برساخت فرهنگ دینداری در شبکه اجتماعی اینستاگرام و نقش آن در تحول مرجعیت دینی
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی
ریحانه آقارجبی
1
(دانشجوی دکتری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
محمدرضا رسولی
2
(دانشیار، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
سید محمود نجاتی حسینی
3
(استادیار، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
کلید واژه: برساخت, مرجعیت دینی, مرجعیت چندگانه, مرجعیت سنتی, فرهنگ دینداری,
چکیده مقاله :
این مقاله با هدف مطالعه تحول مرجعیت دینی بر اساس ابعاد فرهنگ دینداری برساخت شده در شبکه اینستاگرام انجام شده است. پژوهشگر که رویکردی استقرایی به موضوع داشت، تنها با تأکید بر دو نکته محورهای نظری خود را برای گردآوری داده ها مشخص نمود که عبارت‌اند از: کثرت گرایی دینی موجب از میان رفتن انحصارگرایی نمی شود و در ضمن، صرفاً انحصارگرایی در دین به پذیرش مرجعیت دینی منتهی نخواهد شد. پس از مرور بحث های نظری در این باره و مقایسه آن با پژوهش های انجام شده، گردآوری داده ها را بر اساس اصول روش نتنوگرافی (مردم نگاری آنلاین) انجام داد. در بخش نمونه گیری ۱۵ صفحه در اینستاگرام که متعلق به دیدگاه های مختلف دینی بودند و منتسب به افراد شناخته شده که موافقان و مخالفان فرهنگ دینداری حاکم بر جامعه را شامل می شد، انتخاب شد. در بخش گردآوری داده ها پست های تصویری، نوشتاری و صوتی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که فرهنگ دینداری دارای ابعاد مناسکی، پیامدی، تجربی، اعتقادی و اخلاقی هستند، اما نقش این ابعاد در تحول جایگاه مرجعیت سنتی به یک میزان نبوده است. در بُعد مناسکی، مرجعیت سنتیِ دینی جایگاه ویژه ای دارد، اما در بُعد پیامدی مرجعیت عقل و انتقاد عقلانی در برابر مرجعیت سنتی قرار می گیرد و دیدگاه های متفاوتی را در کارکردهای فرهنگ دینی نشان می دهد. تنوع تجربیات دینی به تنوع دیدگاه ها در نسبت دادن تجربه ها به مرجعیت سنتی نقش داشته و جایگاه مرجعیت سنتی در بُعد تجربی تضعیف شده است. در بُعد اخلاقی با دو سنخ قضاوت اخلاقی و قضاوت عقلانی مواجه هستیم که تعاریف معرفت شناختی از دین را با مرجعیت های چندگانه مشخص می کند و در بُعد اعتقادی، بدون خدشه وارد شدن به محورهای اساسی دین، مرجعیت چندوجهی بازنمایی شده است. درنهایت، چهار نوع مرجعیت در انواع دینداری مرجعیت گرا شناسایی شد که عبارت‌اند از مرید در دینداری عرفانی، ائمه و مرجع تقلید در دینداری سنتی، معیار عقلانیت در دینداری عقل گرا و تفسیر شخصی در دینداری خودمرجع.
This article started with the aim of studying the evolution of religious reference based on the dimensions of religious culture built on the Instagram network. The researcher, who had an inductive approach to the subject, specified his theoretical axes for data collection by emphasizing only two points, which are: religious pluralism does not cause exclusivity to disappear, and at the same time, only exclusivism in religion leads to acceptance. Religious reference will not lead. After reviewing the theoretical discussions about this and comparing it with the conducted researches, he collected the data based on the principles of netnography method (online ethnography). In the sampling section, 15 pages on Instagram that belonged to different religious views and were attributed to well-known people that included supporters and opponents of the religious culture ruling the society were selected. Of course, the number of followers of these pages was also one of the indicators of choosing the mentioned pages. In the data collection section, visual, written and audio posts were examined. The results of data analysis showed that religious culture has ritualistic, consequential, experimental, religious and moral dimensions. But the role of these aspects in the transformation of the position of traditional reference has not been to the same extent. In the dimension of rituals, traditional religious authority has a special place, but in the consequential dimension, the reference of reason and rational criticism is opposed to traditional reference and shows different views on the functions of religious culture. The diversity of religious experiences has contributed to the diversity of viewpoints in attributing experiences to traditional reference, and the position of traditional reference has been weakened in the empirical dimension. In the moral dimension, we are faced with two types of moral judgment and rational judgment, which defines the epistemological definitions of religion with multiple references. In the dimension of belief, multifaceted reference has been represented without affecting the basic axes of religion. Finally, four types of reference were identified in the types of reference-based religiosity, which include the disciple in mystical religiosity, Imams and follower authority in traditional religiosity, the standard of rationality in rationalist religiosity, and personal interpretation in self-referential religiosity.
