گونه‌شناسی فضای معماری ایستگاه‌های راه‌آهن شمال غرب ایران (مطالعه موردی: دوره قاجار تا عصر حاضر)

محورهای موضوعی : معماری

حبیب شاه حسینی ¹ , فاطمه اسدزاده ²

1 - استادیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - کارشناسی ارشد معماری داخلی، گروه معماری،واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/10/15 تاریخ پذیرش : 1401/09/09 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: شاخص های کالبدی, دوره قاجار, دوره جمهوری اسلامی, تزئینات, ایستگاه‌های راه‌آهن, ایستگاه‌های راه‌آهن شمال غرب ایران,

چکیده مقاله :

راه‌آهن به‌عنوان دروازه‌ای برای ورود به شهر و دستاوردی از تکنولوژی، نشان‌دهنده ویژگی‌های فرهنگی هر جامعه بوده که در معماری ایستگاه-های آن نیز نمایان گشته، بااین‌وجود گونه‌شناسی فضای معماری ایستگاه‌های قدیمی راه‌آهن در ایران کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی با جمع‌آوری اطلاعات از اسناد و مشاهده میدانی از شاخص‌های فضای معماری 116 ایستگاه راه‌آهن شمال غرب ایران در چهار دوره (قاجار تا جمهوری اسلامی) شاخص‌های کالبدی هر دوره تحلیل شده است. نتایج حاکی از کاهش تنوع شاخص‌های به کار رفته در گذشت زمان می‌باشد، به گونه‌ای که به‌غیراز تعداد طبقات، نوع مصالح، سقف، تیپ، تناسبات پلان و میزان تزئینات تنوع خود را در دوره‌ی جمهوری اسلامی از دست داده و ساختار ایستگاه‌های راه‌آهن در این دوره به سمت سقف‌های تخت، یک تیپ پلانی و عموماً بدون تزئینات گسترش‌یافته است.

چکیده انگلیسی:

The railways, as a gateway to urban life and an achievement of technology, reflect the characteristics of the culture and identity of each community, which are also presented in the architectural styles of its stations. Railway stations have been of great historical importance by changing the intellectual horizon of the people. Today, railway stations do not only serve as a mean for people to travel and transport, but also, they are being constructed for their aesthetic and symbolic values. In this regard, old railway stations are the most significant ones as they increase the value of their surroundings and are capable to help practice sustainable architecture. The initial stations were mainly derived from endemic architecture styles and materials, resulting in enduring buildings. However, the typology of the architecture of the old railway stations in Iran has not been studied adequately especially in different periods of time and consequently, the need for a comprehensive study in this matter is striking. Therefore, by using the qualitative-analytical method and collecting data from various documents, old books, and field observations, this research aims to study and analyze the physical characteristics of 116 Iran’s northwestern railway stations (Tehran - Tabriz) in four periods of Qajar, first and second Pahlavi and The Islamic Republic to identify the physical patterns of the railway stations of each period. The main question that this paper tries to answer is: “what are the differences between railway stations’ architectural body during various periods of time in the northwestern line of Tehran-Tabriz?” First of all, railway stations of each period in the research area were identified one by one, and afterward, by a detailed analysis, the typology of the identified stations’ architectural body was classified for each period. The identified factors for evaluation were the plan’s type, number of floors, type of roof, the used materials in the station’s facade, and the number of ornaments. These factors were considered separately in the railway stations of each of the four periods. The results of the research indicate a significant reduction in the variety of patterns used over time, except for the number of floors in the period of the Islamic Republic with two and three-floors stations with more variety of uses, the type of materials used, roof type, type and proportions of the plan and the number of decoration patterns studied in this period, have lost their variety during the time. To construct railway stations in the period of the Islamic Republic, there has been a tendency towards flat roofs and a plan type that has a relatively monotone structure without decorations. The current research identifies the architectural body of historical railway stations, in order to plan for future development and reuse them while preserving their originality and historical identity, as part of the cultural heritage of Iranian society. Additionally, future studies can focus on a more detailed analysis such as determining differences between the various materials in each part of the building like façade, floor, walls, and ornaments during time periods.

