قابلیت حقوق برای ثمن یا مثمن واقع شدن

محورهای موضوعی : فقه

احمد مرادخانی ^{1 *}

1 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1400/09/10 تاریخ پذیرش : 1401/02/12 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: حقوق, ملک, ثمن, مثمن, نقل اعیان,

چکیده مقاله :

در خصوص قابلیت ثمن یا مثمن واقع شدن حقوق در عقد بیع میان فقها و حقوقدانان سه نظریه وجود دارد : 1) عده ای نقل و انتقال حقوق را به طور کلی نپذیرفته اند و صرفا آن را مختص نقل و انتقال اعیان می دانند. 2) عده ای دیگر نقل و انتقال حقوق را پذیرفته اند. 3) گروه سوم قائل به تفصیل شده اند. بدین نحو که، میان معاوضه نفس حق و معاوضه بر اسقاط حق فرق گذاشته اند و معاوضه بر اسقاط حق را پذیر فته اند. در تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی کیفی محتوا با عنایت به ادله ارائه شده نتایج حاصله تحقیق نشان می دهد که تعبیر مال به عین نزد متاخران برای اخراج اجاره از تعریف بیع بوده و رویه قضایی هم اشاره به همین امر دارد و بر خرید و فروش حق نیز تعریف بیع صادق است و حقوق همچنین می تواند جای عوض قرار گیرد و ادله صحت بیع نیز بر این امر دلالت می کند.

چکیده انگلیسی:

There are three hypothetes about whether rights can be prices and goods or notin writing buying contracts amony Foghaha (Jurisconsults) and Lawgers: Some don't accept transferring rights at all and think it is just for property. Some others accept it The third group thinks it is construable. They think there is a difference between changing and invalidiation of rights. They accept invalidiation of rights. In the present research, the content is presented with the descriptive and qualitative analytical method, taking into account the evidence The results of the research show that the definition of property is the same as the definition of sale in the eyes of the latter for the purpose of eviction of rent And the jurisprudence also refers to the same thing, and the definition of sale is true for the purchase and sale of rights, and rights can also be replaced, and the evidence of the validity of the sale also indicates this.  

منابع و مأخذ:

• قرآن کریم


• ابن قدامه، عبد الله (1404 ق). المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل  بیروت لبنان: دار الفکر.


• ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ه‍ ق)، لسان العرب، بیروت – لبنان: دارالفکر.


• اراکی ، محمد علی(1419 ق). کتاب النکاح (چاپ اول). قم: نورنگار.


• امامی، سید حسن(بی تا). حقوق مدنی. تهران: انتشارات الاسلامیه.


• انصاری،  مرتضی، المکاسب،(1420 ق)، المؤتمر العالمی بمناسبه الذکری المئوبه الثانیه  لمیلادالشیخ الانصاری، قم: باقری.


• ایروانی، علی بن الحسین (1406ق) ، حاشیه مکاسب،تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


• باقری، احمد، ( 1384ش)، فقه مدنی، تهران: انتشارات سمت.


• بحر العلوم،سید محمد، (1402ق)، بلغه الفقهیه، تهران: مکتبه الصادق.


• بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405 ه .ق)، حدائق الناضره، قم: دفتر انتشارات الاسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.


• بهبهانی،محمئ باقر بن محمد اکمل، (1310 ه.ق)، رساله عملیه متاجر ( با تعلیقات میرزای شیرازی)، قم: دارالفکر.


• جزائری، محمد جعفر، (1416 ق)، هدی الطالب الی شرح المکاسب، نجف: دار الکتاب الجزائری.


• جعفری لنگرودی، محمد جعفر،(1357ش )، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت حقوق ( تعهدات عقود و ایقاعات) ، تهران: نشر بنیاد راستاد.


• حسنخانی؛ احمد، نقیبی، ابوالقاسم؛ صدری، محمد؛ باقری، احمد، (1400 ش)، بازپژوهی ماهیت اسقاط حق در فقه و حقوق، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، بابل: دوره 17، شماره 65، ص 55-82.


• الحسینی الحائری،السید کاظم،(1415 ق)، القضاء فی الفقه الاسلامی، قم: انتشارات اسلامی.


• الحسینی الحائری،السید کاظم،(1421 ق)، فقه العقود، قم: مجمع الفکر الاسلامی.


