مقاصد شریعت و نقش و جایگاه مصلحت در قانونگذاری

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

سید محمد تقی علوی ¹ (استاد گروه فقه و حقوق، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
سیده مهشید میری بالاجورشری ² (دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزاء و جرمشناسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/05/17 تاریخ پذیرش : 1401/07/30 تاریخ انتشار : 1401/08/01

کلید واژه: مصالح مرسله, سکوت قانون, مقاصد شریعت, مصالح و مفاسد احکام, ما لا نص فیه,

چکیده مقاله :

مطابق نظر عدلیه، احکام شرعی تابع مصالح و مفاسد است؛ چنانکه احکام حکومتی نیز در راستای تأمین مصالح اجتماعی جامعه اسلامی است؛ از این رو، مصلحت در فقه اسلامی، در مقام فتوا و حکم حکومتی، از جایگاه مهمی برخوردار است. تمامی مذاهب اسلامی اتفاق نظر دارند که احکام بر مصالح و مفاسد مبتنی هستند و دین، در واقع برای جلب مصالح بندگان و دور نمودن مفسده از ایشان آمده است. از تأمل در آیات شریفه قرآن، سنت معصومین (ع) و عمل صحابه و فقهاء اسلامی، از عصر تکوین شریعت تاکنون این نتیجه، حاصل است که میان مقاصد شریعت و واژه های مصلحت و مفسده رابطه تنگاتنگی وجود دارد. در مقاله حاضر سعی شده است تا با مطالعه و تأمل در نظریه ی مقاصد شریعت و رابطه ی آن با مصالح و مفاسد به تحلیل برای مواردی نایل آید که تحت عنوان: ما لا نص فیه یا موارد سکوت قانون قرار دارد.

چکیده انگلیسی:

According to the opinion of  justice ,the religious commandments are subject to expediencies and corruptions; as the governmental rulings are in line with the provision of social expediencies of Islamic society. Therefore, expediency at status of decree and governmental rulings has an important place in Islamic jurisprudence. All Islamic religions agree that the rulings are based on the expediencies and corruptions and actually the religion has come for attracting the expediencies of the servants and keeping the corruption away from them .From the age of genesis of religion till now by reflection on the noble verses of the Quran, the Sunnah of Innocent Ones and the actions of the Companions and Islamic jurists, this conclusion is obtained that there is a close relationship between the destinations of the religion and the words expediency and corruption. It is attempted in this article that by study and reflection on the theory of destinations of religion and its relationship with expediencies and corruptions, will attain to the analysis of cases that are placed as “ absence of legal text “ or other cases of silence of law.

منابع و مأخذ:

منابع

1. ابن قیم، شمس الدین محمد، (بی تا)، اعلام الموقعین عن رب العالمین، چاپ النهضه الجدیده، قاهره.


2. اردبیلی، احمد، (بی تا)، مجمع الفائده و البرهان، چاپ سنگی در یک مجلد.


3. آمدی، سیف الدین، (۱۴۰۰ ق)، الاحکام فی أصول الاحکام، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان.


4. بجنوردی، سید حسن، (۱۴۱۰ ق)، القواعد الفقهیه، مؤم اسماعیلیان، چاپ دوم.


5. بحرانی، یوسف، (بی تا)، حدائق الناصره ، مؤسسه النشر الاسلامی ، قم.


6. جعفری، محمد تقی، (۱۳۶۰)، منابع فقه ، انتشارات نور ، چاپ دوم.


7. جناتی، محمدابراهیم، (۱۳۷۰)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، مؤسسه کیهان، تهران.


8. حکیم، محمدتقی، (۱۴۱۸ ق)، الاصول العامه للفقه المقارن ، المجمع العالمی لاهل البیت ، قم.


9. حلى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، (بی تا)، تذکره الاحکام ، چاپ سنگی ، در دو مجلد.


10. حیدری، علینقی، (۱۳۷۸)، اصـول الاستنباط، ترجمه و توضیح، سیدمحمدتقی علوی، انتشارات دانشگاه تبریز.


11. خضری بک، محمد، (۱۴۰۹ ق)، اصول الفقه، دارالفکر، بیروت، لبنان.


12. رازی، فخرالدین، (۱۴۱۲ ق)، المحصول فی علم اصول الفقه، مؤسسه الرساله، بیروت.


13. ریسونی، احمد، (۱۳۷۶)، نظریه المقاصـد عنـد الامام الشاطبی، مترجمان : سید حسن اسلامی ، سیدمحمد علی ابهری ، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.


14. الزحیلی، وهبه، (۱۴۱۸ ق)، الفقه الاسلامی و ادلته، دار الفکر، دمشق، چاپ چهارم.


15. الزرقاء، مصطفی احمد، (۱۹۵۲ م) المدخل الفقهی العام، چاپ سوم.


16. الزلمی، مصطفی ابراهیم، (۱۳۷۵)، اسباب اختلاف الفقهاء فی الاحکام الشرعیه، ترجمه حسین صابری، آستان قدس رضوی.


17. زیدان، عبدالکریم، (۱۳۱۹)، الوجیز فی اصول الفقه، نشر احسان للنشر و التوزیع.


18. شاطبی، محمدبن ابراهیم بن موسى، (بی تا)، الموافقات ، مکتبه التجاریه الکبرى ، مصر.


19. شوکانی، محمدبن علی، (۱۳۲۷)، ارشاد الفحول ، مطبعه السعاده ، مصر.


20. عاملی (شهید اول)، (بی تا)، محمدبن مکی، القواعد و افوائد، منشورات المفید، قم.


21. غزالی، ابوحامدمحمدبن محمدبن محمد، (بی تا)، ال مستصفى من علم الاصول ، داراحیاء التراث العربی، بیروت ، لبنان.


22. الفاسی، علال، (بی تا)، مقاصد الشریعه الاسلامیه و مکارمها، مکتبه الوحیده العربیه، الدار البیضاء.


23. قمی، ابوالقاسم، (بی تا)، قوانین الاصول ، چاپ سنگی ، در دو مجلد.


24. محمدی، ابوالحسن، (۱۳۶۶)، مبانی استنباط حقوق اسلامی، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.


25. محمودی، امیررضا، میری بالاجورشری، سیده مهشید، افروز، فرزین، (1400)، شاخصه های تربیتی دولتمردان در نظام حقوقی شیعی با رویکردی بر دیدگاه های سیاسی حضرت علی (ع)، فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی، سال سیزدهم، شماره 50.


26. مطهری، مرتضی، (۱۳۷۷)، اسلام و مقتضیات زمان ، انتشارات صدرا.


27. موسوی خمینی ( امام )، سیدروح الله، (۱۴۱۵ ق)، کتاب البیع ، مؤسسه النشر الاسلامی.


28. نجومیان، حسین، (۱۳۶۶)، مبانی قانون گذاری و دادرسی، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.


29. النمر، عبدالنعم، (۱۹۸۷ م)، الاجتهاد، الهیئه المصریه العامه للکتاب، ج دوم.