بررسی گونه‌های معنایی در منظر یادمانی معاصر (مطالعه موردی: مناظر یادمانی صد ساله اخیر ایران)

محورهای موضوعی : معماری

فرناز خواجه سعید ¹ , لیدا بلیلان اصل ² , داریوش ستارزاده ³

1 - پژوهشگر دکتری، گروه معماری، دانشکدۀ معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران.
2 - دانشیار، گروه معماری، دانشکدۀ معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران
3 - دانشیار، گروه معماری، دانشکدۀ معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/08/07 تاریخ پذیرش : 1401/10/26 تاریخ انتشار : 1402/02/01

کلید واژه: منظر یادمانی معاصر ایران, گونه‌شناسی, معنا,

چکیده مقاله :

رویکردهای نوین بین‌المللی در طراحی منظر یادمانهای معاصر، از لحاظ معنایی دارای طراحی تخصصی منظر در فضاهای عمومی شهری هستند که در مناظر یادمانی ایران این امر نیازمند مطالعات جامع در این زمینه می‌باشد. هدف پژوهش حاضر تدوین مدل گونه‌شناسی معانی صریح و ضمنی منظر یادمانی معاصر در مصادیق یک‌سده اخیر ایران ‌است. بر‌این‌اساس معانی صریح منظرعینی از طریق گونه‌های‌کالبدی‌یادمانی، معانی ضمنی منظر‌ذهنی به‌واسطه گونه‌های‌روایی یادمانی و همچنین معانی صریح-ضمنی با گونه‌های کهن‌الگویی یادمانها مطالعه‌شده‌است. به منظور شکل‌گیری مدل‌فرضی، دسته‌بندی‌گونه‌ها براساس بررسی‌متون انجام‌شده و جهت آزمون‌ مدل‌فرضی، تمامی مولفه‌های استخراجی، با انتخاب تصادفی دو‌ نمونه‌موردی، به‌شیوه قیاسی مورد تحلیل قرارگرفته‌است. پژوهش‌کیفی حاضر به‌روش تحلیلی-تطبیقی و انتخاب نمونه‌ها با ابزار‌مشاهده، بررسی‌متون و مصاحبه بامتخصصین حوزۀ معماری‌منظر و معماری صورت‌گرفته‌است. یافته‌ها بیانگرآن ‌است که درگونه‌شناسی مناظر‌یادمانی معاصرایران، گونه‌های‌کالبدی شامل گونه‌های مقیاس‌کلان، مقیاس‌میانی و مقیاس‌خرد شهری، گونه‌های‌روایی حامل گونه‌های روایی-ارزشی‌جمعی، روایی-مکانی و روایی-فردی و گونه‌های آرکی‌تایپی دربرگیرنده گونه‌های نور-آب، گنبد-طاق، قبرتهی و استلا می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Modern international approaches in the landscape design of contemporary monuments as memorial sites of human memory have a specialized landscape design in urban public spaces, which requires comprehensive studies in memorial landscape of Iran. The main question of the research is : "What are the semantic types of the contemporary memorial landscape of Iran?". so the aim of the current research is to develop a typology model of the explicit and implicit meanings of the contemporary monumental landscape, which has been tested in the study sample of the recent centenary memorial landscapes of Iran. The present qualitative research, with using a comparative analytical method, develops a conceptual model of the contemporary Iranian memorial landscapes typology, which is trying to achieve the morphological types of the objective landscape and the content types of the subjective landscape in the representative samples of the contemporary Iranian memorial landscape. Based on this, the explicit meanings of the objective landscapes have been studied through " physical types of monuments ", the implicit meanings of the subjective landscapes through " narrative types of memories " as well as the explicit-implicit meanings with "archetypal types of monuments". In order to form the proposed hypothetical model, the classification of the types was done based on the Theoretical studies, and for testing the hypothesis, each extracted types and sub-types were analyzed by random selection of 2 case studies of the memorial landscape of the recent century in Iran. In the selection of samples to increase the reliability and validity of the research, the case studies were selected in the first stage by the researcher with the tool of observation and review of texts and in the next stage through interview with experts; which three experts in the field of landscape architecture and three experts in the field of landscape architecture reviewed the resulting classification and the desired corrections were applied. The findings indicate that in the typology of contemporary monumental landscapes of Iran, physical types include "macro-scale, medium-scale, and small-scale urban types", narrative types carrying "collective value-narrative, spatial-narrative, and individual-narrative" and archetypal types including "noor water, arch-dome, grave and Stella" which by examining their strengths and weaknesses, the following suggestions have been made for landscape design in the desired types: using the symbolism and social symbols of that society, audience-oriented and considering his role and needs, avoiding the construction of decorative monuments without deep connection with people, combining the work with daily life in public spaces, , Using abstract forms to avoid the representation of pre-prepared narratives, opening the way for free interpretation for different and even contradictory perceptions of memorial space users, avoiding populism in designing a form with the participation of the audience and execution by experts.Considering the necessity of discovering the meaning from the audience of monuments in contemporary counter-monumental landscapes,the current research with a semantic typology in the contemporary memorial landscapes of Iran lays the groundwork for future studies for physical-content investigations on the part of the audience in the face of the memorial landscapes.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، فریال؛ صادقی، علی رضا. (1398). بررسی عوامل موثر بر مدیریت بصری دید‌ها و چشم‌انداز‌ها به سمت ابنیه با ارزش تاریخی – عملکردی (مطالعه موردی: منظر خیابانی آستانه سید علاالدین حسین شیراز). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 21(3), 249-264.