• حلی، محقق، جعفربن حسن، (1409 ه.ق)، شرایع الاسلام، تهران: انتشارات استقلال.


• خراسانی، محمد کاظم،(1409 ق)، کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.


• خویی، ابو القاسم (1413 ق)، مصباح الفقاهه، گرد آورنده محمد علی توحیدی، نجف: الحیدریه.


• خویی، سید ابو القاسم، (1410ق)، منهاج الصالحین ،قم: نشر مدینه العلم.


• زحیلی ، وهبه ( 1989م) ،الفقه الاسلامی و ادلته ، بیروت: دار الفکر.


• زحیلی، وهبه،(1423 ق)، المعاملات المالیه المعاصره بحوث و فتاوی و طول، دمشق: دارالفکر.


• سبزواری، سید عبد الاعلی،(1412 ق)، مهذب الاحکام، قم: موسسه المنار.


• سرخوش، جواد؛ ناویان، سمیه، (1400ش)، بررسی جایگاه حقوق تربیتی، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، بابل: دوره 17، شماره 63، ص92-108.


• شهیدی تبریزی، میرزا فتاح (1375 ق ) هدایه الطالب الی اسرار مکاسب، تهران: چاپخانه اطلاعات.


• طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم،(1378 ه.ق)، حاشیه مکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان.


• طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم،(1409ق)، العروه الوثقی، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.


• طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن،(1317 ه.ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتب المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه.


• طوسی، محمد بن علی بن حمزه،(1408 ه.ق)، الوسیله الی نیل الفضیله، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مر عشی نجفی.


• عاملی کرکی، محقق ثانی، علی بن حسین،(1414ه.ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.


• عاملی، سید محمد جواد بن حسین،(بی تا)، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد علامه، بیروت – لبنان: دار الاحیاء التراث العربی.


• عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی،(بی تا)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.


• عاملی، محمد بن جمال الدین مکی، (1420 ه . ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.


• غروی اصفهانی ، محمد حسین،(1418ق) حاشیه مکاسب، نجف:  المحقق.


• غروی اصفهانی، محمد حسین،(1409ه.ق)،  الاجاره، قم: موسسه النشر الاسلامی.


• فیومی، احمدبن محمد مقری، (بی تا)، مصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دارالرضی.


• کاتوزیان ، ناصر، (1376 ه.ش)، حقوق مدنی(عقود معین) ، تهران: انتشارات بهنشهر.


• کاشانی، فیض،محمد حسن،(بی تا)، مفاتیح الشرایع ، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مر عشی نجفی.


• گرجی، ابو القاسم، (1372ش)، مشروعیت حق و حکم آن با تکیه بر حقوق معنوی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران: شماره 29 ، ص


• گلپایگانی، سید محمد رضا، (1401 ق)، کتاب القضاء ، قم: مطبعه الخیام.


• مامقانی، محمد حسن بن ملا عبدالله، (1316ه.ق)، غایه الآمال فی شرح کتاب مکاسب، قم: مجمع الذخائر الاسلامی.


• محقق کرکی، شیخ علی بن الحسین، (1408 ه . ق)، جامع المقاصد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.


• محمدی، علی، (1376 ه . ش)، شرح مکاسب، تهران: انتشارات دارالفکر.


• مظفر، شیخ محمد رضا،(بی تا) اصول مظفر، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.


• مکارم شیرازی، ناصر،(1425 ه.ق)، انوار الفقاهه (کتاب البیع)، قم، انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.


• موسوی خمینی ، سید روح الله موسوی،(1421ق)، کتاب البیع، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.


• موسوی خمینی، سید روح الله موسوی،(بی تا) تحریر الوسیله، قم:موسسه مطبوعاتی دارالعلم.


• موسوی خمینی، سید روح الله،( 1409 ق)، البیع ،قم: اسماعیلیان.


• مومن قمی سبزواری، علی ،( 1421 ه.ق)، جامع الخلاف و الوفاق بین ائمه الامامیه و الحجاز و العراق، قم:زمینه سازان ظهور امام عصر (ع).


• نائینی، میرزا محمد حسین غروی، (1373ه.ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، تهران: المکتب المحمدیه.


• نائینی، میرزا محمد حسین غروی، (1413 ه.ق)، المکاسب و البیع، قم: دفتر انتشارات الاسلامی.


• نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن،(1404 ه.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت – لبنان، دار احیاء التراث العربی.


• نجفی، حسن بن جعفر بن خضر، کاشف الغطاء، (1422 ه.ق)، البیع، نجف اشرف عراق، موسسه کاشف الغطاء.


• نجفی، محمد حسن (1409 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ، تهران: دار الکتاب الاسلامیه ، تهران ، 1367 ه .


• نجفی،کاشف الغطاء، عباس بن علی، (بی تا)، المال­المثلی و القیمی فی الفقه الاسلامی، نجف، موسسه کاشف الغطاء.


• واسطى زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى، (1414 ه‍ ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت – لبنان: دارالفکر.


• یزدی، سید محمد کاظم طباطبائی ، (1421 ه.ق)، حاشیه مکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان

• Holy Quran


• Ibn Qudama, A. (1984). Al-Mughni fi fiqh al-Imam Ahmed bin Hanbal. Beirut. Lebanon: Dar al-Fikr.


• Ibn Manzoor, M. (1993). Lasan al-Arab. Beirut - Lebanon: Dar al-Fikr.


• Araki, M. (1998). Kitab al-Nikah .Qom: Norangar.


• Emami, H. (Bita). Civil Rights. Tehran: Islamic Publications.


• Ansari, M. (1999). Al-Anqar al-Alami in commemoration of al-Dhikri al-Maubah al-Thaniyyah for the birth of Sheikh al-Ansari. Qom: Bagheri.


• Irvani, A. (1986). Marjih Makasab. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.


• Bagheri, A. (2006). Madani Jurisprudence. Tehran: Samit Publications.


• Bahr al-Uloom, M. (1982). Bolgha al-Faqhiyyah. Tehran: Maktaba al-Sadiq.


• Bahrani, Y. (1985). Hadaiq al-Nadrah. Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers Society.


• Behbahani, M. (1985). Risalah Pramiye Mutajer (with notes by Mirza Shirazi). Qom: Dar al-Fikr.


• Al-Jazairi, M. (1995). Huda al-Talib al-Sharh al-Makasab. Najaf: Dar al-Kitab al-Al-Jazairi.


• Jafari Langroudi, M. (1979). Encyclopaedia of Civil Law and Commercial Law (Obligations of Contracts and Events). Tehran: Rastad Foundation Publishing.


• Hasankhani; A., Naqibi, A., & Sadri, M., Bagheri, A. (2022). Re-examining the nature of revocation of rights in jurisprudence and law, Journal of Islamic Jurisprudence and Law Research, Babol: Volume 17. (65), 55-82.

15) Al-Hosseini Al-Hairi, K. (1994). Al-Qadafi fi Fiqh al-Islami. Qom: Islamic Publications.

16) Al-Hussaini Al-Hairi, K. (2000). Fiqh al-Aqud. Qom: Jamal al-Fikr al-Islami.

17) Hali, M. (1989). Sharia' al-Islam. Tehran: Esteghlal Publications.

18) Khorasani, M. (1989). Kefayeh al-Asul. Qom: Al-Al-Bayt Institute, peace be upon him, Lahiya al-Tarath.

19) Khoei, A. (1992). Misbah al-Faqaheh, compiled by Muhammad Ali Tawhidi. Najaf: Al-Haydriya.

20) Khoei, A. (1990). Minhaj al-Salehin. Qom: Madinah Al-Alam Publishing.

21) Zaheili, W. (1989). Al-Fiqh al-Islami and Adlatah. Beirut: Dar al-Fikr.

22) Zaheili, W. (2002). Al-Maamalat al-Maaliya al-Mawdahiyah, researches and fatwas and length. Damascus: Dar al-Fikr.

 

23) Sabzevari, A. (1991). Mahdez al-Ahkam. Qom: Al-Manar Institute.

24) Sarkhosh, J., Naviyan, S. (2022). Examining the status of educational law, Journal of Islamic Jurisprudence and Law Research, Babol: Volume 17, (63), 108-92.

25) Shahidi Tabrizi, F. (1997). Hedaye al-Talib to Asrar Makasab. Tehran: Information Printing House.

26) Tabatabaei Yazdi, M. (2000). Makasab margin. Qom: Ismailian Institute.

27) Tabatabaei Yazdi, M. (1989). Al-Arwa Al-Waghti. Beirut: Al-Alami Press Institute.

