سنجش پدیده پراکنده رویی شهری با استفاده از مدل F’ANP مطالعه موردی: کلانشهر مشهد

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

سوسن شیروانی مقدم ¹ (گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
ساناز سعیدی مفرد ² (گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/08/12 تاریخ پذیرش : 1397/10/22 تاریخ انتشار : 1398/05/15

کلید واژه: کلانشهر, شهر مشهد, پراکنده رویی شهری, مدل F’ANP,

چکیده مقاله :

روند گسترش شهر ها همواره مورد توجه صاحبنظران مختلف بوده و چاره جویی برای حل مشکلات شهری منجر به ارائه نظریاتی در باب توسعه شهر ها شده است. پراکنده رویی شهری یکی از اشکال رشد شهر می باشد که از نیمه دوم قرن بیستم وارد ادبیات شهرسازی شده و امروزه به عنوان یکی از محوری ترین بحث ها در جهان مطرح است. این پژوهش به سنجش پدیده پراکنده رویی شهری در کلانشهر مشهد می پردازد. به منظور اندازه گیری این پدیده، شاخص های پراکنده رویی بر اساس مدل F’ANP برای نواحی 43 گانه شهر مشهد محاسبه شدند. نتایج مدل حاکی از اثر گذاری پنج عامل مرکزیت، تراکم، اختلاط کاربری، فضای فعالیت و دسترسی در میزان پراکنده رویی نواحی مختلف شهر است. نتایج نشان می دهد نواحی مرکزی کمترین میزان پراکنده رویی را دارا می باشند. هر میزان که فاصله از مرکز شهر افزایش می یابد، پراکنده رویی تشدید می شود، به صورتی که بیشترین پراکنده رویی در نواحی شرقی، شمال شرقی، شمال غرب و جنوب غرب رخ داده است.از علل اصلی این امر می توان به اجرای طرح های آماده سازی، شکل گیری بلوک های شهری بزرگ با کاربری های صنعتی و نظامی و سکونتگاه های غیر رسمی اشاره نمود.

چکیده انگلیسی:

Urban development process has always been paid attention by different scholars and solving city problems has led to providing some views considering cities development. Urban sprawl is one of the city growth phases that have entered to urbanism literature from the second half of the twentieth century and nowadays it is one of the most important debates in the world. This study deals with urban sprawl measurement in Mashhad city. To measure this phenomenon based on F’ANP model, sprawl indicators have measured for 43 districts in Mashhad. The model results show that the five factors centering, density, mix use, acting space and accessibility influence the rate of sprawl in different districts of the city. The results show that the districts near to CBD have the least rate of sprawl. As the distance from the CBD increase, the sprawl intensifies, so that sprawl has occurred the most in the East, North East, North West and in the South. As one of the main reason, we can point to formation of big city blocks with industrial and military land uses and informal settlements.

منابع و مأخذ:

منابع

1. احمدی، قادر، عزیزی، محمد مهدی، زبردست، اسفندیار، (1389): بررسی تطبیقی پراکنده رویی د ر سه شهر میانی ایران، دوفصنامه دانشگاه هنر، شماره 5، صص 43 - 25 .

2. اطهاری، کمال (1379): به سوی کارآمدی دخالت دولت در بازار زمین شهری، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره 90، سازمان ملی زمین

3. زبردست، اسفندیار، شادزاویه، هادی (1390): شناسایی عوامل موثر بر پراکنده رویی شهری و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر نمونه مورد مطالعه شهرارومیه، دوفصلنامه دانشگاه هنر، شماره 7، صص 112- 90.

4. زبردست، اسفندیار، (1393): کاربرد مدل F’ANP در شهرسازی، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی شماره ۲، صص 38- 23.

5. سیف الدینی، فرانک(1383): گسترش حومه‌ای شهرها، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 39، پژوهشکده امیرکبیر

6. طبیبیان، منوچهر، اسدی، ایرج، (1387): بررسی و تحلیل عوامل پراکنده رویی در توسعه فضایی مناطق کلانشهری، فصلنامه هنر، شماره هنر،شماره 2، صص 23 – 5.

7. Angle, S., Parent, J. & Civco, D. (2007). Urban Sprawl Metrics: an Analysis of Global Urban Expansion Using GIS, Annual Conference Tampa, Florida.

8. Banai, R., Depriest, T. (2014). Urban sprawl definitions, data, methods of measurement, and environmental conseqences, journal of sustainability education, Vol 7

9. Bhatta, B. (2010). Analysis of Urban Growth and Sprawl from Remote Sensing Data, Advances in Geographic Information Science

10. Brueckner, J. k.(2000). Urban sprawl diagnosis and remedies, International Regional Science Review

11. Burchell, R.W., Shad, N.A., Lisotkin, D., Phillips, H., Downs, A., Seskin, S. (1998). The Costs of Sprawl Revisited, Washington, D.C. National Academy Press.

12. Cobbinaha,P., Aboagye,H. (2017). A Ghanaian twist to urban sprawl, Land Use Policy.

13. Ewing, R, Pendall, R, Chen, D. (2002). Measuring sprawl and its impact, Smart growth America, Washington D.C

14. Galster, G., Hanson, R., Ratcliffe, M.R., Wolman, H., Coleman, S., Freihage, J. (2001). Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept”, Housing policy debate, 12(4), PP. 681-717.

15. Hamidi, S., Ewing, R. (2014) A longitudinal study of changes in urban sprawl between 2000 and 2010 in the United States, Landscape and Urban Planning 128, PP: 72–82

16. Polidoro, M., Jose A & Mirian V. (2011). Environmental Impacts of Urban Sprawl in Londrina, Parana, Brazil. Journal of Urban and Environmental Engineering (JUEE), Vol.5, No.2, PP:73-83.

17. Tian, L., Li, Y., Yan, Y. (2017). Measuring urban sprawl and exploring the role planning plays: A shanghai case study, Land Use Policy 67, PP: 426–435

18. Torrens, M. (2008). “A Toolkit for Measuring Sprawl” Appl. Spatial Analysis , Vol. 1, PP. 5–36.

19. Yue. W., Zhang, L., Liu, Y. (2016). Measuring sprawl in large Chinese cities along the Yangtze River viacombined single and multidimensional metrics, Habitat International.