بررسی روند تغییرات رشد و گسترش کالبدی شهر رشت و ارزیابی تغییرات کاربری اراضی زمین های اطراف آن با تصاویر ماهواره ای

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

ایثار نورایی صفت ¹ , سجاد نظری ² , سعید کریمی ³

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
3 - استادیار، گروه برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1394/06/11 تاریخ پذیرش : 1395/01/16 تاریخ انتشار : 1395/02/15

کلید واژه: کاربری اراضی, سنجش از دور, گسترش شهر, بارزسازی تغییرات,

چکیده مقاله :

گسترش بدون برنامه ریزی مناطق شهری مشکلات زیست محیطی عدیده‌ای از قبیل: آلودگی منابع آب،کاهش فضای سبز، افزایش آلودگی هوا و ... را بوجود آورده است. از این رو پایش تغییرات در مناطق شهری و بررسی تغییرات کاربری اراضی در مطالعات برنامه ریزی شهری و توسعه پایدار مهم می باشد. این مطالعه با هدف بررسی رشد شهر رشت و شناسایی تغییرات کاربری اراضی برای تصمیمات آتی، با استفاده از تصاویر ماهواره ای بین سال های 1986 تا 2014 صورت گرفته است. بدین منظور با استفاده از تصاویر لندست (1986-2000-2014) و استفاده از تکنیک طبقه بندی حداکثر احتمال و بارزسازی تغییرات به روش مقایسه پس از طبقه بندی، گسترش شهر و تغییرات کاربری اراضی در دوره بررسی شد. سپس با استفاده از آمارکلاسیک میزان گسترش شهر و تغییرات کاربری اراضی و جهات اصلی گسترش شهر محاسبه گردید. بر اساس نتایج این مطالعه از سال 1986 تا 2014 حدود 3188 هکتار به وسعت مناطق شهری اضافه شده که برای این گسترش 3153 هکتار از باغات و اراضی کشاورزی، و 35 هکتار از شالیزار ها تخریب شده است. در این بین حدود 170 هکتار از باغات و اراضی کشاورزی به شالیزار و 108 هکتار از شالیزارها به باغات و اراضی کشاورزی تغییر کاربری داده است. بررسی گسترش شهر در جهات مختلف نیز گویای این بود که بیشترین رشد در جهت شمال و شمال شرق و جنوب و جنوب غرب صورت گرفته است. رشد شهر به زبانه های مثلثی شکل در اطراف شهر گویای نقش راه های اصلی در گسترش شهر رشت می باشد.

چکیده انگلیسی:

Spread unplanned urban areas of serious environmental problems such as water pollution, loss of green space, increased air pollution and created. The monitoring of changes in urban areas and assess changes in land use in the study of urban planning and sustainable development is important. This study aimed to evaluate the growth of Rasht and identification of land use changes for future decisions, using satellite images taken between 1986 and 2014. For this purpose, using Landsat images (1986-2000-2014) and classified using maximum likelihood techniques and detection of changes in method of comparison after classification, urban sprawl and land use changes in the review period. Using Marklasyk the urban sprawl and land use changes and the main directions of development of the city was calculated. The results of this study from 1986 to 2014 about 3188 hectares in size urban areas added to the expansion of 3153 hectares of orchards and agricultural land, and 35 hectares of rice fields were destroyed. Meanwhile, about 170 hectares of rice and 108 hectares of rice paddies, orchards and agricultural lands to orchards and agricultural land use change data. Check expansion of the city in different directions also indicate the highest growth in the North and North East and South and South West have taken place. Growth in the triangular tabs around town show the main roads in the city of Rasht.

منابع و مأخذ:

1. الیاس زاده مقدم، نصیرالدین(1377). طرح احیا و نوسازی بافت کهن بازار رشت،ص 155.

2. توماس م، لیلسند. رالف و، کیفر، (1387). سنجش از دور و تفسیر تصاویر ماهواره‌ای، ترجمه جعفر اولادی قادیکلایی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه مازندران، بابلسر.

