مطالعه ابعاد و مولفه‌های حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه

محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران

زینب درویشی ¹ , بهناز بابایی مراد ²

1 - هیات علمی گروه معارف،واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز ،ایران
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

تاریخ دریافت : 1403/07/26 تاریخ پذیرش : 1403/08/29 تاریخ انتشار : 1403/07/03

کلید واژه: شهروندی, حقوق شهروندی, امام علی (ع), نهج‌البلاغه,

چکیده مقاله :

متفکران علوم اجتماعی حقوق شهروندی را یکی از مهمترین شاخص‌های ثبات و امنیت در هر جامعه‌ای می‌دانند. حقوق شهروندی به معنای برخورداری شهروندان یک شهر از یک‌سری حقوق ، مسئولیت‌ ها و امتیازات است. از منظر اسلام، جوهره حقوق شهروندی، حفظ  کرامت انسانی و ارزش بشر در اجتماع و ترویج اصول مساوات و آزادی در بهره‌برداری از مواهب خدادی و ملی است. نهج‌البلاغه یکی از مهمترین متون ارزشمند اسلامی است که مفاهیم و مضامین به کار رفته در آن الگوهای مفیدی را در زمینه حقوق شهروندی در اختیار حکومت‌‌ها و انسان امروزی قرار می‌دهد. تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه، درصدد مطالعه ابعاد و مولفه‌های حقوق شهروندی از منظر امام علی علیه السلام است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مهمترین ابعاد حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه عبارتند از: حقوق اجتماعی شهروندان، حقوق سیاسی شهروندان، حقوق اقتصادی شهروندان، حقوق فرهنگی شهروندان، حقوق معنوی شهروندان و حقوق قضایی شهروندان.

 

چکیده انگلیسی:

Social science thinkers consider citizenship rights as one of the most important indicators of stability and security in any society. Citizenship rights mean that the citizens of a city have a series of rights, responsibilities and privileges. From the point of view of Islam, the essence of citizenship rights is to preserve human dignity and human value in society and promote the principles of equality and freedom in the exploitation of God-given and national gifts. Nahj al-Balagha is one of the most important Islamic texts, the concepts and themes used in it provide useful models in the field of citizenship rights to governments and people today. The present research, using the method of qualitative content analysis of sermons and letters of Nahj al-Balagha, aims to study the dimensions and components of citizenship rights from the perspective of Imam Ali (peace be upon him). The findings of the research show that the most important dimensions of citizenship rights in Nahjul Balagha are: citizens' social rights, citizens' political rights, citizens' economic rights, citizens' cultural rights, citizens' intellectual rights, and citizens' judicial rights.

منابع و مأخذ:

