اثر نااطمینانی در درآمدهای نفتی و نرخ ارز بر جذب درآمدهای مالیاتی ایران

مصطفی شکری ¹ ( استادیار گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران (نویسنده مسئول)، [e-mail] )
مسعود سعادت مهر ² ( استادیار اقتصاد، دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران، [e-mail] )

تاریخ ارسال : 1404/05/19 تاریخ تایید : 1404/08/06

کلید واژه: مالیات, نااطمینانی درآمدهای نفتی, نااطمینانی نرخ ارز, منطق فازی.,

چکیده مقاله :

نااطمینانی در درآمدهای نفتی و نرخ ارز از مهمترین چالش­ های اقتصاد ایران هستند که موجب بی ‎ثباتی سایر متغیرهای اقتصاد کلان را نیز شده ­اند. از مهم­ترین اثرات این نااطمینانی، اثرگذاری بر حجم درآمدهای مالیاتی دولت است که برای کشوری چون ایران که در حال برنامه­ ریزی جهت اتکا به درآمدهای مالیاتی هستند، بسیار با اهمیت است. با درک این اهمیت، هدف این تحقیق بررسی اثر نااطمینانی در درآمدهای نفتی و نرخ ارز بر جذب درآمدهای مالیاتی ایران طی دوره 1402-1370 است. بدین منظور ابتدا برای برآورد نااطمینانی در درآمدهای نفتی و نااطمینانی نرخ ارز موثر واقعی از روش GARCH و سپس از روش رگرسیون فازی برای بررسی همبستگی بین متغیرها استفاده شده است. نتایج نشان داد که متغیر نااطمینانی درآمدهای نفتی با نسبت فازی (0039/0، 1670/0-)، اثری منفی بر جذب درآمدهای مالیاتی دارد. این ضریب فازی موید این است که نااطمینانی در فروش نفت، به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادهای وابسته به نفت مانند ایران، تأثیرات گسترده‌ای بر درآمدهای مالیاتی می‌گذارد و این درآمدها را کاهش می دهد. همچنین نتایج تخمین مدل نشان می­دهد که نااطمینانی ارزی با ایجاد یک محیط کسب‌وکار غیرقابل پیش‌بینی، سودآوری و سرمایه‌گذاری شرکت‌ها را هدف قرار می‌دهد که این مهم نیز مستقیماً بر جذب درآمدهای مالیاتی دولت اثرگذار است. 

چکیده انگلیسی :

Uncertainty in oil revenues and exchange rate are among the most important challenges of the Iranian economy that have also caused instability in other macroeconomic variables. One of the most important effects of this uncertainty is the impact on the volume of government tax revenues, which is very important for a country like Iran that is planning to rely on tax revenues. Understanding this importance, the aim of this study is to study the effect of uncertainty in oil revenues and exchange rate on the absorption of Iranian tax revenues during the period 1991-2023. For this purpose, first, the GARCH method was used to estimate uncertainty in oil revenues and uncertainty in the real effective exchange rate, and then the fuzzy regression method was used to examine the correlation between the variables. The results showed that the uncertainty variable of oil revenues with a fuzzy ratio  (-0.1670, 0.0039) has a negative effect on the absorption of tax revenues. This fuzzy coefficient confirms that uncertainty in oil sales, as one of the most important challenges for oil-dependent economies such as Iran, has a wide impact on tax revenues. The model estimation results also show that currency uncertainty targets corporate profitability and investment by creating an unpredictable business environment, which also directly affects the government's tax revenue collection.

منابع و مأخذ:

