تأثیر ضوابط حقوق اسلامی بر تعیین تابعیت شرکت‌های تجاری

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

علیرضا جعفریان ¹ , اصغر عربیان ² , ربیعا اسکینی ³

1 - دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه امام صادق، تهران، ایران
2 - استادیار واحد علوم و تحقیقات تهران
3 - استاد حقوق خصوصی

تاریخ دریافت : 1396/05/31 تاریخ پذیرش : 1396/05/31 تاریخ انتشار : 1396/05/01

کلید واژه: حقوق اسلام, تابعیت, تابعیت شرکت‌ها, قاعده نفی سبیل,

چکیده مقاله :

شرکت ها به عنوان یکی از اقسام اشخاص حقوقی دارای اوصاف قانونی اشخاص در عالم حقوق هستند. از جمله اوصاف مهم شرکت ها که دارای آثار قابل توجه حقوقی در این زمینه است تابعیت است. با توجه به فرایند ایجاد شرکت ها در عالم حقوق؛ با وجود اختلاف نظرهای مختلف در این خصوص شرکت لاجرم باید تابعیت یک کشور را داشته باشد. تعیین تابعیت شرکت ها در حقوق بین المللی و در حقوق داخلی کشورهای مختلف بر اساس ضوابط موجود صورت می گیرد و معیارهای مزبور بر اساس حقوق اسلامی و حسب قواعد موجود در کشورهای اسلامی نیز قابل توجیه است. در این راستا و در کنار ضوابط مشوق ارتباط با غیرمسلمین و ضرورت مراودات اقتصادی و تجاری با توجه به دو قاعده اضطرار و نفی سبیل نیز امکان پذیرش ضوابط حقوقی کشورهای غیراسلامی برای تعیین تابعیت شرکت ها قابل توجیه است. به عبارت دیگر در صورت تحقق شرایط اضطرار، قاعده اضطرار در موارد لزوم می تواند به عنوان مجوز اقدام ممنوع در شرایط معمول مورد استناد واقع و اقدام به انجام تا زمان وجود وضعیت اضطرار گردد. بدیهی است این امر بر قاعده نفی سبیل نیز حکومت داشته و در فرض وجود سبیل، با تحقق اضطرار، قاعده نفی سبیل نمی تواند به عنوان مانع اقدام تلقی گردد. علاوه بر این و در غیر موارد اضطرار نیز علی الاصول قاعده نفی سبیل به عنوان مانع و مستمسکی برای ایجاد محدودیت نمی تواند به صورت مطلق دلالت بر منع پذیرش ضوابط مدنظر در این حوزه داشته باشد و امکان اتکاء به قاعده مزبور در این خصوص منوط به ایجاد مصداق سبیل در حوزه سیاسی و حاکمیتی است و این در صورتی است که ایجاد شرکت با تابعیت مشخص معارض با حاکمیت کشور باشد.

چکیده انگلیسی:

Company as a kind of legal persons contains lawful privileges of persons in law. Nationality is an important description and has notable impact in this ground. In spite of the different opinions for this subject certainly, companies have to have nationality of one country. In International or national law, the nationality of the companies will be determined on the basis of some acceptable rules such as Ezterar and Nafye Sabil. Hence in this paper the authors explain the conditions of these rules and the determination of nationality in the commercial companies completely.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیمی، محمد، (1377)، اسلام و حقوق بین الملل، جلددوم، انتشارات سمت، تهران.


2. ابن قدامه (موفق الدین بن قدامه المقدسی)، (1348)، المغنی، مطبعه المنار، القاهره.


3. ابن اشعث، محمدبن محمد، (بی­تا)، الجعفریات (الأشعثیات)، مکتبه النینوى الحدیثه، تهران.


4. ابوعید، عارف خلیل، (1391)، روابط بین­المللی در فقه اسلامی، ترجمه: سید عدنان محقق، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران.


5. الاحمدی، علی بن حسینعلی، (1363)، مکاتیب الرسول، نشر یس، بی­جا، چاپ سوم.