28) Tusi, M. (1996). Al-Mabusut fi fiqh al-Umamiyah. Tehran: al-Maktab al-Mortazawieh, Lahiya al-Athar al-Jaafariyya.

29) Tusi, M. (1988). Al-Wasila al-Nil al-Fadilah, Qom: Publications of Ayatollah Mur Ashi Najafi Library.

30) Aamili Karki, A. (1993). Jami al-Maqasad fi Sharh al-Qasas. Qom: Al-Al-Bayt Institute, peace be upon him.

31) Ameli, M. (Bita). Miftah al-Karamah fi Sharh al-Qasas Allameh. Beirut-Lebanon: Dar Al-Ahiya al-Trath al-Arabi.

32) Ameli, Shahid Thani, Z. (Bita). Masalak al-Afham to Tankih Sha'ari al-Islam. Qom: Al-Ma'arif al-Islamiya Institute.

33) Ameli, M. (1999). Al-Rawzah al-Bahiyyah fi Sharh al-Lamaa al-Damashqiyya. Qom: Ismailian Press Institute.

34) Gharavi Esfahani, M. (1997). Marjih Makasab. Najaf: Al-Haggiq.

35) Gharavi Isfahani, M. (1989). Al-Ajarah. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.

36) Fayoumi, A. (Bita). Misbah al-Nirfi Gharib al-Sharh al-Kabeer Lal-Rafa’i. Qom: Dar al-Razi Publications.

37) Katouzian, N. (1998). Civil Rights (Specific Contracts). Tehran: Behnshahr Publications.

38) Kashani, Faiz, M. (Bita). Mofatih al-Sharia. Qom: Publications of Ayatollah Mar Eshi Najafi Library.

39) Gurji, A. (1992).The legitimacy of the right and its ruling based on moral rights. Journal of the Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran: No. (29). 45.

40) Golpaygani, M. (1981). Kitab Al-Qada. Qom: Al-Khayyam Press.

41) Mamqani, M. (1898). Ghaya al-Amal fi Sharh Kitab Makasab. Qom: Al-Zhakhar al-Islami.

42) Mohagheq Karki, A. (1988). Al-Maqased Mosque. Qom: Al-Al-Bayt Institute, peace be upon him, Lahiya al-Tarath.

43) Mohammadi, A. (1998). Description of Makasab. Tehran: Dar al-Fekr Publications.

44) Muzaffar, M. (Bita) Usul Muzaffar. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.

45) Makarem, N. (2004). Anwar al-Faqaheh (Kitab al-Bai). Qom, Publications of Imam Ali bin Abi Talib (peace be upon him) school.

46) Mousavi Khomeini, R. (2000). Kitab al-Bai. Tehran: Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini Quds Sar.

47) Mousavi Khomeini, R. (Bita), Tahrir al-Wasila. Qom: Dar al-Alam Press Institute.

48) Mousavi Khomeini, R. (1989). Al-Bay. Qom: Ismailians.

49) Momin Qomi Sabzevari, A. (2000). Jami al-Khilaf and al-Wafaq between the Imams of al-Umamia, al-Hijaz and al-Iraq. Qom: the founders of the emergence of Imam al-Asr (a.s.).

50) Naini, M. (1994). Maniyeh al-Taleb fi Marjih al-Makasab. Tehran: Al-Maktab al-Muhammadiyeh.

51) Naini, M. (1992). Al-Makasab wa Al-Bai. Qom: Islamic Publishing House.

52) Najafi (Saheb Javaher), M. (1984). Jawaharlal Kalam in the Explanation of Sharia al-Islam.  Lebanon, Revival of Arab Heritage.

53) Najafi, H. (Kashif al-Ghita). (20001). Al-Bay. Najaf Ashraf, Iraq: Kashif Al-Ghita Institute.

54) Najafi, M. (1989). Javaher al-Kalam fi Sharh Shar'i al-Islam. Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya, Tehran, 1367 AH.

55) Najafi, Kashif al-Ghita, A. (Bita). Al-Mal al-Muthali and al-Qaimi fi fiqh al-Islami. Najaf: Kashif al-Ghita Institute.

56) Wasti Zubaydi, M. (1993). Taj al-Arus Man Jawahar al-Qamoos. Beirut-Lebanon: Dar al-Fikr.

57) Yazdi, M. (2000). Makasab margin. Qom: Ismailian Institute