_||_
برگر، پیتر (۱۳۸۱). ذهن بی خانمان، آگاهی و نوسازی، ترجمه محمد ساوجی، تهران: نشر نی.
بستان نجفی، حسین (۱۳۹۴). فراتحلیل تحقیقات عرفی شدن در ایران بر پایه شاخص های برگرفته از متون دینی، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، سال سوم، شماره ۳ (پیاپی ۱۱): 53-89.
بیچرانلو، عبدالله؛ حاجی محمدی، علی (۱۳۹۴). تعامل دین و رسانه در فضای نوین رسانه‌ای، قم: مرکز پژوهش و سنجش افکار، اداره کل پژوهش‌های اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
پورحسن، قاسم و لواسانی، سید محمدرضا (۱۳۹۷). تبیین نسبت مرجعیت، حقانیت، خاتمیت و توجیه باورهای دینی، نشریه قبسات، دوره 23، شماره 89: 6-35.
پیترسون، مایکل؛ هاسکر، ویلیام؛ رایشنباخ، بروس؛ بازینجر، دیوید (۱۳۸۳). عقل و اعتقاد دینی؛ درآمدی بر فلسفه نوین، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: نشر طرح نو.
جوکار قمی، حسن؛ ملکیان، نازنین (۱۳۹9). بررسی رابطه شبکه‌های اجتماعی مجازی و دین‌گریزی (مطالعه موردی: جوانان منطقه 15 شهر تهران)، نشریه تغییرات اجتماعی- فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی، دوره 17، شماره 1: 164- 176.
حسنپور، آرش؛ معمار، ثریا (۱۳۹۴). مطالعه وضعیت دین ورزی جوانان با تأکید بر دینداری خودمرجع (ارائه یک نظریه زمینه ای)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 8، شماره ۳: 99-131.
زیمل، گئورک (۱۳۹۵). گئورگ زیمل؛ گزیده مقالات با مقدمه زیگموند کراکاور، ترجمه شاگور بهیان، تهران: دنیای اقتصاد.
شجاعی زند، علیرضا (۱۳۷۸). عرفی شدن دین، فرد و جامعه، نقد و نظر. شماره 21 و 22: 188- 231.
طالبان، محمدرضا (۱۳۹۳). پیمایش ملی تدین اسلامی ایرانیان، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
علیپور، مسیح؛ محدثی گیلوایی، حسن؛ کرمیپور، اللهکرم (۱۳۹۸). سنجش میزان مرجعیت گرایی دینی و خوداتکایی دینی (مطالعه دو نسل پس از انقلاب اسلامی- گروه های سنی ۱۵ تا ۳۰ سال و ۵۰ تا ۶۵ سال)، فصلنامه مطالعات فرهنگ- ارتباطات، سال 20، شماره 45: 205- 234.
غیاثوند، احمد (۱۳۹۵). رفتارها و باورهای ایرانیان: تحلیلی جامعه‌شناختی از چهار دهه دینداری در جامعه ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، سال ۲۵، شماره ۷۳: 216- 275.
فخار نوغانی، وحید (۱۳۹۹). بررسی و نقد دیدگاه دیوید بیسینگر در دفاع از مدل انحصارگرایی دینی، پژوهشنامه فلسفه دین، سال 18، شماره2 (پیاپی ۶۳): 201- 222.