6. اراکى، محمدعلى، (1415)، کتاب البیع، جلد2، مؤسسه درراه حق، قم، چاپ اول.


7. اردبیلى، احمدبن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد9، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.


8. اسکینی، ربیعا، (1388)، تعیین تابعیت شرکت­های تجاری در حقوق تطبیقی و حقوق بین­الملل، مجله حقوق خصوصی، سال ششم، شماره چهاردهم.


9. اشتهاردى، على­پناه، (1417)، مدارک العروه، جلد2، دارالأسوه للطباعه والنشر، تهران، چاپ اول.


10. انصاری، مرتضی بن محمد، (1426)، کتاب المکاسب، جلداول و سوم، دارالحکمه، قم.


11. بحرانى، آلعصفور، یوسف بن احمدبن ابراهیم، (1405)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، جلد 18، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


12. بحرانى، محمد سند، (1426)، أسس النظام السیاسی عند الإمامیه، مکتبه فدک، قم، چاپ اول.


13. بحرانى، هاشم بن سلیمان‏، (1416)، البرهان فى تفسیرالقرآن‏، جلد 2، بنیاد بعثت، تهران‏.


14. بهجت، محمدتقى، (1428)، استفتاءات، جلد3، دفترحضرت آیه الله بهجت، قم، چاپ سوم.


15. بهرامی احمدی، حمید، (1390)، قواعدفقه (مختصر هفتاد و هفت قاعده فقهی)، جلد 1، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، چاپ سوم.


16. حائرى، سیدعلى، (1418)، ریاض المسائل، جلد16، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.


17. حرّعاملى، محمدبن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، جلد26، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.


18. الحسینى الشیرازى، السید محمد، (1413)،  القواعد الفقهیه، المرکز الثقافی الحسینی، بیروت.


19. حسینى تهرانى، سیدمحمدحسین، (1421)، ولایت فقیه درحکومت اسلام، جلد3، انتشارات علامه طباطبایى، مشهد، چاپ دوم.


20. حسینى حائرى، سیدکاظم، (1399)، أساس الحکومه الإسلامیه، مطبعه النیل، بیروت، چاپ اول.


21. حسینى روحانى قمّى، سیدصادق، (1429)، منهاج الفقاهه، جلد2، انوارالهدى، قم، چاپ پنجم.


22. خراسانى، آخوند محمدکاظم بن حسین، (1406)، حاشیه المکاسب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.


23. دانش­پژوه، مصطفی، (1381)، اسلام و حقوق بین­الملل خصوصی (تابعیت و وضعیت بیگانگان)، جلد اول، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، قم.


24. رشید، احمد، (1353)، اسلام و حقوق بین­الملل عمومی، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.


25. سبزوارى نجفى، محمدبن حبیب­الله، (1419)، ارشاد الاذهان الى تفسیرالقرآن‏، دارالتعارف للمطبوعات‏، بیروت.


26. سبزوارى، سیدعبدالأعلى، (1413)، مهذّب الأحکام، جلد 15، مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.


27. سلجوقی، محمود، (1370)، حقوق بین­الملل خصوصی، جلد اول، دفتر خدمات بین­الملل جمهوری اسلامی ایران، تهران، چاپ اول.


28. سیدرضى، محمد، (1414)، نهج البلاغه، مؤسسه نهج البلاغه، قم.


29. شبیرى زنجانى، سیدموسى، (1419)، کتاب نکاح، جلد 12، مؤسسه پژوهشى رأى‌پرداز، قم، چاپ ششم.


30. شریعتی، روح الله، (1387)، قواعد فقه سیاسی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.


31. شلتوت، محمود، (بی­تا)،  الاسلام عقیده و شریعه، دار الشرق، بیروت.


32. ضیایی بیگدلی، محمدرضا، (1375)، اسلام و حقوق بین­الملل، گنج دانش، تهران، چاپ چهارم.


33. طباطبایى بروجردى، حسین، (1380)، زبده المقال فی خمس الرسول، چاپخانه علمیه، قم، چاپ اول.


34. طباطبایى حکیم، سیدمحسن، (1416)، مستمسک العروه الوثقى، جلد8، مؤسسه دارالتفسیر، قم، چاپ اول.