2. اسدپور، علی. (1395). از منظر نزاع تا منظر دفاع، مفاهیم و گونه‌های پیوند منظر با جنگ، مجله علمی ترویجی منظر، (34)، 60-67.


3. بانی مسعود، امیر. (1399). معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا کنون. تهران: ناشرکسری.


4. بوخر, آن ماری. (1395). منظر جنگ؛ ادراک منظر، استحکامات دفاعی و استتار در زمان جنگ. مجله منظر، 8(34), 38-49.


5. پروین، حسین؛ فرنوش، فهیمه (1395). یادمان شهدای گمنام، بررسی دو رویکرد منظره‌پردازی در ایران و عراق، مجله منظر، (34)، 94-107.


6. حجتی، بابک. (1388). حفاظت از یادمان، نشریه دانش مرمت و میراث فرهنگی، 5(3)، 1-10.


7. حقیقت‌بین، مهدی. (1396). جایگاه نشانه‌ها در تقویت حس مکان در باغ ایرانی. مجله منظر، 9(40), 6-15.


8. حمه جانی، یوسف؛ بایزیدی، قادر و سحابی، جلیل. (1397). نشانه‌شناسی مراسم آیینی پیرِ شالیار در منظر فرهنگی هورامان. مجله باغ نظر، 15 ( 67 ) : 17-30.


9. خواجه سعید، فرناز؛ بلیلان اصل، لیدا؛ ستارزاده، داریوش. (1400). گونه‌شناسی منظر یادمانی معاصر با رویکرد نشانه‌شناختی پیرس. مجله منظر, 13(56), 44-57.


10. ذکاوت، کامران. (1385). چارچوب استراتژیک مدیریت بصری شهر، نشریه آبادی، (53).


11. ریسمانی، امین؛ نصر، طاهره. (1393).  شناسایی مبادی بصری فرم در کالبد معماری آرامگاهی معاصر ایران. مجموعه مقالات اولین کنفرانس سراسری توسعه محوری مهندسی عمران، معماری، برق و مکانیک ایران، گرگان.


12. سرمستانی, محمد, فروتن, منوچهر, طهوری, نیر. (1397). آفرینش شاعرانه در فضای شهری: واکاوی نشانه شناختی فضای شهری باغ بلند شیراز. مجله هویت شهر, 12(2), 67-78.


13. ضرغامی، اسماعیل، قاسمی، سید سهراب و بهرامی دوست، پیمان. (1393). تبیین دیدگاه‌های طراحی یادمانهای شــهدای دفاع مقدس و مقابر مشاهیر ایران. مجموعــه مقالات اولین کنگره بین‌المللی افقهــای جدید در معماری و شهرسازی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.


14. طاهری سرمد, فائزه, عینی‌فر, علیرضا و شاهچراغی, آزاده. (1398). مقایسه‌ی تطبیقی گونه‌شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره‌های قاجار و پهلوی خانه‌های سنتی شهر کرمانشاه .مجله پژوهش های باستان شناسی ایران، 9(23): 149-168.


15. عادلوند, پدیده. (1395). جنگ و مجسمه‌های شهری تهران؛ از واقعیت عینی تا امر ذهنی.مجله منظر، 8(34), 82-93.


16. فرضیان, محمد. حجت, عیسی. (1392). تأملی بر مبانی نظری طراحی سه یادمان دفاع مقدس. مجله صفه، 23(1), 31-50.


