پهنه بندی زلزله‌خیزی پیش از بحران با استفاده از تکنیک FAHP مطالعه موردی استان خوزستان

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

الیاس مودت ¹ (دانشجوی دکترا، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
رضا نظرپور ² (کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
سعید حیدری نیا ³ (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/08/14 تاریخ پذیرش : 1395/01/16 تاریخ انتشار : 1395/02/15

کلید واژه: بحران, مدل, زلزله, خوزستان, گسل,

چکیده مقاله :

رشد جمعیت و گسترش سکونت‌گاه‌ها بر روی نواحی پرمخاطره، اثر حوادث طبیعی را در جوامع مختلف به ویژه در حال توسعه، افزایش داده است. با توجه به قرارگیری استان خوزستان در محل برخورد صفحه عربستان و فلات ایران، زلزله‌خیز بودن و عدم مکان گزینی درست سکونت‌گاه‌های آن و رشد و توسعه آن‌ها بر روی گسل‌های فعال، پهنه بندی این استان برای شناسایی مناطق نامساعد از نظر خطر زلزله و جلوگیری از عدم استقرار سکونتگاه‌های انسانی در این مناطق برای کاهش خطرات احتمالی در آینده را ضروری نموده است. پژوهش حاضر با ماهیت توسعه ای – کاربردی با هدف پهنه بندی خطر زلزله شهرستان‌های استان خوزستان برای مقابله با خطرات احتمالی ناشی از این بلای طبیعی صورت گرفته است. همچنین ابتدا 7 پارامتر موثر در تشخیص مناطق زلزله‌خیز انتخاب، سپس با استفاده از مدل FAHP ترکیب و نقشه پهنه بندی خطرپذیری زلزله حاصل شد. یافته‌ها حاکی از آن است که از نظر خطرپذیری زلزله از کل مساحت استان خوزستان ، حدود 7 درصد در محدوده‌ی (خطرپذیری خیلی کم)، 13 درصد (کم)، 20 درصد (متوسط)، 27 درصد (زیاد) و 33 درصد (خیلی زیاد) است و از میان شهرستان‌ها، اندیمشک و آبادان به ترتیب بیشترین و کمترین خطر پذیری زلزله را داشته اند.

چکیده انگلیسی:

Population growth and the expansion of settlements in risky areas, the impact of natural disasters in various countries, especially in developing countries, has increased. Due to the location of the collision of the Arabian plate and the Iranian province of Khuzestan, earthquakes and lack of proper localization of its settlements And development on active fault, the province's zoning to identify areas unsuitable for earthquake risk Avoid the lack of human settlements in this area is necessary to mitigate risks in the future. Research and development nature - earthquake hazard zoning applications aimed at Khuzestan province to deal with the risks posed by this natural disaster has occurred. The first seven variables in the diagnosis of active earthquake zones, they are combined using FAHP model and seismic risk map was obtained. Results indicate that the seismic risk of the area of of Khuzestan Province, about 7 percent of the range (very low risk), 13% (low), 20% (average), 27% (high) and 33 percent (very high high) and among cities, Andimeshk and Abadan have the highest and lowest earthquake risk.

منابع و مأخذ:

1. ابوئی اشکذری، علیرضا (1391)، مدیریت بحران زلزله با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، استاد راهنما: کاظم رنگزن، اساتید مشاور: علی اکبر میر وکیلی و علیرضا سرسنگی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز.

2. ابولفتحی، شبنم و طیوری خواه، نرگس (1391)، برآورد خطر رخداد زلزله به روش قطعی در ساختگاه بهبهان استان خوزستان، دومین کنفرانس ملی سازه، زلزله، ژئوتکنیک، مازندران.

3. اسکندری، معصومه، رضایی، محمدرضا و قیطانچی، محمد رضا (1387)، پهنه‌بندی خطر زمین لرزه در استان خوزستان به روش احتمالی، سیزدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران.

4. امانپور، سعید و مودت، الیاس (1392)، سنجش و رتبه‌بندی میزان توسعه و فقر در استان خوزستان ، مجله مطالعات برنامه ریزی شهری، شماره اول.

5. پور حیدری، غلامرضا؛ ایوبیان، زیبا و اشرف، سادات موسوی (1390)، ماهیت زلزله (اقدامات قبل، حین و بعد از آن) چاپ چهارم، موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران، تهران.

6. پورکرمانی، محسن و آرین، مهران(1376)، سایزموتکتونیک لرزه زمین ساخت، چاپ اول، ناشر مهندسین مشاور دزآب، اهواز.

7. پورمحمدی، محمدرضا، مصیب زاده، علی (1387)، آسیب پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله‌ای در امداد رسانی آنها، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 12.