35. طباطبایى قمّى، سیدتقى، (1423)، الأنوارالبهیه فی القواعد الفقهی، انتشارات محلاتى، قم، چاپ اول.


36. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم، (1409)، العروه الوثقى، جلد1،  مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت.


37. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم، (1415)، سؤال و جواب، مرکز نشرالعلوم الإسلامی، تهران، چاپ اول.


38. طبرى، ابوجعفر محمدبن جریر، (1412)، جامع البیان فى تفسیرالقرآن، جلد 5، ‏ نشردارالمعرفه‏، بیروت‏، چاپ اول.


39. طوسى، ابوجعفر، محمدبن حسن، (1407)، الخلاف، جلد3، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


40. طوسى، محمدبن حسن، (بی­تا)، التبیان فى تفسیرالقرآن، جلد 3، داراحیاءالتراث العربى، بیروت، چاپ اول.


41. عاملى، زین­الدین بن على(شهیدثانى)، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد4، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.


42. عاملى، زین­الدین بن على (شهیدثانى)، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد7 و 15، مؤسسه المعارف الإسلامیة، قم، چاپ اول.


43. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، (1415)، تفسیر نورالثقلین، جلد اول، انتشارات اسماعیلیان، قم‏، چاپ چهارم.


44. علامه حلّى، الحسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1420)، تحریرالأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، جلد2، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم،


45. عمید زنجانی، عباسعلی، (1367)، حقوق اقلیت­ها، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی­جا، چاپ چهارم.


46. عمید زنجانی، عباسعلی، (1383)، فقه سیاسی ( اقتصاد سیاسی )، جلد 4، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، تهران.


47. غروى نائینى، میرزا محمدحسین، (1373)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، جلد1، المکتبه المحمدیه، تهران.


48. فارسی، جلال­الدین، (بی­تا)، حقوق بین­الملل اسلامی، انتشارات جهان­آرا، قم.


49. فرحی، سیدعلی، (1390)، تحقیق در قواعد فقه اسلامی، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران.


50. فضل الله، سید محمدحسین‏، (1419)، تفسیر منوحى القرآن‏، جلد 7، دارالملاک للطباعه والنشر، بیروت‏، چاپ دوم.


51. فیض کاشانى، ملامحسن‏، (1415)، تفسیرالصافى‏، جلد1، انتشارات الصدر، تهران.


52. قرائتى، محسن‏، (1383)، تفسیر نور، جلد 2 ، مرکز فرهنگى درس­هایى از قرآن‏، تهران‏، چاپ یازدهم.


53. قرطبى، محمدبن احمد، (بی­تا)، الجامع لأحکام القرآن‏، جلد 5، انتشارات ناصرخسرو، تهران.


54. قمّى، سید تقى طباطبایى، (1423)، الأنوار البهیه فی القواعد الفقهیه، انتشارات محلاتى، قم، چاپ اول.


55. قمى، مشهدى محمدبن محمدرضا، (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، جلد3، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران.


56. کلینى، محمدبن یعقوب بن اسحاق، (1407)، الکافی، جلد2، دارالکتب بالإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.


57. محقق داماد، سید مصطفى، (1406)، قواعد فقه، جلد4، مرکز نشر علوم اسلامى، تهران، چاپ دوازدهم.


58. مراغی، میرعبدالفتاح، (1297)، عناوین الاصول، چاپ سنگی، تهران.


59. معلوف، لویس، (1387)، المنجد، ترجمه احمد سیاح ( فرهنگ بزرگ جامع نوین )، جلد 2، انتشارات اسلام، تهران، چاپ بیست و ششم.


60. مغنیه، محمدجواد، (1424)، تفسیرالکاشف، جلد دوم، دارالکتب الإسلامیه، تهران.


61. مکارم شیرازى، ناصر، (1426)، أنوارالفقاهه– کتاب التجاره، انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبیطالب علیه­السلام، قم.


