حقوق مدعی در اولین مقطع از مرحله بدوی دادرسی مدنی (با تکیه بر فقه امامیه)
محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصیهادی حاجیان 1 , محمدمهدی زارعی 2 , سعید ابراهیمی 3
1 - دکتري فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
کلید واژه: اصحاب دعوا, دادرسی, مرحله , مقطع, حق.,
چکیده مقاله :
اصحاب دعوا در مراحل دادرسی مدنی دارای حقوق و تکالیفی می باشند. بر اساس مقررات و مواد قانونی، دادرسی مذکور به سه مرحله بدوی، تجدید نظر و فرجام تقسیم می شود و هریک از این مراحل دارای مقاطعی بوده که طرفین در آن مقاطع نیز از حقوق و اختیاراتی برخوردارند. مرحله اول دادرسی مدنی که متشکل از چهار مقطع «تا اولین جلسه ی دادرسی»، «تا پایان اوّلین جلسه ی دادرسی»، «تا ختم مذاکرات طرفین» و «ختم دادرسی» است، نقش بسزایی در شکل گیری دادخواهی دارد. اما به دلیل گستردگی مباحث، هریک از مقاطع قابلیت بررسی و واکاوی مستقل را دارد، بدین منظور در نوشتار پیش رو پس از طرح مسائل بنیادین، صرفاً مقطع یکم یعنی «تا اولین جلسه دادرسی» با نگاه به مبانی فقهی مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به مفهوم مقطع مذکور نهایتاً به این نتیجه رسیدیم که بر اساس مبانی فقهی، خواهان در این مقطع از امتیازات ویژه ای برخوردار است. "استرداد دادخواست" و " تعرض به اصالت سند" از بارزترین حقوق مدعی در مقطع مذکور می باشد. بنابراین خواهان با آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی خود می تواند از حقوق خود بهره مند شود که این بهره مندی مستظهر به اقوال و ادله فقها می باشد. همچنین بر اساس قاعده تسلیط و اصل آزادی اراده، و نیز از منظر مبانی فقهی، خواهان، مختار است از حقوق مطرح در این مقطع و نیز در مواردی برای استیفای کامل حقوق خود در مقطع دوم برخوردار شود.
Parties to a dispute in the stages of civil proceedings have rights and duties. Based on the provisions and legal materials, the aforementioned legal procedure is divided into three stages: the initial stage, the appeal and the final stage. Each of these stages has sections in which the parties have rights and powers. The first stage of civil procedures, in turn, consists of four sections: "Until the first session of the legal procedure", "Until the end of the first session of the legal procedure", "Until the end of the negotiations of the parties", and "End of the legal procedure". These departments play an important role in shaping the prosecution. However, due to the wide range of topics, each of these stages can be studied independently. For this purpose, in this research, after presenting the fundamental issues, we studied the first stage: “until the first session of the legal procedure” from the perspective of jurisprudential premises. Given the concept of the aforementioned stage, the research concluded that, based on the jurisprudential premises, the plaintiff enjoys special privileges at this stage. The most prominent rights of the plaintiff at this stage are “to reject the lawsuit” and “to object to the validity of the document.” Therefore, the plaintiff can enjoy his rights by learning about his rights and legal obligations, and this enjoyment is based on the statements and evidence of jurists. Also, based on the rule of discretion and the principle of freedom of will, as well as from the perspective of jurisprudential principles, the plaintiff is free to enjoy the rights proposed at this stage and also in some cases to fulfill his rights in full at the second stage.
1- قرآن کریم
2- ابن منظور، ابوالفضل محمّدبن مکّرم (1414ق)، لسان العرب، دارالفکر ، بیروت، چاپ سوّم.
3- ابهری، حمید، (1396)، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم(جریان دادرسی؛ از آغاز تا پایان)،3جلدی، انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.
4- اسماعیل پور قمشه ای، محمدعلی، (بی تا)، البراهین الواضحات ـ دراسات فی القضاء، قم، چاپ اول.
