تعارض و دلیل‌آوری معکوس شدن بار اثبات دلیل در پولشویی با اصول و قواعد فقهی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی ¹ (دانشیار، گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.)
مهدیه معالی ² (دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری واحد خواهران مشهد، مشهد، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/12/12 تاریخ پذیرش : 1399/11/09 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: تعارض, پول‌شویی, بار اثبات دلیل, ظن متأخم, معکوس شدن,

چکیده مقاله :

پول شویی به معنای مشروع قلمداد کردن منشأ پول کثیف، از جمله جرایم جدیدی است که به سبب ویژگی های خاص آن و تعارض ظاهری با برخی مبانی و مستندات فقهی، با حساسیت بیشتری مورد تأیید قانون گذار قرار گرفته است. همچنین مستندات فقهی آن به خوبی روشن نشده و در نگاه نخست، این گونه به نظر می آید که با برخی اصول و قواعد فقهی تعارض دارد. از جمله این تعارضات، فرآیند بار اثبات دلیل است. در دعاوی کیفری اصولاً بار اثبات بر عهده دادستان است و بر این اساس، وی مکلف است عناصر تشکیل دهندۀ جرم مورد ادعا را به اثبات برساند. ولی این جریان در جرم پول شویی معکوس شده و بار اثبات مشروعیت پول به دست آمده بر عهده متهم گذاشته شده است. بنابراین، ظاهراً روند تعقیب، دادرسی، و اثبات جرم با برخی از قواعد اصولی مانند قاعده البینه علی المدّعی، قاعده ید، اصل برائت و اصل صحّت متعارض است. در این خصوص متن اصلاحیه قانون مبارزه با پول شویی مصوب 97 مفید این است که قانون گذار خود به این نکته توجه داشته و در تبصره 1 و 3 ماده 2 این قانون، منظور از علم را همان می داند که در قانون مجازات اسلامی برای علم قاضی تعریف شده است. بنابراین، اگر مراد از ظن نزدیک به علم در این قانون علم قاضی باشد، با تکیه بر مستندات حجیّت علم قاضی، جرم به راحتی قابل اثبات است و مسئلۀ معکوس شدن بار اثبات منتفی است و اگر این اشکال وارد شود که قوّت حجیّت ظن نزدیک به علم، به درجه علم قاضی نمی رسد، در این صورت با موضوعیت داشتن ظن و از سویی ناقص بودن حجیّت آن، تعارض یاد شده ایجاد می شود که باید رفع شود. پژوهش پیش رو با رویکرد فقهی و اصولی و با روش توصیفی- تحلیلی به بیان و حل تعارضات یاد شده پرداخته و نهایتاً عدم تعارض این قواعد نتیجه گرفته شده است.

چکیده انگلیسی:

Money laundering means legalizing the origin of dirty money, among new crimes that the legislator has more sensitively approved due to its specific characteristics and apparent conflict with some jurisprudential foundations and documents. Also, its jurisprudential documentation is not well clarified and at the first glance, it seems to be in conflict with some jurisprudential principles and rules among which is the burden of proof process. In criminal lawsuits, the prosecuting attorney basically proves the cause, and based on this, one is obliged to prove the elements of the alleged crime. But this issue is reversed in the crime of money laundering and the burden of proving the legality of the obtained money is placed on the accused. Therefore, apparently, the process of prosecution, trial, and proof of a crime is in conflict with such fundamental rules as the rule of "Al-Bina Ala Al-Mada'i", the rule of "Yad", the principle of "quietus" and the principle of "authenticity". In this regard, the text of the amendment of the Anti-Money Laundering Law approved in 2017 states that the legislator has paid attention to this point, and in notes 1 and 3 of article 2 of this law, he considers the meaning of knowledge to be the same as the knowledge of a judge as stated in the Islamic Penal Code. Therefore, if the meaning of suspicion is close to judge knowledge in this law, relying on the evidence of the authority of the judge's knowledge, the crime can be easily proven, and the issue of reversal of the burden of proof is eliminated. And, if a problem is stated that the strength of the evidence of suspicion is close to the knowledge, it does not reach the level of knowledge of a judge. Here, with the objectivity of suspicion and the incompleteness of its evidence, the mentioned conflict will be created, which must be resolved. The leading research with jurisprudential and principled approach and with descriptive-analytical method has expressed and resolved the mentioned conflicts and finally, the non-conflict of these rules has been concluded.

منابع و مأخذ:

آخوند خراسانی، محمد کاظم. (بی­تا). کفایه الأصول. قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.

