قاضی احمدبن شرف‌الدین الحسین، خلاصة التواریخ، بهکوشش احسان اشراقی، 2ج، تهران، دانشگاه تهران، 1359 و 1363ش.
خواجگی اصفهانی، محمد معصوم، خلاصة السیر، تهران، علمی، 1368ش.
روملو، حسن‌بیگ، احسن التواریخ، بهکوشش عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر، 1384ش.
روزنتال، فرانتس، تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس رضوی، 1366ش.
رویمر، ﻫ.ر، «دوره صفویان» از مجموعه تاریخ ایران کمبریج، ترجمه یعقوب آژند، تهران، جامی، 1393ش.
زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ در ترازو، تهران، امیرکبیر، 1370ش.
ساروخانی، باقر، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375ش.
شورمیج، محمد، «روش و بینش تاریخ‌نگاری اسکندربیگ در عالم آرای عباسی با تکیه بر وقایع گیلان»، دوفصلنامه تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، دانشگاه الزهرا، دوره جدید شماره 14، پاییز و زمستان، 1393ش.
طباطبایی، سیدجواد، خواجه نظام الملک، تهران، طرح نو، 1375ش.
همو، درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368ش.
فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه عباس اول، تهران، دانشگاه تهران، 1347ش.
کویین، شعله. ای، تاریخنویسی در روزگار فرمانروایی شاه عباس صفوی، ترجمه منصور صفتگل، تهران، دانشگاه تهران، 1387ش.
منجم یزدی، ملاجلال، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، بهکوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران، وحید، 1366ش.
نوزاد، فریدون، نامه‌های خان احمد گیلانی، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار، 1373ش.
نوایی عبدالحسین و عباسقلی غفاری فرد، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران، تهران، سمت، 1381ش.
نویدی شیرازی، عبدی بیگ، تکملة الاخبار، بهکوشش عبدالحسین نوایی، تهران، نی، 1369ش.
هینتس، والتر، شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران، علمی و فرهنگی، 1371ش.
_||_Afūshtaʾī Naṭanzī, Maḥmūd b. Hidāyat Allāh, Nuqāwat al- Āthār fī Dhikr al- Akhyār, Revised by Ehsan Eshraghi, (2nd ed.), Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1373/ 1994.
Aghajari, Hashem, Muqaddama- iy bar Munāsibāt- i Dīn wa Dawlat dar Iran- i ʿAṣr- i Ṣafawī, Tehran, Ṭarḥ- i Naqd, 1395/ 2016.
Aram, Mohammad Bagher, Andīsha- yi Tārīkh Nigārī- yi ʿAṣr- i Ṣafawī, Tehran, Amīrkabīr, 1393/ 2014.
Bahram Nezhad, Mohsen, Tārīkh- i Farhang wa Tamaddun- i Iran dar Dawra- yi Ṣafawiyya bā Tikya Bar Huwiyyat- i Farhangī, Tehran, SAMT, 1397/ 2018.
Bastani Parizi, Mohammad Ebrahim, Khūd Musht Mālī, Tehran, ʿIlm, 1393/ 2014.
Brundage, Anthony, Going to the Sources: A Guide to Historical Research and Writing, Trans. Mohammad Ghafouri, (1st ed.), Tehran, SAMT, 1396/2017.
Eshraghi, Ehsan, Pīsh- Guftār- i Kitāb- i Nuqāwat al- Āthār, Tehran, Nashr- i ʿIlmī wa Farhangī, 1373/ 1994.
Falsafi, Nasrollah, Zindigānī- yi Shāh ʿAbbās- i Awwal, Vol.1, Tehran, University of Tehran, 1347/ 1968.
Hinz, Walther, Shāh Ismāʿīl- i Duwwum- i Ṣafawī, Trans. Keykavos Jahandari, (1st ed.), Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1371/ 1992.
