رویکرد رمانتیسم و رئالیسم انقلابی در عصر مشروطه (با تامّلی در اشعار میرزاده و فرخّی)

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

پروانه رمضانی ¹ (دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر)
رضا فرصتی جویباری ² (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی وحد قائم شهر)
مهر علی یزدان پناه ³ (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر)

تاریخ دریافت : 1395/07/19 تاریخ پذیرش : 1395/11/23 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: realism, Revolution, Constitution, romantism, mirzade eshghi, farroki yazdi,

چکیده مقاله :

میرزادۀ‎عشقی از شعرایی است که بخش بزرگی از ارزشهای ادبی او، مرهون نقش‎آفرینی فضا و عناصر مکتب رمانتیسم است. روحیّه انقلابی‎‎گری، بخشی از تاثیر‎‎های این مکتب در سروده‎های اوست.رئالیسمنیز، یکی از بنیادیترین مکاتب هنری است که در اواسط قرن نوزدهم به‎سرعتگسترش‎یافت. پرهیز از تخیّل و پرداختن به واقعیّتهای عالم بیرون، از اساسیترین اصول این مکتب بود و شاعرانزیادی از جمله فرّخی یزدی را به سوی‎خود‎کشاند. صراحت بیان، نکوهش و نقد انقلابی جامعه ، نشان از رئالیسم تند فرّخی داشت. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی محتوا، با استخراج و بررسی مفاهیم انقلابی‎گری و نقد خشونت‎آمیز جامعه در اشعار این دو شاعرگرانقدر به این نتیجه می‎رسد که شاعران انقلابی عصر مشروطه تا اندازه‎ای از رسالت فرهنگی خویش که بیداری نرم افکار وایجاد انقلاب روحی و درونی در انسان است غافل‎شدند. براین اساس، به نظر میرسد همۀ تلاش این شاعران، در جهت تقویت انقلاب مشروطه در اندک زمانی به‎خاموشی‎گرایید. این شاعران درگیر حرکات انقلابی توام با خشونت بیرونی جامعه شدند و به آماده‎سازی فرهنگی این تحوّل توجّه‎نکرده‎اند. واضح‎است که خشونت بی‎هنگام وبدون بستر لازم، نه تنها به جامعه خدمتی نمی‎کند، بلکه احتمال اینکه به خشونتی دیگر منتهی گردد بعید به نظر نمی‎رسد. بنابراین چنین جوامعی بیش از آنکه به شاعران انقلابی نیازمند باشند، به شاعران فرهنگساز محتاج می‎باشند.

چکیده انگلیسی:

Mirzade Eshghi is one of poets that a great part of his literary works depends on the role of realism’s elements , so one of the effect of realism on his poem is revolutionist feature. Realism is also one of the most fundemental art school which developed quickly in the middle of nineteenth century Keeping away from fancy and paying attention to realities of life are it’s the most basic elements which absorbed many poets like Farrokhi. Explicitness, blame and revolutionist criticism of society were signs of farrokhi’s acute realism. This analytical – descriptive article , by elicitation and study of revolutionist concepts and rudeness criticism of society by the two great poets in their own poems , is concluded that revolutionist poets in constitution were to some extent neglected from their main Cultural mission , that were soft awareness of minds and creation of inner revolution. It seemed , all these poets’ attempts for constitution reinforcement were in oblivion for a while. These poets get involved in revolutionist movements with social rudeness and didn’t pay attention to cultural transition in society. It is obvious that in opportune rudeness not only serves the society but also leads to other rudeness. Therefore these societies need to cultural poets more than revolutionist poets.

منابع و مأخذ:

1-آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب(از مشروطه تا انقلاب اسلامی). ترجمۀ کاظم فیروزمند،حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه چی.چاپ دهم. تهران: نشر مرکز.

2-آوتویت، ویلیام و باتامور، تام. (1393).فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم. ترجمۀ حسن چاویشان. تهران: نشر نی.

3- آجودانی، ماشاالله. (1387).یا مرگ یا تجدد.چاپ چهارم .تهران: اختران.

4-آدمیّت، فریدون و ناطق، هما. (1356). افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی درآثارمنشرنشدۀ دوران قاجار. تهران: آگاه.