آشوری، محمد. (1381). آئین دادرسی کیفری. تهران: سمت.

آشوری، محمد. (1376). عدالت کیفری- مجموعه مقالات. تهران: میزان.

اردبیلى، سید عبد الکریم. (1423ق). فقه القضاء. قم: موسسه النشر.

انصاری، مرتضی. (۱۴۱۶ق). فرائد الاصول. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.

بهبهانی موسوی، سید علی. ( بی تا ). سایت حقوقی هدی، اصل لزوم و صحت عقود در فقه و قانون مدنی، http://hodalawblogfa.com/post-8.aspx

بجنوردی، سید محمد بن حسن. (1401ق). قواعد فقهیه. تهران: نشر موسسه عروج.

بحرانى، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

بروجردى، سید حسین. (1429ق). منابع فقه شیعه، ترجمۀ حسینیان قمی، مهدی صبوری. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.

بهره­مند، مهدی؛ توکلی، احمدرضا؛ مهدوی، محمدهادی. (1398). تقدم علم قاضی در مقام تعارض با سایر ادله اثبات دعوی با رویکردی بر مبانی فقهی و اخلاقی. پژوهش­های اخلاقی، ۹(۳): 1۲۸-1۰۹.

پاکجو، افشین؛ آقا­محمدی، منصور. (1390). آشنایی با اصول استرداد دارایی های ناشی از فساد. تهران: رسانه تخصصی.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1357). دایرۀ المعارف حقوق مدنی و تجارت- جلد1، حقوق تعهدات عقد و ایقاعات. تهران: بنیاد راستا.

• حائری، سید کاظم (1381)، القضاء فی الفقه الإسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، قم.


• خزائی، منوچهر (1377)، فرآیند کیفری، تهران، کتابخانه گنج دانش.


• خلخالى، سید محمد مهدی (1427ق)، فقه الشیعة-کتاب الإجارة، تهران، منیر.


• دیانی، عبدالرسول (1389)، ادلّه اثبات دعوا در امور مدنی و کیفری، تهران، میزان.


• رفاعی، عبدالجبار (1421ق)، محاضرات فی أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة، قم، مؤسسۀ دارالکتاب الاسلامی.


• زراعت، عباس (1391)، حقوق کیفری اقتصادی، تهران، جنگل- جاودانه.


• ساکی، محمدرضا (1394)، آشنایی با جرم پول­شویی، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضائیه.


• سبحانی، جعفر (1418ق)، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.


• شاملو، باقر (1383)، اصل برائت کیفری در نظام های نوین دادرسی در مجموعه علوم جنایی، تهران، سمت.


• شکری، رضا؛ سیروس، قادر (1382)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، تهران، مهاجر.


• شمس ناتری، محمد ابراهیم (1383) اصل برائت و موارد عدول از آن در حقوق کیفری (در مجموعه علوم جنایی)، تهران، سمت.


• شمس ناتری، محمد ابراهیم (1380)، سیاست کیفری ایران در قبال جرایم سازمان یافته با رویکرد به حقوق جزای بین­الملل، رساله دکتری حقوق جزا و جرم­شناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.


• شمس، عبداللّه (1391)، ادلّۀ اثبات دعوا، تهران، دراک.


• شهید اول، محمد بن مکى (1400ق)، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید.


• شهید ثانی، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.


• صاحب جواهر، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.


• صالحی مازندرانی، اسماعیل (1382)، شرح کفایه الاصول، قم، صالحان.


• صدر، سید محمد (1420ق)، ما وراء الفقه، بیروت، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.


• صفدری، اکبر (1393)، پول­شویی و ضد پول­شویی در شرکت های تجاری و مؤسسات غیر تجاری، تهران، ثنای دانش.


• طباطبائی قمی، تقی (1371)، آراؤنا فی اصول الفقه، قم، محلاتی.


• طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم (1409ق)، العروة الوثقى، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.


• علیشاهی قلعه­جوقی، ابوالفضل، بختیاری، ابوالحسن، تسلیخ، محسن (1395)، «مبانی حجیت ظن متاخم به علم و سازوکارهای تشخیص آن»، جستارهای فقهی و حقوقی، شماره 5، صص91-118.


• فاضل لنکرانى، محمد (1383)، جامع المسائل، قم، امیر قلم.


• فهیمی، عزیز اللّه (1388)، مبانی و قلمرو اصل صحت در معاملات، قم، دانشگاه قم.