Ḥusaynī Qummī, Qāḍī Aḥmad b. Sharaf al- Dīn, Khulāṣat al- Tawārīkh, Revised by Ehsan Eshraqi, Tehran, University of Tehran, 1359- 1363/ 1980- 1984.
Khajeghi Esfahani, Mohammad Masoom, Khulāṣat al- Sayr, Tehran, ʿIlmī, 1368/ 1989.
Munajjim Yazdī, Mullā Jalāl, Tārīkh- i ʿAbbāsī (Rūznāma- yi Mullā Jalāl), Revised by Seifollah Vahid Nia, Tehran, Waḥīd, 1366/1987.
Navaei, Abdolhossein & Ghafarifard, Abbasgholi, Tārīkh- i Taḥawwulāt- i Siyāsī, Ijtimāʿī, Iqtiṣādī wa Farhangī- yi Iran- i Dawra- yi Ṣafawī, Tehran, SAMT, 1381/ 2002.
Navidi Shirazi, Abdy Beg, Takmila al- Akhbār, Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran, Niy, 1369/ 1990.
Nozad, Fereydoon, Nāma- hā- yi Khān Aḥmad- i Gīlānī, Tehran, Dr. Mahmoud Afshar Foundation, 1373/ 1994.
Quinn, Sholeh A., Historical Writing During the Reign of Shah 'Abbas, Trans. Mansour Sefat Gol, (1st ed.), Tehran, University of Tehran, 1387/ 2008.
Sarokhani, Bagher, Rawish- hā- yi Taḥqīq dar ʿUlūm- i Ijtimāʿī, Vol. 1, Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies, 1375/ 1996.
Savagheb, Jahanbakhsh, Tārīkh- Nigārī, ʿAṣr- i Ṣafawiyya wa Shinākht- i Manābiʿ wa Maʾākhidh, Shiraz, Nawīd, ( 1st ed.), 1380/ 2001.
Shurmeij, Mohammad, “Method and Insight in Historiography Eskandar Bayg Monshi inTarikh-e 'Alamara-ye 'Abbas (with emphasis on the events of Gilan)”, Journal of Historical Perspective & Historiography, Alzahra University, Vol.24, Issue 14, 1393/ 2014.
Stanford, Michael, An Introduction to the Philosophy of History, Trans. Ahmad Golmohammadi (1st ed.), Tehran, Nashr- i Niy, 1382/ 2003.
Roemer, H.R, “The Safavid period”, The Cambridge History of Iran, Trans. yaghoub Azhand, Tehran, Jāmī, 1393/ 2014.
Rosenthal, Franz, A History of Muslim Historiography, Trans. Asadullah Azad, Vol. 1, Mashhad, Astan Quds Razavi, (2nd ed.), 1366/ 1987.
Rumlu, Hasan Beg, Aḥsan al- Tawārīkh, Revised by Abdolhossein Navaei, Vol. 3, (1st ed.), Tehran, Asāṭīr, 1384/ 2005.
Tabatabai, Seyed Javad, Dar- Āmadī Falsafī bar Tārīkh Andīsha- yi Siyāsī dar Iran, Tehran, Daftar- i Nashr- i Farhang- i Islāmī, 1368/ 1989.
Tabatabai, Seyed Javad, Khwāja Niẓām al- Mulk, Tehran, Ṭarḥ- i Nū, 1375/ 1996.
Torkamany Azar, Parvin, Tārīkh- Nigārī dar Iran Az Āghāz- i Dawra- yi Islāmī Tā Ḥamla- yi Mughūl, (1st ed.), Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies, 1392/ 2013.
Turkoman Munshī, Iskandar Beg, Tārīkh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī, Revised by Iraj Afshar, (3rd ed.), Tehran, Amīr Kabīr, 1382/2003.
Zarrinkoob, Abdolhossein, Tārīkh Dar Tarāzū, (3rd ed.), Tehran, Amīrkabīr, 1370/ 1991.