منابع و مأخذ:

1. احتشامی، منوچهر. (1394). سیر تحول راه و راه‌سازی در ایران. تهران: انتشارات سمر با همکاری جامعه مهندسان مشاور ایران.


2. پاسیان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن؛ و رونده، محمدرضا. (1396). گونه‌شناسی مساجد بلوچستان ایران از دورۀ قاجاریه تا معاصر. مطالعات معماری ایران. ۶ (۱۱) ،۱۸۹-۲۰۵.


3. خلفی، رویا؛ و سهیلی، جمال الدین. (1394). سیر تحول طراحی ایستگاههای راه‌آهن ایران. اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، یزد: موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی.


4. دست آهنین، باقر؛ و ملکی، بهنام. (۱۳۹۸). بررسی مفهوم حرکت در معماری و طراحی ایستگاه راه‌آهن. ششمین کنگره ملی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران- دانشگاه علم و صنعت ایران.


5. زیاری،کرامت الله. (1382). تحولات اجتماعی-فرهنگی ناشی از انقلاب صنعتی در توسعه فضایی تهران. جغرافیا و توسعه، (1)، 151-164.


6. رحمانیان، داریوش؛ و یارمهدوی، سارا. (1390). راه‌آهن در ایران عصر قاجار. تاریخ اسلام و ایران (10).


7. سرخوش، رضا؛ و بلبلیان اصل، لیدا. (1397). واکاوی و بررسی طراحی داخلی ساختمان مرکزی ایستگاه راه‌آهن (با مقایسه تطبیقی نمونه های موفق اجرا شده ایرانی- اسلامی و غربی). نخستین کنفرانس ملی شهر ایرانی اسلامی. پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری.


8. شفیعی، شهرام، عبادی، محمد؛ و ترکاشوند، مصطفی. (1391). تحلیل ناپیوستگی ها در معادن سنگ ساختمانی و اهمیت آن در بهینه سازی استخراج (مطالعه موردی معدن سنگ ساختمانی سعیدی، کرمان). فصلنامه علوم زمین، (84).


9. غیاثوند، سهیل؛ و قایم مقامی هزاوه، سید حسام. (1395). بررسی ایستگاه راه‌آهن تبریز و مقایسه ی آن با الگو های معماری پایدار (سامانه خورشیدی). دومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، تهران: موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی.


10. فرح‌بخش، مرتضی؛ و حناچی، پیروز. (1394). تحلیل تاثیر راه‌آهن به‌عنوان میراث صنعتی در ایران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 20(4)،44-33.


11. قمری مجد، زهرا؛ و نیک آیین، سیدمحمد. (1395). احیای ایستگاه‌های تاریخی راه‌آهن به منظور افزایش جذابیت منظرشهری با الگوگیری از نمونه های جهانی مطالعه موردی ایستگاه راه‌آهن تهران، دومین کنفرانس بین المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز: مرکز مطالعات راهبردی معماری و شهرسازی.


12. قبادیان، وحید. (1395). سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. (چاپ سوم). تهران: انتشارات مؤسسه علم معمار رویال.


13. لطیفی، میثم. (1397). روش شناسی گونه‌شناسی: رهنمونی بر نظریه پردازی در دانش مدیریت. مطالعات مدیریت دولتی ایران، (2)1.


14. مهندسین مشاور عمارت خورشید، (1399).


15. مرادی اصل، مسلم؛ و مومنی دهقی ،کورش. (1394). اصول طراحی در معماری ایستگاه راه‌آهن. همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم، تهران: کانون سراسری انجمن های صنفی مهندسان معمار ایران.


16. نیکبخت، امیر. (1396). بهینه یابی چیدمان فضایی در فضای داخلی با استفاده از شبیه سازی جمعیت (مطالعه موردی:لابی ایستگاه راه‌آهن تهران). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر تهران، دانشکده معماری و شهرسازی.