3. حیدریان، پیمان؛ رنگزن، کاظم؛ ملکی، سعید؛ تقی‌زاده، ایوب (1393). تلفیق تکنیکهای سنجش از دور،GIS و مدل LCM با رویکرد مدل سازی توسعه شهری(نمونه موردی:کلان شهر تهران). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک.سال پنجم.شماره هفدهم.

4. حسینی، سیدعلی (1382) "بررسی کارکردهای بخش مرکزی شهر رشت"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

5. حسینی، سیدعلی، ویسی، رضا، محمدی، مریم (1391). پهنه‌بندی جغرافیایی محدودیت‌های توسعه کالبدی شهر رشت با استفاده از GIS. چهارمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری.مشهد

6. داودی منظم، زهره؛ حاجینژاد، علی؛ عباسنیا، محسن؛‌ پورهاشمی، سیما. (1393). پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تکنیک سنجش از دور (مطالعة موردی: شهرستان شهریار). کاربرد سنجش از دور و GIS درمنابع طبیعی(سال پنجم/شماره دوم).

7. رفیعی، ر.، ع. ر. سلمان ماهینی و ن. خراسانی. 1390 تعیین تغییرات کاربری اراضی به روش مقایسه پس از طبقه‌بندی تصاویر ماهواره‌ای  IRSو Landsat. کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، 2 (3).

8. زیاری، کرامت‌الله(1392)، برنامه‌ریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت.

9. زنگنه.س، کاظم‌زاده.ع، هاشمی.س.1393. تحلیل زمانی - مکانی گسترش کالبدی شهر مشهد و پایش تغییرات کاربری اراضی اطراف، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورة 2، شمارة 4.

10. سایت شهرداری کلانشهر رشت.

11. سرور،رحیم(1385).جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، انتشارات سمت،چاپ دوم،تهران.

12. سازمان مسکن و شهر سازی گیلان(1386). طرح جامع شهر رشت، مشاور طرح کاوش،ج2.

13. صرافی، مظفر، توسعه پایدار و مسئولیت برنامه ریزان شهری، مجله معماری و شهرسازی، شماره 35، 1375

14. عبداللهی، ج.، ع. م. چراغی و ح. رحیمیان. (1387). مقایسه آثار زیست محیطی تغییر کاربری اراضی بر تغییر پوشش گیاهی و دمای سطحی در مناطق شهری و غیرشهری با به کارگیری سنجش از دور. فصلنامه محیط شناسی،34( 45).

15. عظیمی، نورالدین (1384) «تغییرات مورفولوژی شهری، مطالعه موردی شهر رشت در ایران»، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 53.

16. علوی پناه، سید کاظم. کاربرد سنجش از دور در علوم زمین (علوم خاک). (1392). انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم.

17. علی محمدی،عباس؛موسیوند، علی جعفر؛ شایان، سیاوش، مرتضی. (1389).پیش بینی تغییرات کاربری اراضی و پوشش زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و مدل زنجیره‌ای مارکوف.فصلنامه مدرس علوم انسانی. شماره 3.

18. فاطمی، سید باقر؛ رضایی، یوسف. (1389). مبانی سنجش از دور. انتشارات آزاده، چاپ دوم.

19. فیضی‌زاده،بختیار و حاجی‌میررحیمی، سیدمحمود (1387)، آشکار سازی تغییرات کاربری اراضی با استقاده از روش طبقه بندی شی گرا (مطالعه موردی:شهرک اندیشه)،نقشه برداری،سال نوزدهم، شماره 99.

20. کرم،امیر؛محمدی،اعظم.(1388).ارزیابی و پهنه بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامون بر پایه فاکتورهای طبیعی و روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP).

21. نورائی صفت،ایثار؛ ویسی،عبدالکریم؛باقری، کیوان؛ ولی پور، طاهر.(1393). ارزیابی تناسب توسعه شهری با استفاده از مدل فازی و AHP مطالعه‌ی موردی:اسلام آباد غرب. هشتمین کنفرانس ملی روز جهانی محیط زیست .تهران.

22. هاشمی،سیروس،نورائی­صفت،ایثار،سعید،کریمی، نظری، سجاد (1394). تحلیل روند توسعه جزیره حرارتی شهری در رابطه با تغییر کاربری اراضی/پوشش با استفاده از سری زمانی تصاویر لندست، نشریه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال ششم، شماره سوم.