فلیک، اووه (۱۳۹۱). درآمدی بر روش تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
کلارک، کلی جیمز (۱۳۹۲). بازگشت به عقل: نقد رهیافت دلیل‌گرایی عصر روشنگری و دفاع از عقل و باور داشتن به خدا، ترجمه نعیمه پورمحمدی و مهدی فرجیپاک، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
کوثری، مسعود (۱۳۸۶). اینترنت، دین و فرهنگ مردم پسند، فصلنامه نامه صادق، سال 14، شماره 2: 5- 24.
کوزینتس، رابرت (۱۴۰۱). نتنوگرافی؛ بازتعریف: روشی برای مطالعه روابط و فرهنگ در محیط شبکه ای، ترجمه محمدرضا رسولی و گویا نعمت اللهی، تهران: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها با همکاری موسسه نشرآوران.
مرکز پژوهشی بتا – بررسی و تحلیل اطلاعات و داده ها (۲۰۲۰) در https://beta-co.ir
میرزایی، حسین؛ باباصفری، نافع (۱۳۹۴). بررسی رابطه نوسازی و تکثرگرایی دینی در بین جوانان شهر و روستاهای سنندج، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی، دوره ۲۲، شماره 1: 103- 129. میرزایی، خلیل؛ آقاسیدحسنی، لیلا؛ فلاحی، علی (۱۳۹۵). رابطه دینداری و عضویت افراد در شبکه های اجتماعی نیکوکاری، فصلنامه دین و ارتباطات، دوره ۲۳، شماره ۲ (پیاپی ۵۰): 147- 174.
نوربخش، یونس؛ مولایی، محمدمهدی (۱۳۹۰). دین رسانه ای (دین الکترونیک)، فصلنامه دین و رسانه، سال 9، شماره 2 (پیاپی 97): 88- 116.
نیکپی، امیر (۱۳۹۸). مدرنیته، سیاست و سکولاریزاسیون؛ ریشه های انقلابی به نام دین، تهران: نگاه معاصر.
همیلتون، ملکم (۱۳۸۷). جامعه شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
هورسفیلد، پیتر جی (۱۳۸۲). تحول دین در عصر همگرایی رسانه‌ای در بازاندیشی درباره رسانه، دین و فرهنگ، تهران: سروش.
هوور، استوارت ام (۱۳۹۱). دین در عصر رسانه، ترجمه علی عامری و همکاران، قم: نشر دفتر عقل.
هیک، جان (۱۳۸۴). پلورالیسم دینی و اسلام، ترجمه محمد محمدرضایی، نشریه قبسات، شماره 37: 39- 54.
هیک، جان (۱۳۸۶). مباحث پلورالیسم دینی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
یزدانی، عباس؛ جهان مهر، مهدی (۱۳۹۲). مقایسه دیدگاه تکثرگرایی دینی هیک با دیدگاه انحصارگرایی دینی پلنتینگا، فصلنامه علمی- پژوهشی الهیات تطبیقی، سال 4، شماره 10: 71- 82.
Azimaton, A., Noor Hazlina, H. & Hasrina, M. (2015). Muslims in cyberspace: exploring factors influencing online religious engagements in Malaysia. Media Asia, Volume 42, Issue 1-2, Pp: 61-73.
Brubaker, P. J. & Haigh, M. M. (2017). The Religious Facebook Experience: Uses and Gratifications of Faith-Based Content. Social Media and Society, Volume: 3 issue: 2, Pp. 1-11.
Bruer, J. (2000). The myth of the first three years: A new understanding of early brain development and lifelong learning. New York: Free Press.
Castells, M. (2001). The Internet Galaxy, Reflections on the Internet, Business and Society. Oxford, Oxford University Press.
Holmes, D. (1997). Virtual Politics: Identity and Community in Cyberspace. London: Sage Publications.
Horsfield, P. (1997). Changes in Religion in Periods of Media Convergence. pp. 167-183 in Stewart Hoover and Knut Lundby (eds.) Rethinking media, religion and culture. Thousand Oaks, Sage, 1997.
Kozinets, R. V. (2015). Netnography: Redefined. California: SAGE Publications.
Kozinets, R.V., Valck, K. D., Wojnicki, A.C. & Wilner, S.J.S. (2010). Networked narratives: Understanding word-of-mouth marketing in online communities. Journal of marketing 74 (2), 71-89.
Varner, G. (1993). In Defense of the Vegan Ideal.Journal of Agricultural and Environmental Ethics 7: 29–40.