• کاتوزیان، ناصر (1394)، حقوق مدنی- قواعد عمومی قراردادها، تهران، گنج دانش.


• گرایلی، محمدباقر (1389)، پول­شویی از منظر فقه و حقوق موضوعه، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی.


• گلپایگانى، سید محمد رضا (1405ق)، کتاب الشهادات، قم، جناب مقرر کتاب.


• گلدوزیان، ایرج (1386)، ادلّۀ اثبات دعوا، تهران، میزان.


• گیلانى، ابوالقاسم بن محمد حسن (1413ق)، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران، مؤسسه کیهان.


• گیلانى، ابوالقاسم بن محمد حسن (1385)، إیضاح الکفایه، قم، نوح.


• مؤمن قمّى، محمد (1422ق)، مبانی تحریر الوسیلة - القضاء و الشهادات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.


• مؤمن قمّى، محمد (1382)، اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان.


• محقق داماد، سید مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى،.


• محقق سبزواری، محمد باقر (1423ق)، کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى.


• محمدی، علی (1387)، شرح اصول الفقه، قم، دارالفکر.


• مختاری، رحیم (1393)، ارزیابی قضایی ادله اثبات دعوا، تهران، مجد.


• مدنی، سید جلال­الدّین (1385)، ادلّه اثبات دعوا، تهران، پایدار.


• مکارم شیرازى، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.


• نورزاد، مجتبی (1389)، جرایم اقتصادی در حقوق کیفری ایران، تهران، جنگل- جاودانه.


• واعظ حسینی، سید محمد (1417ق)، مصباح الأصول- تقریر بحث آیة الله العظمى السید أبو القاسم الخوئی، قم، مکتبه الداوری.

1. Akhond khorasani, Mohammad kazem, (n.d.), kefayat-Al- osul, Qom, Alol- Albayt institute.


2. Ashori, Mohammad, (2002), Code of Criminal Procedure, Tehran, Samt.


3. Ashori, Mohammad, (1997), Criminal Justice, Collection of articles, Tehran, Mizan.


4. Ardebili, Abdol- Al- Karim, (2002), Figh Al- Ghazaa, Qom, َAl- nashr Institute.


5. Ansari, Mortaza, (1995) – Faraed Al- Usoul, Qom, Islamic publication institute.


6. Behbahani, Ali, Hoda legal site, The principle of necessity and validity of contracts in jurisprudence and civil law, http://hodalawblogfa.com/post-8.aspx


7. Bojnordi, Mohammad Ibn – Al – Hasan, (1980), Ghavaed Al- Fighia, Tehran, Oruoj Publication.


8. Bahrani, Yosoof. (1984). Hadaiq al-nazerah fi ahkam al-itrah al-tahirah,Qom, Islamic publication institute.


9. Borujerdi, Hossein, (2008), Sources of Shia jurisprudence, Translation by Mahhdi Hosseinian, and Mahdi Saboori, Tehran, Farhang Sabz publication.


10. Bahremand, Mahdi, Tavakkoli, Ahmad reza, Mahdavi, Mohammad Hadi, (2019), The conflict between the judge's knowledge and other evidence of legal proof with an approach to the jurisprudential and ethical principles, ninth year, Number 3, p 109- 128.


11. Pakjoo, Afshin, Aghamohammadi, Mansoor, (2011), Acquaintance with the principles of assets recovery, Tehran, Resaneh.


12. Jafari Langroodi, Mohammad Jafar, (1978),Encyclopedia of civil law and business, Tehran,


13. Haeri, Kazem, (2002), Al- Ghaza Fi Figh Al –Islami, Qom, Majmaa Al – Fekr Al –Islami.


14. Khazaei, Manoochehr, (1998), Criminal process, Tehran ,Ganj Danesh.


15. Khalkhali, Mohammad Mahdi, (2006), Figh Al- Shia, Tehran, Monir.


16. Dayyani, Abd Al- Rasool, (2010), Evidence of Proving the Claim in civil and criminal law, Tehran, Mizan.


17. Abd Al- Jabbar, (2000), Mohazerat Fi Osou Al- Figh, Qom, Dar Al- Ketab Al- Islami Institute.


18. Zeraat, Abbas, (2012), Economic Criminal Law, Tehran, Jangal- Javdaneh.


19. Saki, Mohammad reza, (2015), Getting to know with money laundering investigation, Tehran, Judiciary Publishing Center.


20. Sobhani, Jafar, (1997), Nezal Al- Ghaza va Al- Shahadah fi Al- Sharia Al- Islamia Al- Gharrae, Qom, Imam Sadegh Institute.