5-آرین پور، یحیی. (1372).از صبا تا نیما. جلد2. تهران: زوّار.

6-آشوری، داریوش.(1387). دانشنامه سیاسی. تهران: نشر مروارید.

7- آموزگار، ژاله .(1374) .تاریخ اساطیری ایران .چاپ دوم .تهران: لیلی.

8-ارسطو.(1364). سیاست. ترجمۀ حمید عنایت.تهران: کتاب های حبیبی.

9-اسپوزیتو،جان. ال.(1382). انقلاب ایران وبازتاب جهانی آن.ترجمۀ محسن شانه چی. چاپ اول. تهران: انتشارات باز.

10-اسکاچپول،تدا.(1374).حکومت تحصیلدار واسلام شیعه در انقلاب ایران.(در: جزوه درسی بازتاب انقلاب اسلامی ایران)،ترجمۀ هادی سمتی. تهران:انتشارات دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران.

11-ازغندی، علیرضا.(1379). نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب. چاپ دوم. تهران: قومس.

12-انوشه ، حسن.(1380). دانشنامه ادب فارسی. ج 1، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.

13- ایرج میرزا .(1360). دیوان. به کوشش محمد جعفر محجوب. تهران: سخن.

14-پاینده،حسین.(1393). داستان کوتاه در ایران.چاپ سوم. تهران: نیلوفر.

15-ثروت،منصور.(1390).آشنایی با مکتب های ادبی. چاپ سوم. تهران : سخن.

16- ثعالبی، ابومنصور .(1328) .در شرح احوال تاریخ سلاطین ایران .ترجمه محمود هدایت .تهران: مجلس.

17-جعفری، مسعود. (1386). سیر رمانتیسم در ایران، تهران: مرکز.

18-________ . (1384). میرزادۀ عشقی و رمانتیسم انقلابی. مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت معلم تهران. شماره 10، ص 81.

19-حائری، عبدالهادی.(1364). تشیّع ومشروطیت در ایران، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.

20-خارابی، فاروق. (1380). سیاست واجتماع در شعرعصرمشروطه. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

21-دوتوکویل،آلکسی. (1369). انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشرقطره.

22-دورانت، ویل وآریل.(1370).تاریخ تمدن.ترجمۀ ضیاء الدین علایی طباطبایی.جلد دهم.چاپ سوم،تهران: انتشارات وآموزش انقلاب اسلامی.

23-راسل، برتراند.(؟). تئوری وعمل بلشویسم. ترجمۀ احمدصبا.تهران: بی.تی.

24-رستگارفسایی، منصور.(1380). انواع شعر فارسی. چاپ دوم، شیراز:انتشارات نوید.

25-رضایی،ابوالفضل و فقیهی،عبدالحسین.(1389). فرهنگ جامع مثل ها وحکمت ها.چاپ اول.تهران:انتشارات دانشگاه تهران

26- رنجبر، احمد. (1377) .ده مقاله . اجتماعیات در اشعار فرخی. چاپ اول .تهران: اساطیر.

27-زرقانی، سید مهدی. (1387). چشم انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.

28- زرین کوب، حمید. (1385).چشم انداز شعر نو فارسی .تهران: انتشارات توس.

29-سالمی، فرزانه. (1386). دموکراسی مسموم.هفته نامه تحلیلی، خبریشهروند امروز،شماره 29، ص32.

30- سپانلو، محمدعلی .(1369).چهار شاعر آزادی .چاپ اول .تهران: شقایق.

31- ........................... (1375) .شهر شعر فرخی .چاپ اول .تهران: انتشارات علمی.

32-سعدی، مصلح الدین.(1367).کلیات سعدی.به اهتمام محمدعلی فروغی. چاپ هفتم.تهران: امیرکبیر.

33-سلیم ، غلامرضا . (1377).جامعه شناسی ادبیات . تهران : توس.

34-سمیعی اصفهانی،علیرضا.(1387).مناسبات  جامعه ودولت در عصرقاجار.مجلۀ دانشکده حقوق وعلوم سیاسی؛دوره سی وهشتم،ش3.

35-سیدحسینی ، رضا.(1385). مکتب های ادبی. چاپ سیزدهم. تهران: کتاب زمان.