1. اعظمی، آرش، نوفرستی، محمد و عرب¬مازار، عباس. (1403). بررسی اثرات نامتقارن عوامل موثر بر درآمدهای مالیاتی در ایران با رویکرد رگرسیون کوانتایل. مجله اقتصاد مقداری (بررسی¬های اقتصادی سابق) ، 21(3)، 144-115. doi: 10.22055/jqe.2022.39481.2451
2. تمیزی، علیرضا (1397). بررسی عوامل تعیین کننده درآمدهای مالیاتی در ایران: رویکرد اقتصادسنجی بیزینی. مجله اقتصاد مقداری (بررسی¬های اقتصادی سابق) ، 15(1)، 244-225.
3. سپهردوست، حمید و باروتی، مهسا (1396). بررسی اثر تورمی تانزي بر عملکرد نظام مالیاتی در ایران. فصلنامه پژوهش¬هاي اقتصادي ایران، 22(72)، 40-1.
4. سلمانی، بهزاد، ذوالقدر، حمید و شکری، مصطفی (1396). بررسی عوامل اقتصادی موثر بر نفوذ اینترنت در ایران با استفاده از رگرسیون فازی. فصلنامه نظریه¬های کاربردی اقتصاد، 4(3)، 166-91.
5. سعادت¬مهر، مسعود. (1400). بررسی تاثیر متغیرهای کلان اقتصاد بر درآمدهای مالیاتی دولت در ایران. مجله جستارهای اقتصادی، (35)18، 169-191.
6. سعادت¬مهر، مسعود و شکری، مصطفی. (1402). اثر نااطمینانی درآمدهای نفتی بر مالیات‌های غیرمستقیم. مجله اقتصاد مقداری (بررسی¬های اقتصادی سابق) ، مقالات آماده انتشار: doi: 10.22055/jqe.2024.44415.2568
7. سلیمانزاده، ایرج، فعالجو، حمیدرضا و حیدری، حسن. (1398). بررسی تأثیر تکانه درآمدهای نفتی ایران بر متغیرهای کلان اقتصادی در قالب مدل (DSGE) ، نظریه¬های کاربردی اقتصاد، 6(1)، 182-149.
8. شکری، مصطفی، برقی¬اسگویی، محمدمهدی، متفکرآزاد، محمدعلی و سلمانی¬بیشک، محمدرضا (1399). بررسی تأثیر تحریم‌های اقتصادی و نااطمینانی نرخ ارز بر جذب FDI در ایران: رویکرد فازی. فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، 11(3)، 59-33.
9. شکری، مصطفی و سعادت¬مهر، مسعود . (1402). بررسی تاثیر نااطمینانی نرخ ارز بر جذب مالیات¬های غیرمستقیم در ایران: رهیافت فازی. نظریه¬های کاربردی اقتصاد، 10(3)، 252-227.
10. کریمی، حمزه. کریمی پتانلار، سعید. جعفری صمیمی، احمد. (1402). تاثیر تکانه های نفتی بر درآمدها و مخارج دولت در ایران (رهیافت پارامتر–متغیر زمان). فصلنامه پژوهش¬های رشد و توسعه اقتصادی، مقالات آماده انتشار، https://doi.org/10.30473/egdr.2023.65805.6639
11. کشاورز حداد، غلامرضا، ابونوری، اسمعیل و جهانی، طاهره. (1399). نااطمینانی درآمد نفت، تحریم‌ها و نوسانات متغیرهای اقتصاد‌کلان. پژوهش‌های اقتصادی ایران، 25(82)، 42-1. doi: 10.22054/ijer.2020.11906
12. وب سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران: www.tsd.cbi.ir