21. Shamloo, Bagher, (), The principle of criminal acquittal in modern judicial systems in the collection of criminal sciences, Tehran, Samt.


22. Shokri, Reza, Siroos, Ghader, (2003), Islamic Penal Code In the current legal system, Tehran, Mohajer.


23. Shams Nateri, Mohammad Ibrahim, (2004), the presumption innocence and cases of deviation from it in criminal law, Tehran, Samt.


24. Shams Nateri, Mohammad Ibrahim, (2001), Iran’s criminal policy against organized crimes with an approach to international criminal law, Doctoral thesis on criminal law and criminology, Tehran, Tarbiyat Modarres University.


25. Shams, Abdollah, (2012), evidence of legal proof, Tehran, Darak.


26. Shahid al-Awwal, Muhammad ibn Makki (n.d). Al-Qawaid Va al-Fawaid, Qom, Mofid Bookstore.


27. Shahid al-Thānī, Zain al-Din bin Ali (1992). Maslak al-Afham ila Tanqih Sharai al-Islam, Qom, Al- Maaref Al- Islamia, institute.


28. Saheb Jawaher, Mohammad Hasan, (1983). Jawāhir al-Kalām fi Sarh Sharai’al-Islam, Beirut, Dar al-Turath al-Arabi.


29. Salehi Mazandarani, Ismaeel, (2003), Qom, Sharh Kefayat Al- Osoul, Salehan,.


30. Sadr, Mohammad, (1999), Mavaraa Al- Figh, Beirut, Dar al- Azvae.


31. Safdari, Akbar, (2014), Money laundering and anti-money laundering in commercial companies and non-commercial institutions, Tehran, Sanay Danesh.


32. Tbatabaee qomi, Taghi, (1992), Araona Fi Al- Figh, Qom, Mahallati,


33. Tabatabaee Yazdi, (1988), Urwah al-wuthqa, Tehran, Al – Aalami Institute.


34. Alishahighalehjoughi, Abolfazl, Bakhtyari, Abol al-Hasan, Taslikh, Mohsen (2016) The Principles of the ‘Authority of Presumption to the Knowledge’ and the Mechanisms of its Diagnosis, Jostarha-Ye Fighi va Usuli, number 5, p. 91-118.


35. Fazel Lankarani, Mohammad (Jameol Masael, Qom, Amire Ghalam.


36. Fahimi, Azizo Allah, (2009), The basics and scope of the principle of authenticity in transactions, Qom, Qom University.


37. Katoozian, Naser, (2015), Civil Rights, Tehran, Ganj danesh.


38. Geraeli, Mohammad Bagher, (2010), Money laundering from the point of view of jurisprudence and law, Mashhad, Bonyad Pazhoheshhae Islami.


39. Golpayegani, Mohammad Reza, (1984), Ketab Al- Shahadat, Qom, Himself.


40. Goldooziyan, Iraj, (2007), Evidence of legal proof, Tehran, Mizan.


41. Gilani, AbolGhasem, (1992), Jameo Al- Shetat fi Ajvebato Al- Soalat, Tehran, Keyhan Institute.


42. Gilani, AbolGhasem, (2006), Qom, Nooh.


43. Moemen Qomi, Mohammad, (2001), Mabani Tahrir Al-Vaileh- Ghazae va Al- Shahadat, Tehran, Imam Khomeini Institute.


44. Moemen Qomi, Mohammad, (2003), Proof and Reason Of Proof, Tehran, Mizan.


45. Mohaghegh Damad. Mostafa (1985), Ghavaed Figh, Tehran, Markaz Nashr Olum Islami.


46. Mohaghegh Sabzevari, (2002), Kefayat Al-Ahkam, Qom, Daftar Entesharat Islami.


47. Mohammadi, Ali, (2008), Sharh Usoul Figh, Qom, Dar Al- Fekr.


48. Moghtari, Rahim, (2014), Judicial evaluation of evidence to prove the claim, Tehran, Majd.


49. Madani, Jalal Al- Din, (2006), Evidence of legal proof, Tehran, Paydar.


50. Makarem Shirazi, Naser, (2003), Ketab Al- Nekah, Qom, Imam Ali.


51. Noorzad, Mojtaba, (2010), Economic crimes in Iranian criminal law, Tehran, Gangal.


52. Vaez Hosseini, Mohammad, (1996), Mesbah Al- Usoul, Qom, Maktabat Al-Davari