17. قبادیان، وحید (1399). سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. نشر علم معمار، تهران.


18. قره بگلو، مینو؛ نژادابراهیمی، احد و جاویدمهر، ملیحه. (1395). شناسایی معیارهای طراحی منظر شهری با رویکرد پاسخ دهی محیطی(نمونه موردی:سرای محله جمالزاده). مجله هفت شهر، 4(55 و 56), 103-117.


19. کاظمی, علی؛ بهزادفر، مصطفی (1392). بازشناسی نظام معانی محیطی در محیطهای تاریخی با تأکید بر تحولات اجتماعی مخاطبان مطالعه موردی: محله صیقلان رشت. فصلنامه مطالعات شهری، 2(6), 75-87.


20. کیانی، مصطفی؛ یاری، احمد. (1386) یادمانهای جنگ، نمادهای فرهنگی. مجله آبادی، (58): 18-27.


21. گلابچی، محمود و زینالی فرید، آیدا. (1398). معماری آرکی‌تایپی (کهن الگویی). چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


22. ماهان، امین؛ منصوری، سیدامیر. (1396). مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحبنظران رشته‌های مختلف. مجله باغ‌نظر،14(47)، 17-28.


23. معماریان، غلامحسین و دهقانی تفتی، محسن. (۱۳۹۷). در جستجوی معنایی نو برای مفهوم گونه و گونه‌شناسی در معماری (مطالعه موردی‌: خانه گونه تالاردار شهر تفت). مجله مسکن و محیط روستا، ۳۷ (۱۶۲) :۲۱-۳۸.


24. ملاصالحی، حکمت الله (1394) بازخوانی حافظه و هویت در معماری یادمانی ایران، نشریه باغ نظر، 12(34)، 82-69.


25. ملینگ، لارا. (1395). منظر گذرا در دوران جنگ، بازنمایی بناهای یادمانی برای قرن بیست ویک، مجله منظر، (34)، 50-59.


26. مهربانی گلزار، محمدرضا و خمسه عشری، علی‌اکبر. (1395). منظر یادمانی جنگ: از واقع‌نمایی تا استعاره. مجله منظر, 8(34)، 68-81.


27. میناتور سجادی، آرمان؛ محمدزاده، شبنم و بوعلی‌زاده، ندا. (1394). منظر روایی خطوط باغ‌موزۀ دفاع مقدس. مجله منظر، 7(31)، 78-85.


28. یاوری‌کلور، معصومه؛ آیوازیان، سیمون؛ فخار تهرانی، فرهاد و ساعدسمیعی، اصغر. (1399). تبیین تأثیر جریانهای اجتماعی و سیاسی سالهای 1300 تا 1357 بر شکل‌گیری یادمانهای آرامگاهی ایران معاصر. مجله باغ نظر، 17(89 )، 5-18.


29. Bellentani, F. & Panico, M. (2016). The meanings of monuments and memorials: toward a semiotic approach, punctum, 2(1): 28-46.


30. Bradshaw, S. & Storm, l. (2013). Archetypes, symbols and the apprehension of meaning, international journal of jungian studies, 5(2), 154-176,


31. Hay, I., Hughes, A., & Tutton, M. (2004). Monuments, memory and marginalisation in ade laide’s prince henry gardens. Geografiska annaler, 86 (b/3): 201-216.


32. Jung, c.g. (1936). The concept of the collective unconscious. In collected works, vol. 9i. London: routledge & kegan paul.


33. Kužnik, L. (2015). Typology of dark tourism heritage with it`s implications on slovenian future dark tourism products. Rsc, 7(3).


34. Mohammad, O. (2016). The contemporary memorial landscape: How to convey meaning through design. A study based on cases from London and Palestine. PHD thesis. Edinburgh School of Architecture and Landscape: Architecture University of Edinburgh.


35. Olszewska, a. A., marques, p. F., ryan, r. L., & barbosa, f. (2016). What makes a landscape contemplative?, environment and planning b: urban analytics and city science, 45(1), 7–25.


36. Stevens, Q., & Franck, K. A. (2016). Memorials as spaces of engagement : design, use and meaning, routledge, taylor & francis, New York and London.


37. Tanovic, S. (2015). Memory in architecture: contemporary memorial projects and their predecessors, unpublished master’s thesis of science architecture, technische universiteit delft, university of sarajevo.


38. Young j. E. (1992). The counter-monument: memory against itself in germany today. Critical inquiry, 18(2): 267–296.