17. Alaedini, P. (2018). Toward a capability approach to development and industrialization in Iran: An introduction. In Industrial, Trade, and Employment Policies in Iran (pp. 1-28): Springer.


18. Bapat, H., Sarkar, D., & Gujar, R. (2022). A Sustainable approach to reduce Embodied and Operational Cooling Energy for an Elevated Metro Rail Station of Ahmedabad, India, using Building Information Modelling (BIM) and Factor Comparison Method. Journal of The Institution of Engineers (India): Series A, 103(1), 115-128.


19. Bešinović, N. (2020). Resilience in railway transport systems: a literature review and research agenda. Transport Reviews, 40(4), 457-478.


20. Coroiu, R., David, D.-C., Coroiu, O., & Ciupan, C. (2020). Inventory and State-of-Conservation Survey Model for Railway Heritage: The Case of Turda–Abrud (Romania). Industrial Archaeology Review, 42(2), 114-125.


21. Dobraszczyk, P. (2016). Meta-Ornament: Iron and the Railway Station in Britain. In Function and Fantasy: Iron Architecture in the Long Nineteenth Century (pp. 215-234): Routledge.


22. Eizaguirre-Iribar, A., & Grijalba, O. (2020). A methodological proposal for the analysis of disused railway lines as territorial structuring elements: The case study of the Vasco-Navarro railway. Land Use Policy, 91.


23. Martínez-Corral, A., Cárcel-Carrasco, J., Carnero, M. C., & Aparicio-Fernández, C. (2022). Analysis for the Heritage Consideration of Historic Spanish Railway Stations (1848–1929). Buildings, 12(2), 206.


24. McCartney, S. (2022). Managerial Failure in early Victorian Britain: Network and capital expansion during the Railway Mania. Business History, 1-27.


25. Osgood, S. (2018). Railway Architecture: The Great Northern Railway (Ireland) at Dundalk. Industrial Archaeology Review, (2)40, 117-126.


26. Pagaimo, J., Magalhães, H., Costa, J., & Ambrosio, J. (2022). Derailment study of railway cargo vehicles using a response surface methodology. Vehicle System Dynamics, 60(1), 309-334.


27. Reeves, C. D., Dalton, R. C., & Pesce, G. (2020). Context and knowledge for functional buildings from the industrial revolution using heritage railway signal boxes as an exemplar. The Historic Environment: Policy & Practice, 11(2-3), 232-257.


28. Salvati, A., Palme, M., Chiesa, G., & Kolokotroni, M. (2020). Built form, urban climate and building energy modelling: Case-studies in Rome and Antofagasta. Journal of Building Performance Simulation, 13(2), 209-225.


29. Serrano-Juan, A., Pujades, E., Vázquez-Suñè, E., Crosetto, M., & Cuevas-González, M. (2017). Leveling InSAR in urban underground construction monitoring: Pros and cons. Case of la sagrera railway station (Barcelona, Spain). Engineering Geology, 218, 1-11.


30. Shu, H., Zha, J., Tan, T., & Li, C. (2022). How does high-speed railway affect tourism efficiency? An empirical study in China. Current Issues in Tourism, 1-17.


31. Sobieralski, J. B. (2021). Transportation infrastructure and employment: Are all investments created equal? Research in Transportation Economics, 88, 100927.


32. Środa-Murawska, S. (2020). Railway feat. culture–Rumia library effect as an example of the influence of culture-led regeneration in a medium-sized city in Poland. Cities, 106. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275120312233


33. Thomas, M. B., Metoki, N., Geuli, O., Sharabani‐Yosef, O., Zada, T., Reches, M., Mandler. D., Eliaz, N. (2017). Quickly manufactured, drug eluting, calcium phosphate composite coating. ChemistrySelect, 2(2), 753-758.


34. Wu, C., Zhang, N., & Xu, L. (2021). Travelers on the railway: An economic growth model of the effects of railway transportation infrastructure on consumption and sustainable economic growth. Sustainability, 13(12), 6863.