23. هاشمی دره بادامی، سیروس؛ خزایی، علی؛ علویپناه، سیدکاظم. (1394). بررسی تاثیر بام‌های انعکاسی در کاهش اثر جزیره حرارتی شهری با استفاده از تصاویرماهواره‌ای (مطالعه موردی شهر کرمانشاه). مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، سال هفتم، شماره بیست و پنجم.

24. Alsharif, A.A., Pradhan, B. (2014). Urban sprawl analysis of Tripoli Metropolitan city (Libya) using remote sensing data and multivariate logistic regression model. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 42(1), 149-163Chander, G., Markham, B. L., & Helder, D. L. (2009). Summary of current radiometric calibration coefficients for  Landsat MSS, TM, ETM+, and EO-1 ALI sensors. Remote sensing of environment, 113(5).

25. Conrad, C., Rudloff, M., Abdullaev, I., Thiel, M., Löw, F., Lamers, J.P.A. (2015). Measuring rural settlement expansion in Uzbekistan using remote sensing to support spatial planning. Applied Geography, 62, 29-43.

26. Coppin, P.; Jonckheere, I.; Nackaerts, K.; Muys, B.; (2004). Digital change detection methods in ecosystem monitoring, International Journal of RemoteSensing, 25 (9).

27. El-Kawy, O.A., Rød, J.K., Ismail, H.A., Suliman, A.S. (2011). Land use and land cover change detection in the western Nile delta of Egypt using remote sensing data. Applied Geography, 31(2), 483-494.

28. Goward, S.N.,G.D. Cruickshanks, A.S.Hope, 1985, Observed relation between thermal emission and reflected spectral radiance of a complex vegetated landscape, Remote Sensing of Environment, 18.

29. Jensen, J.R.; (2005). Introductory digital image processing: A remote sensing perspective (3rd Edn), Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.

30. Li X, Yeh AG-O. 2004. Analyzing spatial restructuring of land use patterns in a fast growing region using remote sensing and GIS. Landscape and Urban Planning, 69(4).

31. Liu, J., Zhang, Q., & Hu, Y. (2012). Regional differences of China’s urban expansion from late 20th to early 21st century based on remote sensing information. Chinese Geographical Science, 22(1), 1-14.

32. Owen, T.W., Carlson, T.N., Gillies, R.R. (1998). An assessment of satellite remotely-sensed land cover parameters in quantitatively describing the climatic effect of urbanization. International Journal of Remote Sensing, 19(9).

33. Schneider, A. (2012). Monitoring land cover change in urban and peri-urban areas using dense time stacks of Landsat satellite data and a data mining approach. Remote Sensing of Environment, 124, 689-704.

34. Seits, J.L. (1995), Global Issues, Blackwell, Cambridge;

35. Singh, A.; (1989). Digital change detection techniques using remotely-sensed data, International Journal of Remote Sensing, 10 (6).

36. Sun, C., Wu, Z.F., Lv, Z.Q., Yao, N., Wei, J.B. (2013). Quantifying different types of urban growth and the change dynamic in Guangzhou using multi-temporal remote sensing data. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 21, 409-417.

37. Wang, L., Li, C., Ying, Q., Cheng, X., Wang, X., Li, X., Gong, P. (2012). China’s urban expansion from 1990 to 2010 determined with satellite remote sensing. Chinese Science Bulletin, 57(22), 2802-2812.

38. Ye, B, Bai Z. 2008. Simulating land use/cover changes of Nenjiang county based on CAMarkov     model, In: D. Li (Ed.), Computer And Computing Technologies In Agriculture, 1.

39. Yichun X, Fang C, Lin GCS, Gong H, Qiao B.2007. Tempo-spatial patterns of land use changes and urban development in globalizing china: a study of Beijing. Sensors, 7.

40. Zhang Q, Ban Y, Liu J, Hu Y. 2011. Simulation and analysis of urban growth scenarios for  the Greater Shanghai Area, China. Computers, Environment and Urban Systems, 35.