تجارت طبرستان از اسپهبدیه(466-606 هـ)تا برآمدن صفویان
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن
محمد حیاتی
1
(گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران.)
قنبرعلی رودگر
2
(گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.)
کلید واژه: تجارت طبرستان, دریای خزر, تاریخ طبرستان, تاریخ اقتصادی طبرستان,
چکیده مقاله :
طبرستان (کمابیش منطبق با استان مازندران کنونی) به سبب بهره مندی از اقلیمی مناسب کشاورزی و وجود جنگلهای انبوه و معادن غنی و نیز داشتن مرزهای طولانی با دریای خزر، که هم از خشکی هم از دریا به ولایات دیگر سرزمینهای اسلامی و نیز نواحی بیرون از دارالاسلام راه داشته، به لحاظ بررسی تاریخ اقتصادی و بازرگانی درخور توجه بسیاراست. تجارت طبرستان علاوه بر این مختصات طبیعی و اقلیمی، متأثرازاوضاع سیاسی و شیوه های حکمرانی سلسله های حکومتگر محلی و مرکزی و نیز قدرتهای رقیب مجاور که هر کدامشان درمقاطعی براین ناحیه یا بخشهایی از آن سلطه داشته اند، بوده است. استقلال نسبی سیاسی و اقتصادی اغلب حاکمان محلی که بر طبرستان حکم می راندند و برای حفظ موقعیت سیاسی، نظامی و اقتصادی خود از شرایط ویژه اقلیمی طبرستان، بهره می گرفتند. کالاهای طبرستان از هند تا مکه از شمال دریای‌خزر تا عراق خریداران خاص داشت. سؤال اصلی این پژوهش آن است که ازدوره اسپهبدیه تا برآمدن صفویان(905هـ) وضع تجارت این منطقه چگونه بوده و سیاستهای حکومتگران چه تأثیراتی برحیات تجاری طبرستان داشته است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کهن و تحقیقات جدید به بررسی وضع تجارت طبرستان پرداخته و کوشیده تا پاسخی ولو ناقص که ناشی ازمحدودیت و سکوت منابع است برای این پرسش ارائه کند؛ ازمجموع مطالعات چنین برمی آید که شرایط ویژه اقلیمی طبرستان، موجب شکوفایی و بالندگی اقتصاد و بالمآل تجارت این ناحیه شده است. هم چنین این منطقه به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی و قرارگرفتن بر سر راههای تجاری شمال-جنوب و نزدیکی به جاده ابریشم، مرکز صادرات و واردات کالاهای مختلف بوده است. برخی از حکومتهای محلی مانند اسپهبدیه نقش فراوانی در رونق فعالیت های تجاری داشته اند؛ گرچه در عین حال به سبب دست اندازی حکومت هایی مانند، غزنویان، خوارزمشاهیان، تیموریان به ویژه مغولان آسیب هایی متحمل شده است و صدماتی بر پیکره اقتصادی و سیاسی آن فرودآمد.