تحلیل الگوهای همدید دو رخداد سنگین‌ترین بارش‌های حوضه سد زاینده رود

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

شهیده دهقان ¹ , امیر گندمکار ² , علیرضا عباسی ³

1 - گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2 - گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/13 تاریخ پذیرش : 1402/05/05 تاریخ انتشار : 1402/11/01

کلید واژه: ارتفاع ژئوپتانسیل, بارش سنگین, الگوهای همدید, حوضه سد زاینده رود,

چکیده مقاله :

بارش یکی از مهمترین عناصر اقلیمی است و به خصوص زمانی که بارش‌های سنگین رخ دهد اهمیت آن بیشتر می‌شود. بررسی بارش و یا بارش‌های سنگین یک منطقه نیازمند تحلیل الگوهای همدید می‌باشد. این پژوهش با هدف بررسی بارش‌های سنگین حوضه آبریز سد زاینده رود صورت گرفته است. برای این منظور از داده‌های بارش روزانه ایستگاه‌های کوهرنگ، فریدون شهر، شهرکرد، داران، پل زمان خان، فرخ شهر، چادگان و سامان طی دوره آماری 2019-1958 استفاده شد. پس از بررسی داده‌ها دو رخداد بارش در تاریخ‌های 7/1/2004 و 12/3/2005 که بارش‌های سنگین (بارش بالای 20 میلی متر) در منطقه مورد مطالعه رخ داده انتخاب و الگوهای همدید آن مورد تحلیل قرار گرفته است. داده‌های مربوط به ارتفاع ژئوپتانسیل سه تراز 500، 700 و 850 هکتوپاسکال از سایت نوآ دریافت و در نرم افزار Arc Gis نقشه های آن ترسیم شد. نتایج به دست آمده نشان داد بارش های سنگین در حوضه مورد مطالعه زمانی رخ می‌دهد که هوای سرد در عرض‌های بالاتر به سمت عرض‌های پایین‌تر حرکت کرده و بر روی دریای سرخ و مدیترانه رطوبت لازم را کسب کرده باشند. زمانی که محور تراف در شرق مدیترانه قرار گیرد و رطوبت فراوان نیز داشته باشد باعث ایجاد بارش‌های سنگین در منطقه مورد مطالعه می‌شود. در مجموع می‌توان بیان نمود که شدیدترین بارش‌ها در منطقه مورد مطالعه در اسفندماه رخ می‌دهد و سیستم‌های مدیترانه‌ای و سودانی مسبب رخداد بارش‌های سنگین در این منطقه می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Precipitation is one of the most important climatic elements, and its importance increases especially when heavy rains occur. Investigating rainfall or heavy rainfall in a region requires analysis of synoptic patterns. This research was conducted with the aim of investigating the heavy rains in the catchment area of Zayandeh Rood Dam. For this purpose, the daily rainfall data of Kohrang, Fereydon Shahr, Shahrekord, Daran, Pol Zaman Khan, Farrokh Shahr, Chadegan and Saman stations during the statistical period of 1958-2019 were used. After examining the data, two rainfall events on 7/1/2004 and 12/3/2005, which were heavy rains (rainfall above 20 mm) in the study area, were selected and their co-occurrence patterns were analyzed. The data related to geopotential height of three levels of 500, 700 and 850 hectopascals was obtained from the NOAA site and its maps were drawn in Arc Gis software. The obtained results showed that heavy rains occur in the studied basin when cold air in higher latitudes moves to lower latitudes and obtains the necessary moisture over the Red Sea and the Mediterranean. When the trough axis is located in the eastern Mediterranean and there is a lot of humidity, it causes heavy rains in the studied area. In general, it can be stated that the heaviest rains in the studied area occur in March and the Mediterranean and Sudanese systems cause heavy rains in this area.

منابع و مأخذ:

بیرانوند، ابراهیم و دیگران (1401). تحلیل آماری- سینوپتیکی بارش‌های سنگین منجر به سیلاب فروردین 1398 در حوضه آبریز درود بروجرد. مخاطرات محیط طبیعی. 11 (32)، 188-169.