62. منتظرى نجف‌آبادى، حسینعلى، (1409)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، مترجم: محمود صلواتى و ابوآلشکورى، جلد1، مؤسسه کیهان، قم، چاپ اول.


63. موحدى لنکرانى، محمد فاضل، (1383)، القواعد الفقهیه، مرکزفقه الائمه الاطهار، قم.


64. موسوی بجنوردی، میرزاحسن، (1389)، القواعد الفقهیه، جلد اول، مطبعه الاداب، نجف الاشرف.


65. موسوى الخمینى، سیدروح اللّه، (1379)، تحریرالوسیله، جلد 2، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، قم ، چاپ اول.


66. موسوى گلپایگانى، سید محمدرضا، (1413)، کتاب القضاء، جلد1، دارالقرآن الکریم، قم،  چاپ اول.


67. نجفى، حسن بن جعفربن خضر (کاشف الغطاء)، (1422)، أنوارالفقاهه - کتاب البیع، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف.


68. هاشمى شاهرودى، سید محمود و دیگران، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، جلد 2 و 3، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم.


69. هاشمى شاهرودى، سید محمود و دیگران، (1417)، معجم فقه الجواهر، جلد1، الغدیر للطباعه و النشر والتوزیع، بیروت، چاپ اول. 

Al-Hosseini, A. (2002).  Qavaed Fiqhiyah. Beirut: Judicial Publication.

 

2. Allameh Helli, A. (1999). Tahrir Alahkam  Alsharieh Ala Mazhab Al-Imamieh. Qom: Imam Sadiq Institute.

 

3. Allameh Helli, H. (1993). Tazakor Alfoghaha. Qom: Lel Ehya Torath.

 

4. Ameli, I. (1981). Tafsir Al-Helli. Tehran: Sadooq Publication.

 

5. Amid Zanjani, A. (1985). Islamic and  national law. Tehran: Darol Kotob Islami.

 

6. Amid Zanjani, A. (2007).  Principles  of  jurisprudence. Tehran: Samt Publication.

 

 7. Ansari, M. (2005). Almakaseb. Qom: Darol Hekmah.

 

8. Ardebili, A. (1982). Majmaol Faede Va Borhan Fe sharh Ershadol Ezhan. Qom: Islamic Publication Office.

 

9. Behjat, M. (2007). Esteftaat. Qom:  Aiatollah Behjat.

 

10. Behjat, M. (2005). Jameol Masael. Qom: Ayatollah Behjat.

 

11. Bohrani, H. (1995). Alborhan Fi Tafsir Alquran. Tehran: Besat Institute.

 

12. Bohrani, H. (2005). Esasol Nezamol Siasy Endol Emamia. Qom: Fadak Maktab.

 

13. Daneshpajoh, M. (2002). Islamic and private international law. Qom: Center of Foreign Publication.

 

14. Ebrahimi, M. (1998). Islam and international law. Tehran: Samt Publication.

 

15. Eyd, A. (2012). International relationships in Islamic jurisprudence. Tehran: Imam Sadiq University Publication.

 

16. Farahi, S. (2011). Principles of Islamic jurisprudence. Tehran: Imam Sadiq University.

 

17. Feyz Kashani, M. (1994). Tafsir Al-Safi. Tehran: Alsadr Publication.

 

18. Gharavi, M. (1994). Manieh Altaleb Fi Hashie Almakaseb. Tehran: Almakateb Al-Mohammadieh.

 

19. Ghartabi, M. (1985). Aljameh Al-Ahkam Alquran. Tehran: Nasser Publication.

 

20. Gheraati, M. (2004). Tafsir Nour. Tehran: Cultural Center Publication.

 

21. Ghoreishi, S. (1998). Tafsir Ahsan Alhadis. Tehran: Besat Publication.

 

22. Haeri, S. (1997). Riazol Masael. Qom: Aal-Bayt Institute.

 

23. Hamidollah, M. (1985). Law of international relationship. Tehran: Islamic Culture Publication.

 

24. Hashemi, S. (1996). Majam. Beirut: Al-Qadir Publication.

 

25. Hoseini Rohani, S. (2008).  Menhajol Feghaha. Qom: Anvarol Hoda.

 