5- اصفهانی، سید ابوالحسن، (1393ق)، وسیلة النجاة، انتشارات مهر، قم، چاپ اول.
6- اصفهانی، محمدبن حسن (فاضل هندی)، (1416ق)، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، انتشارات جامعه مدرسین، قم، چاپ اول.
7- الیاس، آنطون، (1354)، فرهنگ نوین عربی- فارسی، نشر اسلامیّه، تهران، چاپ بیستم.
8- امامی، سیّد حسن، (1374)، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیّه، تهران، چاپ شانزدهم.
9- آیین دادرسی مدنی.
10- بجنوردی، میرزا حسن، (1419ق)، القواعد الفقهیّه، نشرالهادی، قم، چاپ اوّل.
11- جزیری، عبدالرحمن، غروی، سید محمد، مازح یاسر، (1419ق)، الفقه علی مذاهب الأربعه و مذهب اهل بیت، دارالثقلین، بیروت، چاپ اول.
12- جعفری لنگرودی، محمّد جعفر، (1395)، ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران، چاپ بیست و نهم.
13- ـــــــــــ ، (1340)، تاثیر اراده در حقوق مدنی، بی جا.
14- ــــــــــــ ، (1386)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران، چاپ سوّم.
15- ـــــــــــــ ، (1369)، مقدّمه عمومی علم حقوق، گنج دانش، تهران، چاپ دوّم.
16- جوادی آملی، عبدالله، (1385)، فلسفه حقوق بشر، نشر اسراء، قم، چاپ اوّل.
17- حرّعاملی، محمدبن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت، قم.
18- حلى، جمال الدين، احمد بن محمد اسدى، (1407ق)، المهذب البارع في شرح المختصر النافع، مصحح: مجتبى عراقى، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ اول
19- حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (علامه حلی)، (1388ق)، تذکرة الفقها، انتشارات موسسه آل البیت، قم، چاپ اول.
20- ــــــــــــــ ، (1410ق)، ارشاد الأذهان إلی احکام الایمان، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم، چاپ اوّل.
21- حلی، محمدبن حسن بن یوسف (فخر المحققین)، (1387ق،)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، انتشارات اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
22- حلّی، مقداد بن عبدالله، (فاضل مقداد)، (1388)، کنزالعرفان فی فقه القرآن، نوید اسلام، قم، چاپ اول.
23- خويي، ابوالقاسم؛ مصباح الفقاهه، موسسه انصاريان ، قم، بی تا.
24- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ دوّم.
25- راغب اصفهانی، حسن بن محمّد، (1386)، مفردات راغب، (مترجم: رحیمی نیا، مصطفی)، نشر سبحان، تهران، چاپ اوّل.
26- زراعت، عبّاس، (1385)، قانون آیین دادرسی مدنی در نظم کنونی، نشر خطّ سوّم، تهران، چاپ سوّم.
27- سبزواری، سید عبد الاعلی، (1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، موسسه المنار، قم، چاپ چهارم.
28- شمس، عبدالله، (1395)، ادّله اثبات دعوا، نشر دراک، تهران، چاپ بیست و پنجم.
29- ــــــــــــ ،(1393)، آیین دادرسی مدنی، نشر دراک، تهران، چاپ سی و سوّم.
30- ــــــــــــ ، (1382)، آیین دادرسی مدنی، نشر میزان، تهران، چاپ چهارم.
31- ــــــــــــ ، (1395)، آیین دادرسی مدنی، نشر میزان، تهران، چاپ یازدهم.
32- شهیدثانی، زین الدّین بن علّی بن احمدعاملی، (1384ق)، شرح لمعه دمشقیّه، دارالعلم، قم، چاپ دوّم.
33- ـــــــــــــ ، (1413ق)، مسالک الأفهام اِلی تنقیع شرائع الاسلام، معارف اسلامیّه، قم، چاپ اول.
34- شیخ طوسی، ابو جعفر محمّد بن حسن، (1407ق)، الخلاف، انتشارات جامعه مدرسین، قم، چاپ اول.