 نهج البلاغه
 آرایی، وحید و باصری، علی (1402). سیاستگذاری فرهنگ حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران، مجله مطالعات حقوق بشر اسلامی، دوره12، شماره1، 63-49.
 ابوالمعالی الحسینی، خدیجه (1392)، «تحلیل کیفی متن: استقرا/قیاس»، مطالعات معارف اسلامی و علوم تربیتی، سال اول، شماره 1.
 احمدپور، ایوب (1387)، «درآمدی بر مبانی حقوق شهروندی در اسلام»، پژوهش‌های اسلامی، سال دوم، شماره 3.
 ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمودرضا (1390)، «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، سال سوم، شماره 2.
 آراسته، حمیدرضا؛ عنایتی، ترانه و نظافتی پایانی، یوسف (1389)، « بررسی میزان آگاهی دانشجویان از حقوق شهروندي با تأکید بر نقش برنامه درسی»، مطالعات برنامه درسی، سال چهارم، شماره 16.
 بهروزلک، غلامرضا (1387)، «کرامت انسانی و شهروندی متعهد در دولت کریمه»، انتظار موعود، سال هشتم، شماره 25 و 26.
 پاکشیر، عبدالرضا و برزگر، سپیده (1394)، «مبانی احقاق حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، سال دوم، شماره 7.
 تبریزی، منصوره (1393)، «تحلیل محتوای میفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی»، علوم اجتماعی، سال بیستم و یکم، شماره 64.
 خزائی، احمدرضا و مرادخانی، احمد (1394)، «زمینه‌های حقوق شهروندی در قرآن»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، سال پنجم، شماره 17.
 خلعتبری لیماکی، حسام الدین و جعفری نسب، سیدحسین(1397). نقش مبانی سیاست اسلامی در تبیین حقوق شهروندی، مجله اخلاق زیستی، دوره8، شماره1، 82-69.
 جعفری نسب، سیدحسین و خلعتبری لیماکی، حسام الدین (1398). تبیین نقش مبانی انسان‌شناختی سیاست سکولار در تحقق حقوق شهروندی و مقایسه آن با مبانی اسلام، مجله اخلاق زیستی، دوره9، شماره1، 91-75.
 دبیرنیا، علیرضا و شجاعی، عبدالسعید (1400). رابطه حقوق بشر و حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجله حقوق اسلامی، دوره18، شماره70، 164-143.
 دلشاد تهرانی، مصطفی (1389)، حکمت حکومت، تهران: دریا.
 رمضان مقدم واجاری، یاسمن و جانی‌پور، مجتبی (1396)، «رابطه عوامل اجتماعی و آگاهی از قوانین با آگاهی از حقوق شهروندی در بین شهروندان شهر رشت»، مطالعات جامعه‌شناسی، سال نهم، شماره 34.
 شارع‌پور، محمود و شعبانی، مریم (1395)، «تحلیلی جامعه‌شناختی از میزان آگاهی شهروندی شهروندان نسبت به امور شهری»، توسعه اجتماعی، سال دهم، شماره 3.
 شاهنده، آمنه (1401). تعالی حقوق شهروندی؛ جستاری در مولفه های حقوق شهروندی در آموزه های قرآن و نهج البلاغه، مجله پژوهش های نهج البلاغه، دوره21، شماره73، 139-123.
 شریفی، اصغر و اسلامیه، فاطمه (1391)، «بررسی میزان آگاهی دانشجویان از حقوق شهروندی (مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان)»، مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، سال سوم، شماره 6.
 شیانی، ملیحه (1381)، «تحلیلی جامعه‌شناختی از وضعیت شهروندی در لرستان»، جامعه‌شناسی ایران، سال چهارم، شماره 3.
 صداقت، قاسم‌علی و جهان‌بین، عبادالله (1391)، «تعهدات ایجابی دولت در برابر شهروندان از دیدگاه امام علی (ع)»، معرفت حقوقی، سال اول، شماره 3.
 عباسی، محمود؛ کلهرنیا گلکار، میثم و صدر طباطبایی، سیدمحمدعلی (1395)، «تاملی بر جلوه‌های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه»، اخلاق زیستی، سال ششم، شماره 21.
 عربی‌فر، مهدیه (1389)، «مفهوم و حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه»، معرفت، سال نوزدهم، شماره 153.
 عمیدرزنجانی، عباس‌علی (1384)، فقه سیاسی (اقتصاد سیاسی)، تهران: امیرکبیر.
 قدیری، طاهره؛ حیدرپور، ماشاء اله و ترابی، محمد (1401). تحلیل و ارزیابی عملکرد آموزش و پرورش در ارتقاء حقوق اجتماعی و شهروندی در ایران در پرتو نظریه ساخت یابی، مجله جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره5، شماره12، 71-53.
 قنبری، مهدی (1399). درآمدی بر مبانی حقوق شهروندی در پرتو حقوق عمومی اسلامی، مجله فقه و تاریخ تمدن، دوره6، شماره4، 15-7.
 قهرمان، میثم و کشاورز، هادی (1395)، «تحلیل محتوای کیفی الگوی نظام سیاسی در کتاب ولایت فقیه امام خمینی»، دانش سیاسی، سال دوزادهم، شماره 1.
 کاستلز، استفان و دیویدسون، الیستر (1382)، مهاجرت و شهروند‌ي، ترجمه: فرامرز قی‌لو، تهران: پژوهشکده راهبردي.
 کاوسی، اسماعیل و نایبی، محسن (1394)، «راهکارهای ارتقای حقوق شهروندی از منظر حضرت علی (ع)»، حقوق اداری، سال دوم، شماره 7.
 کوثری داریانی، ساناز؛ شیعه، اسماعیل و حبیب، فرح (1401). سنجش تاثیر کیفیت فیزیکی-کالبدی محیط شهری بر ارتقای حقوق شهروندی در کلان شهر شیراز، مجله جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، دوره12، شماره3، 820-797.
 محمدی فر، نجات؛ شهرام نیا، امیرمسعود؛ مسعودنیا، حسین و حاتمی، عباس (1396). بررسی رابطۀ میان استیفای حقوق شهروندی با نوع مشارکت سیاسی در شهر اصفهان، مجله جامعه شناسی کاربردی، دوره28، شماره2، 162-147.
 محمدی مقدم، سنبل؛ بهره مند، مهدی و افضلی گروه، روح الله (1400). جایگاه عرف در تبیین حقوق شهروندی از نظر فقه اسلام با تاکید بر نهج‌البلاغه، پژوهش های روابط بین الملل، دوره11، شماره4، 265-239.
 مسکویکان، وحید؛ حسین گلی، اسماعیل؛ هوشیار، نادر و ابراهیمی فر، طاهره (1401). مطالعه تطبیقی حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران و کشور ترکیه، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره5، شماره12، 3677-3649.
 وزیری، مژده و جهانی، شیدا (1385)، «مهارت‌های شهروندی مورد نیاز دانش‌آموزان دبستان‌های شهرستان زلزله‌زده بم، نوآوری‌های آموزشی، سال پنجم، شماره 17.
 هزارجریبی، جعفر و امانیان، ابوالفضل (1390)، «آگاهی زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شماره 9.

 Ernst Hirsch Ballin. (2014). Citizens’ Rights and the Right to Be a Citizen. Martinus Nijhoff Publishers.
 Isin, E. F., & Turner, B. S. (2002). Handbook of citizenship studies. Sage.
 Joppke, C. (2007). Transformation of Citizenship: Status, Rights, Identity. Citizenship Studies, 11(1), 37–48. https://doi.org/10.1080/13621020601099831
 Giddens. A. (2009). Sociology 6th Edition, Blackwell Pub.
 Hsieh, H. F., Shanon, S. E. (2005), Three Approaches to Content Analysis, Qualitativr Health Research, Vol. 15, No.9.
 Marshal, T. H. (1964). Class, Citizenship & Social Development. New York: Doubleday & Company, Inc.
 Marshall, T. M. (1994). Citizenship and Social Class. In B.S.Turner & P.Hamilton, Citizenship: Critical Concepts. London: Routledge.
 Stevenson, N. (2003). Cultural citizenship: cosmopolitan qustions, Open University Press.
 Tetreault, C. (2013). Cultural citizenship in France and le Bled among teens of pan-southern immigrant heritage, Language & Communication, Vol. 33, No. 4.