26. Hosseini Heari, S. (1978). Asasol Hokomat Islami. Beirut: Matbaol Neil.

 

27. Hur Ameli, M. (1988). Vasaiel Al-Shia. Qom: Aal-Bayt Institute.

 

28. Maghnie, M. (2003). Tafsir Alkashef. Tehran: Dar Alkatob Al-Islamieh.

 

29. Makarem Shirazi, N. (2005). Anvar Alfeghaheh. Qom: Imam Ali Publication.

 

30. Maraghi, M.(1879). Anavin Al-Osoul. Tehran: Sangi Publication.

 

31. Mohaghegh Damad, S. (1985). Principles of jurisprudence. Tehran: Islamic Sciences Publication.

 

32. Montazeri, H. (1988). Jurisprudence principles of Islamic government. Qom: Keyhan Institute.

 

33. Mostafavi, S. (2000). Qavaed Fiqhiyah. Qom: Islamic Publication Institute.

 

34. Mousavi Bojnordi, M. (2010). Alghavaed Alfaghhieh. Najaf:  Matba  Aladab.

 

35. Mousavi Golpaygani, S. (1992). Ketab Alghaza. Qom: Darolqoran Alkarim.

 

36. Mousavi, S. (2000). Tahrirol Vasileh. Qom: Press Institute.

 

37. Movahedi Lankarani, M. (2004). Al-Ghavaed Alfeghieh. Qom: Aemeh Athar Institute.

 

38. Najafi, H. ( 2001).  Anvar Al-Faghahe. Najaf: Kashefol Qeta Institute.

 

39. Najafi, M. (1982).  Javaherol Kalam Fi Sharhe Sharea Al Islam. Beirut: Dare Ehya Torath Arabi.

 

40.Qomi, S. (2002). Al-Anvar Al-Bahieh Fi  Alghavaed Al-Fiqhieh. Qom: Mahallati Publication.

 

41. Rashid, A. (1974). Islam and International law. Tehran: Tehran University Publication.

 

42. Sabzevari  Najafi, M. (1998). Ershad Alazhan Ela Tafsil Alghoran. Beirut: Dar Altarif Lelmatboat.

 

43. Sabzevari, S.  (1992). Mohazebo Alahkam. Qom: Al-Manar Institute.

 

44. Seyed Razi, M. (1993). Nahjolbalaghe. Qom: Nahjolbalaghe Institute.

 

45. Shariati, R. (2008). Principles of political jurisprudence. Qom: Political Research Publication.

 

46. Sharif Morteza, A. (1984). Rasael Alsharif Almorteza. Qom: Darol Quran Al-Karim.

 

47. Shobeiri, Z. (1998).  Ketab Nekah. Qom: Reypardaz Institute.

 

48. Sioti, A. (1983). Aldor Almansor Ayatollah Marashi. Qom:  Najafi Publication.

 

49. Soljoghi, M. (1991). Private international law. Tehran: International Services Office.

 

50. Tabari, A. (1991). Jame Albayan Fi Tafsir Alqoran. Beirut: Darolmarof  Publication.

 

51. Tabarsi, A. (1989). Fazl Ibn Hosein. Mashhad: Majma Albohoos Alislamieh.

 

52.Tabatabaei Qomi, S. (2002). Alanvar Albahi Fi Algharaed Alfighhi. Qom: Mahallati Publication.

 

53. Tabatabaei Yazdi, S. (1988). Alorvatol Vosgha. Beirut: Alami Publication.

54. Tabatabaei Yazdi, S. (1994). Question and answer. Tehran: Islamic Publication Office.

 

55. Tabatabaei, S. (1995). Mostemsek  Orvatol Vosgha. Qom: Darol Tafsir Institute.

 

56. Tabatabaei, S. (1996). Almizan Fi Tafsir Al-Quran. Qom: Islamic Publication Office.

 

57. Tousi, A. (1986). Alkhalaf. Qom: Islamic Publication Institute.

 

58. Ziaee Bigdeli, M. (1996). Islam and international law. Tehran: Ganj Danesh Publication.