35- ـــــــــــ ، (1423ق)، المبسوط فی فقه الامامیّه، انتشارات مکتبه المرتضویّه، تهران، چاپ اوّل.
36- صافی گلپایگانی، لطف اله، (1416ق)، هدایه العباد، انتشارات دارالقرآن الکریم، قم، چاپ اول.
37- طباطبائی، سید محسن، (1416ق)، مستمسک العروة الوثقی، انتشارات دارالتفسیر، قم، چاپ اول.
38- طباطبایی یزدی، سیّد محمّد کاظم، (1409ق)، العروة الوثقی فیماتعم به البلوی، بیروت، چاپ دوم.
39- ــــــــــــــ ، (1414ق)، تکمله العروه، نشر داوری، قم، چاپ اوّل.
40- ــــــــــــــ ، (1378ق)، حاشية المکاسب، نشر اسماعيليان، قم.
41- عاملی، سیدجواد، (بی تا)،مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
42- عزیز الهی، محمد رضا، (1393)، فقه تطبیقی و استدلالی، انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.
43- غروی اصفهانی، محمد حسين(1408ق) نهاية الدراية،موسسة آل‌البيت، قم.
44- قرشی، علی اکبر، (1412ق)، قاموس قرآن، دارالکتب الإسلامیه، تهران، چاپ ششم.
45- کاتوزیان، ناصر، (1376)، اعتبار امر قضاوت شده، نشر دادگستر، تهران، چاپ پنجم.
46- مرتضوى، سيدمحمدحسن، (1412ق)، الدر النضيد في الاجتهاد و الاحتياط والتقليد، مؤسسه انصاريان، قم، چاپ اول.
47- محقّق اردبیلی، احمد بن محمّد، (1403ق)، مجمع الفائده و البُرهان فی شرح ارشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه ، قم، چاپ اوّل.
48- محقّق حلّی، نجم الدّین جعفر بن حسن، (1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، انتشارات مؤسّسه اسماعلیان، قم، چاپ دوّم.
49- محقّق داماد، سیّد مصطفی، (1406ق)، قواعد فقهیّه، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.
50- مظفر، محمدرضا، (1375)، اصول الفقه، چاپ اسماعیلیان، قم.
51- معین، محمّد، (1391)، فرهنگ معین، نشر امیرکبیر، تهران، چاپ بیست و هفتم.
52- موسوی خمینی، روح الله، (1363)، تحریر الوسیله، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مُدرّسین حوزه علمیه، قم، چاپ بیست و یکم.
53- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (1410ق)، منهاج الصالحین، مدینه العلم، قم، چاپ بیست و هشتم.
54- میرزای قُمی، ابوالقاسم بن محمّد حسن، (1413ق)، جامع الشّتات فی أجوبه السّوالات، نشر مؤسّسه کیهان، تهران، چاپ اوّل.
55- نجفی، محمّد حسین، (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، انتشارات دار احیاء التّراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
56- نجفی گیلانی، میرزا حبیب الله، (1401ق)، کتاب القضاء، دارالقُرآن الکریم، قم، چاپ اوّل.
57- واحدی، قدرت الله، (1376)، بایسته های آیین دادرسی مدنی، نشر میزان، تهران، چاپ سوّم.
58- هاشمی شاهرودی، سیّد محمود، (1426ق) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، مؤسّسه دارالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، قم، چاپ اوّل.
مقالات
59- ابهری، حمید، مقاله حقوق خواهان در جلسه اول دادرسی، فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، شماره1، بهار 1387.
60- طهماسبی، علی، قواعد استرداد دادخواست و دعوای بدوی در فرض تعدد اصحاب دعوی، دوفصلنامه دیدگاه های حقوق قضایی، شماره 73 و 74، بهار و تابستان 1395.
61- واحدی، جواد، جلسه اوّل دادرسی و خصوصیّات آن، مجلّه ی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 38، صص 1-27. (1382)
62- محسنی و همکاران، مفهوم اصطلاح تا اولین جلسه دادرسی، مجله مطالعات حقوقی، دوره هشتم، شماره سوم، پائیز 1395.