8. تقوایی، مسعود، کیانی، صدیقه (1387)، فرایند و مراحل مدیریت بحران شهری مجله دو ماهنامه بنا، شماره 35 و 36.

9. جامی، محسن؛ رادان کوهپایی، محمد یاسر؛ میرزینلی یزدی، سید حسین و کاظمی، عیوض (1391)، هندسه فرکاتلی گسل‌ها و لرزه خیزی در جنوب شرق ایران (مکران)، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران.

10. رجبی، محمد رضا؛ منصوریان، علی و طالعی، محمد (1390)، مقایسه روشهای تصمیم گیری چند معیاره AHP،AHP-OWA و AHP-OWA Fuzzy برای مکان یابی مجتمع‌های مسکونی در شهر تبریز، محیط شناسی، سال سی و هفتم، شماره 57، بهار 90.  

11. زمانی، احمد، فراحی قصر ابونصر، صدیقه (1390)، اهمیت پارامترهای مورد استفاده در پهنه‌بندی زمین ساختی خود سامانده ایران، مجله علوم زمین، سال بیستم، شماره 79.

12. شهابی، هیمن؛ قلیزاده، محمد و نیری، هادی (1390)، پهنه‌بندی خطر زمین لرزه با روش تحلیل چند معیاره‌ی فضایی (استان کردستان)، جغرافیا و توسعه، شماره 21، بهار 1390.

13. طرح ایمنی شهرهای استان خوزستان.(1389)، شرکت مهندسی سبز آب.

14. عزیزی، محمدمهدی و اکبری، رضا (1387)، ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34.

15. علوی، سید محسن، مسعود، محمد.(1386)، برنامه ریزی برای کاهش خسارات ناشی از زلزله در نواحی با خطر پذیری بالا، نمونه موردی چیذر تهران، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه.

16. عنابستانی، علی‌اکبر (1387)، گسل درونه و استقرار سکونتگاه‌های انسانی در منطقه کاشمر، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 63.

17. فرجی، امین، قرخلو، مهدی (1389)، زلزله و مدیریت بحران شهری (مطالعه موردی: شهر بابل)، جغرافیا (فصلنامه انجمن جغرافیای ایران)، سال هشتم، شماره 25.

18. فرهودی، رحمت الله؛ حبیبی، کیومرث؛ زندی بختیاری، پروین (1384)، مکان یابی محل دفن مواد زائد جامد شهری با استفاده از منطق فازی در محیط  GISمطالعه موردی: شهرسنندج. نشریه هنرهای زیبا. شماره 33.

19. مختاری، محمد؛ شاه پسندزاده، مجید، یمینی فرد، فرزام؛ مهشادنیا، لیلا؛ شیرزائی، منوچهر و اکبری، مریم (1387)، مقدمه‌ای بر مطالعات پیش بینی زمین لرزه، چاپ اول، انتشارات ناقوس اندیشه، تهران.

20. مرکز آمار ایران (1390)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن.

21. مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی (1385)، مدیریت بحران شهری.

22. معین‌الدینی، مظاهر؛ طهاری مهرجردی، محمدحسین؛ خراسانی، نعمت الله؛ دانه کار، افشین؛ درویش صفت، علی اصغر و شاکری، فاطمه (1390)، مکانیابی محل دفن مواد زاید جامد شهری با استفاده از رویکرد ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی فازی و تحلیل پوششی داده‌ها، مطالعه موردی: استان البرز، مجله سلامت و محیط. دور چهارم. شماره 4.

23. مودت، الیاس و ملکی، سعید (1393)، طیف‌بندی و سنجش فضایی آسیب فیزیکی – اجتماعی شهرها در برابر زلزله با بکارگیری تکنیکVIKOR و GIS ؛ مورد شناسی شهر یزد، مجله جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 11.

24. وجودی، مهدی (1382)، بررسی تاثیر زلزله بر سازه‌های زیرزمینی با نگرش ویژه بر تونلها و ایستگاههای زیرزمینی مترو.

25. Cannon T., Twigg J., Rowell J.(2003), Social vulnerability, Sustainable Livelihoods and Disasters, London: Department for international development DFID; Government oftheUnited Kingdom.

26. Ebert, A., Kerle, N., Stein, A.(2008), Urban social vulnerability assessment with physical proxies and spsial metrics derived form air-and spaceborne imagery and gis data, Journal of Nathazards, 48(2).

27. Jamal A. Abdalla and Azm AL-Homoud(2004). Earthquake hazard zonation of eastern Arabia, 13th world conference on earthquake engineering Vancouver, B.C.Canada

28. Japanese standards association. (2001), Jisq 2001: guidelines for development and implementation of risk management system. Japanese standards association, japan.

29. Parker, george. (1995), Dimension of risk management : definition and implication for financial service. Risk management problems and solution journal, Mcgraw hill. Vol 51.