Resources
1. Azami, Arash, Nofaresti, Mohammad and Arab-Mazar, Abbas. (2024). Investigating the asymmetric effects of factors affecting tax revenues in Iran using a quantile regression approach. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 21(3), 144-115. doi: 10.22055/jqe.2022.39481.2451. (in Persian).
1. Botlhole, T., Asafu-Adjaye, J. and Carmignani, F. (2012). Natural resource abundance, institutions and tax revenue mobilisation in sub-sahara africa. S. Afr. J. Econ. 80 (2), 135–156.
2. Crivelli, E. and Gupta, S. (2014). Resource blessing, revenue curse? Domestic revenue effort in resource-rich countries. Eur. J. Polit. Econ. 35, 88–101.
3. Central Bank of the Islamic Republic of Iran website: www.tsd.cbi.ir
4. Hubbard, D. W. (2014). How to measure anything: Finding the value of intangibles in business. John Wiley & Sons.
5. Bornhorst, F., Gupta, S. and Thornton, J. (2009). Natural resource endowments and the domestic revenue effort. Eur. J. Polit. Econ. 25 (4), 439–446.
6. Ishak, P. W., & Farzanegan, M. R. (2020). The impact of declining oil rents on tax revenues: Does the shadow economy matter? Energy Economics, 92, 104925.
7. Karimi, Hamzeh. Karimi Patanlar, Saeed. Jafari Samimi, Ahmad. (2023). The Impact of Oil Shocks on Government Revenues and Expenditures in Iran (Time-Variable Parameter Approach). Quarterly Journal of Economic Growth and Development Research, Articles Ready for Publication, https://doi.org/10.30473/egdr.2023.65805.6639. (in Persian).
8. Keshavarz Haddad, Gholam Reza, Abu Nouri, Esmail and Jahani, Tahereh. (2019). Uncertainty of Oil Revenue, Sanctions and Fluctuations of Macroeconomic Variables. Iranian Economic Research, 25(82), 42-1. doi: 10.22054/ijer.2020.11906. (in Persian).
9. Kwesi Ofori, I., Obeng, C. K., & Armah, M. K. (2018). Exchange rate volatility and tax revenue: Evidence from Ghana. Cogent Economics & Finance, 6(1), 1537822.‏
10. Knebelmann, J. (2017). Natural Resources’ Impact on Government Revenues.Working Paper No. 2017/10. UNU/WIDER, Helsinki.
11. Keller, M (2022), Oil revenues vs domestic taxation: Deeper insights into the crowding-out effect, Resources Policy, Volume 76, 102560. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2022.102560
12. Lartey, A (2024), Government responses to oilfield discoveries: Impact of resource wealth on non-resource tax revenues, Journal of Government and Economics, Volume 15, 100119. https://doi.org/10.1016/j.jge.2024.100119
13. Mawejje, J. (2019). Natural resources governance and tax revenue mobilization in sub-saharan africa: the role of EITI. Resour. Pol. 62, 176–183.
14. McGuirk, E.F. (2013). The illusory leader: natural resources, taxation and accountability. Publ. Choice 154 (3–4), 285–313.
15. Ross, M.L. (2015). What have we learned about the resource curse? Annu. Rev. Polit. Sci. 18, 239–259.
16. Saadat-Mehr, Masoud. (1400). Studying the impact of macroeconomic variables on government tax revenues in Iran. Journal of Economic Studies, (35)18, 169-191. (in Persian).
17. Saadat-Mehr, Masoud and Shokri, Mustafa. (2023). The effect of oil revenue uncertainty on indirect taxes. Quarterly Journal of Quantitative Economics, Articles ready for publication: doi: 10.22055/jqe.2024.44415.2568. (in Persian).
18. Salmani, B., Zulqader, H., & Shokri, M. (2016). Investigating Economic Factors Affecting Internet Penetration in Iran Using Fuzzy Regression. Quarterly Journal of Applied Economic Theory, 4(3), 91-166. (in Persian).
19. Smith, B. (2004). Oil wealth and regime survival in the developing world, 1960- 1999. Am. J. Polit. Sci. 48 (2), 232–246.
20. Soleimanzadeh, Iraj, Faljoo, Hamidreza and Heydari, Hassan. (2019). Investigating the impact of Iran's oil revenue shock on macroeconomic variables in the form of a (DSGE) model, Applied Economic Theories, 6(1), 149-182. (in Persian).
21. Sepherdost, H., & Barouti, M. (2016). Investigating the Effect of Inflation on the Performance of the Tax System in Iran. Iranian Economic Research Quarterly, 22(72), 1-40. (in Persian).
22. Shiller, R. J. (2000). Measuring bubble expectations and investor confidence. The Journal of Psychology and Financial Markets, 1(1), 49-60.
23. Shokri, M., Barghi-Oskoui, M. M., Motafkerazad, M. A., & Salmani-Bishak, M. R. (2019). Investigating the Effect of Economic Sanctions and Exchange Rate Uncertainty on FDI Attraction in Iran: A Fuzzy Approach. Quarterly Journal of Economics and Modeling, 11(3), 33-59. (in Persian).
24. Shokri, Mostafa and Saadat-Mehr, Masoud. (2023). Investigating the effect of exchange rate uncertainty on the absorption of indirect taxes in Iran: A fuzzy approach. Applied Theories of Economics, 10(3), 227-252. (in Persian).
25. Calvo, G. A., Leiderman, L., & Reinhart, C. M. (1993). Capital inflows and real exchange rate appreciation in Latin America: the role of external factors. Staff Papers, 40(1), 108-151.
26. Tamizhi, A. R. (2017). Investigating the Determinants of Tax Revenues in Iran: Bayesian Econometric Approach. Quantitative Economics Quarterly (former economic reviews), 15(1), 244-225. (in Persian).
27. Tanaka, H. (1987). Fuzzy data analysis by possibilistic linear models. Fuzzy sets and systems, 24(3), 363-375.‏
28. Thomas, A., Trevino, J. (2013). Resource Dependence and Fiscal Effort in Sub-Saharan Africa, IMF Working Papers, No
188. 9781484391501.001https://doi.org/10.5089/
29. Zadeh, L. A. (1965). Fuzzy sets. Information and control, 8(3), 338-353.‏