پرنده خوزانی، اکرم؛ لشکری، حسن (1390). بررسی سینوپتیکی بارشهای سنگین در جنوب ایران. مجله برنامه ریزی محیطی. 22 (41)، 136-129.

ثقفی، مریم و دیگران (1402). ناحیه بندی و واکاوی بارش‌های فراگیر در نواحی بارشی ایران در بازه آماری 30 ساله (2016-1987). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 23 (71)، 121-103.

جهانبخش، سعید؛ ذوالفقاری، حسن (1381). بررسی الگوی سینوپتیک بارش‌های روزانه در غرب ایران. فصلنامنه تحقیقات جغرافیایی. 16،17 (63،64)، 257-234.

حسنوند، زیبا و دیگران (1401). تحلیل آماری- همدید بارشهای سنگین دو حوضه آبریز کرخه و دز. نشریه پژوهش‌های اقلیم شناسی. 13 (52)، 53-37.

خوشحال، جواد؛ خسروی، محمود؛ نظری‌پور، حمید (1386). شناسایی منشأ و مسیر رطوبت بارش‌های فوق سنگین استان بوشهر. مجله جغرافیا و توسعه. 7 (16)، 28-7.

رحیمی، داریوش؛ علیزاده، تیمور (1389). تحلیل آماری- همدید بارش‌های سنگین مناطق خشک ایران. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. 8 (14)، 69-51.

عزیزی، قاسم؛ نیری، معصومه؛ رستمی، شیما (1388). تحلیل سینوپتیک بارش‌های سنگین در غرب کشور. فصلنامه جغرافیای طبیعی. 1 (4)، 13-1.

علیجانی، بهلول (1385). اقلیم شناسی سینوپتیک. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.

کرمپور، مصطفی و دیگران (1392). بررسی الگوهای همدیدی بارش‌های سیل آسا در استان لرستان. فصلنامه فضای جغرافیایی. 13 (43)، 113-99.

کیخسروی، قاسم؛ شکیبا، علیرضا؛ حمیدپور، پگاه (1401). تحلیل الگوهای همدیدی و ترمودینامیک منجر به بارش‌های ابر سنگین و برآورد پهنه آبی حاصل از بارش‌ها درحوضه آبخیز کرخه. فصلنامه مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی. 3 (1)، 100-83.

گوهری، فاطمه؛ حاجی محمدی، حسن؛ حاجی وندی، سمیه (1401). شناسایی مکانیسم جوی حاکم بر رخداد ناهنجاری‌های شدید بارشی شرق ایران. پژوهش‌های تغییرات آب و هوایی. 3 (10)، 46-33.

متولی طاهر، فاطمه زهرا؛ احمدی گیوی، فرهنگ؛ ایران نژاد، پرویز (1394، اردیبهشت). بررسی همدیدی بارشهای فرین استان مازندران در ماه اکتبر. کنفرانس هواشناسی ایران، یزد.

Al-Hatrushi, S. & Yassine, C. (2009). Synoptic aspects of winter rainfall variability in Oman. Atmospheric Research. 95 (4), 470–486.

Albert, P. et al (2014). A new season definition based on classified daily synoptic system: An example for the eastern Meditrranea. Int. J. Climatol. 24 (8), 1013 -1021.

Carvalho, L.M.V.; Jones, C. & Liebmann, B. (2002). Extreme precipitation events in southeastern south America and large-scale convective patterns in the South Atlantic Convergence Zone. J. Climate. 15, 2377-2394.

Chavan, S. R. & Srinivas, V. V. (2021). Evaluation of three approaches to probable maximum precipitation estimation: A study on two Indian river basins. Theoretical and Applied Climatology 144, 731–749.

Huth, R. (1996). An intercomparison of computer-assisted circulation classification methods. International Journal of Climatolog y. 16 (8), 893-922.

Luo, Y. et al (2016). Synoptic Situations of Extreme Hourly Precipitation over china. Journal of Climate. 29 (24), 8703 -8719.

Steensen, B.M.; ´Olafson, H. & Jonassen, M. O. (2011). An extreme precipitation event in Central Norway. Tellus, No. 63A, pp. 675-686.

Zhai, P. et al (2005). Trends in total precipitation and frequency of daily precipitation extremes over China. J. Climate. 18 (7), 1096-1108.