36-شریعتی، علی. (بی تا). امت وامامت. تهران: چاپخش.

37- شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1380) .ادوار شعر فارسی . چاپ چهارم . تهران: سخن.

38-_________. (1390). با چراغ و آینه. تهران: سخن.

39-__________.(1344). نخستین گام ها در راه تحول شعر معاصر. تهران: هیرمند.

40-صدر، سیدمحمدباقر(؟ ). سنت های تاریخ در قرآن. ترجمۀ سید جمال موسوی.قم:دفتر انتشارات اسلامی،بی.ت.

41- ضیف، شوقی (؟).در اسارت فی الشعر العربی المعاصر. چاپ پنجم. قاهره: داره المعارف بمصر. مکتبه الدرسات الادبیه. بی تا.

42-عشقی، میرزاده. (1350). کلیات مصوّر میرزاده عشقی. به کوشش علی اکبر مشیرسلیمی. تهران: امیرکبیر.

43- عظیمی، میلاد. (1387). من زبان وطن خویشتنم. چاپ اول.  تهران: سخن.

44- علی بابایی، یحیی . (1383). عوامل مژثر بر وحدت نخبگان .  چاپ اول. تهران: پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی.

45- فتوحی، محمود . (1375). شکل گیری رئالیسم ایرانی. در ]کنفرانس بین المللی جایگاه زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش[ 6-7 خرداد 1375. 26-7 . 2006 دانشگاه داکا بنگلادش.

46- فرخی یزدی، محمد . (1363). دیوان فرخی یزدی. به اهتمام حسین مکی.  چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.

47- ___________. (1378). دیوان فرخی یزدی .  به کوشش.  حسین مسرت . چاپ اول.  یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد.

48-فورست، لیلیان. (1385).رمانتیسم. ترجمۀ مسعود جعفری. چاپ چهارم. تهران: مرکز.

49-قائد، محمد. (1377). میرزاده عشقی. تهران: طرح نو.

50-کاتوزیان،محمد علی همایون.(1379).اقتصاد سیاسی ایران.ترجۀ محمد رضا نفیسی وکامبیز عزیزی. چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز.

51- کسروی، احمد. (1319). تاریخ مشروطه ایران . تهران: تابان.

52-گلدمن، لوسین. (1382). نقد تکوینی. ترجمۀ محمد تقی غیاثی. تهران: نگاه.

53- محمدی، حسنعلی . (1375) . شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار.  جلد 1، چاپ 3 . تهران: ارغنون.

50- محمدی، غلامرضا و حسین مسرت . (1378). شاعر لب دوخته . چاپ اول . یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد.

54- مسرت، حسین . (1384) . پیشوای آزادی .  چاپ اول .  تهران: رهنما.

55-مشکور،محمدجواد. (1372)تاریخ ایران زمین(از روزگار باستان تا انقراض قاجاریه). چاپ چهارم.تهران: انتشاراتاشراقی.

56-مطهری.مرتضی. (1382). پیرامون انقلاب اسلامی. چاپ بیست وچهارم، تهران: صدرا.

57-معین، محمد.(1371). فرهنگ فارسی. چاپ هشتم، ج اول،تهران: امیرکبیر.

58-ملکوتیان،مصطفی.(1376). سیری درنظریه های انقلاب.چاپ دوم. تهران:نشر قومس.

59- ملائی توانی، علیرضا . (1381) . مشروطه و جمهوری .  چاپ اول . تهران: گستره.

60- میراحمدی، مریم . (1371). پژوهشی در تاریخ معاصر ایران . چاپ سوم.  مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

61-میرانصاری، علی.(1386). نمایش نامه های میرزاده عشقی. تهران: طهوری.

62-ولک، رنه. (1379). تاریخ نقد جدید. ترجمۀ سعیدارباب شیرانی. جلد2. چاپ 2. تهران: نیلوفر.

63-یاحقّی، محمّد جعفر. (1373).چون سبویی تشنه. تهران: جامی.

64-هانتینگتون، ساموئل (1370). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشرعلم.

65-هادیان، ناصر(1375).نظریه تدا اسکاچپول وانقلاب اسلامی ایران. فصلنامه راهبرد.شماره 9،ص 13- 1.