بررسی نقش معناشناسانه خیابان مداری بر بازآفرینی سکونتگاه‌های غیررسمی از منظر ادراک ساکنین

محورهای موضوعی : آمایش محیط

شیدا حقیریان ¹ (کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان)
محمد سعید ایزدی ² (دکتری مرمت شهری، استادیار گروه طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان)
مهرداد کریمی مشاور ³ (دکتری منظر شهری، استادیار گروه طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان)
اسدالله نقدی ⁴ (دکتری جامعه شناسی شهری، دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان)

تاریخ دریافت : 1399/01/30 تاریخ پذیرش : 1399/06/05 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: بازآفرینی, سکونتگاه غیررسمی, خیابان, خیابان مداری, ادراک ذهنی,

چکیده مقاله :

امروزه سکونتگاه‌های غیررسمی به شکل رایجی از سکونت در کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است. این محدوده‌ها با کمبودها و ضعف‌های بسیاری مواجه است که یکی از آن‌ها، کمبود فضاهای باز عمومی در دسترس است. نقش فضاهای عمومی در این مناطق بسیار شاخص‌تر از سایر نواحی شهری است. مهمترین فضای باز در این محدوده‌ها خیابان است. خیابان‌ها در این نواحی نقشی پررنگ در زندگی ساکنین دارند. اخیراً بنیاد اسکان بشر سازمان ملل رویکرد جدیدی به نام خیابان مداری را مطرح نموده است که به نقش و اهمیت خیابان در این نواحی تأکید کرده و راه نجات این محدوده‌ها را ارتقا و ساخت خیابان می‌داند. با توجه به این امر، پژوهش حاضر به بررسی تأثیرات خیابان مداری در این محدوده‌ها پرداخته و میزان تأثیر خیابان مداری را در شکل‌گیری رضایت ذهنی ساکنین دنبال می‌کند. روش به کار رفته در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و تکنیک منتخب پژوهشگر مدلسازی معادلات ساختاری بوده است. در این روش مدل اثرگذاری درک از خیابان مداری بر بازآفرینی ذهنی ساکنان منطقه غیررسمی مورد مطالعه قرار گرفت و به وسیله ورود داده های پرسشنامه ای در نرم‌افزار smartpls و استفاده از مدل ذکر شده تحلیل شد. نتایج حاصل نشان می‌دهد که فاکتورهای اقتصادی بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری رضایت ذهنی از طریق تحقق خیابان مداری خواهد داشت و در مقابل فاکتورهای متمدنانه کیفیت زندگی در شکل‌گیری این رضایت‌مندی بی‌تأثیر خواهند بود.

چکیده انگلیسی:

Informal settlements are a prevalent form of residency in developing countries, facing significant weaknesses and shortages such as a lack of accessible public open spaces. Public spaces, especially streets, play an important role in these communities by providing essential open areas for individuals to live and interact. Recently, UN-Habitat proposed an innovative approach emphasizing the importance of streets in these districts. This approach argues that constructing more streets can solve some of the problems facing informal settlements. This study investigates the impact of streets on informal settlements and assesses their role in residents’ satisfaction. The research method used is descriptive-analytical, employing Structural Equation Modeling to study the influence of the street on residents’ subjective recreation. The results were analyzed using Smartpls. The findings indicate that economic factors significantly affect residents’ subjective satisfaction through access to streets, while civilizational factors related to quality of life do not significantly affect this satisfaction.

منابع و مأخذ:

• آذر، ع.، مومنی، م.، جعفری، س. 1381. آمار و احتمالات. سازمان سنجش آموزش کشور. ایران.


• آراسته، م. 1389. بررسی و مقایسه تطبیقی کیفیت فضاهای عمومی در سکونتگاه‌های خودرو؛ نمونه موردی محلات اسلام آباد و ده ونک تهران. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره اول: 107- 130.


• امین زاده، ب.، داعی نژاد، ف. 1381. ملاحظات محیطی در طراحی و بهسازی خیابان‌های شهری. نشریه هنرهای زیبا، شماره 11: 50-61.


• ایزدی، م.، فیضی، ر. 1389. بازآفرینی شهری کنش و بینشی جامع و یکپارچه در ساماندهی محدوده‌های هدف برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری. نشریه هفت شهر، شماره 33-34.


• بهزادفر، م.، طهماسبی، ا. 1392. شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیر گذار بر تعاملات اجتماعی؛ تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان‌های شهری: نمونه مورد مطالعه سنندج. نشریه باغ نظر، شماره 25، سال دهم:17-28.


• پاکزاد، ج. 1385. مبانی نظری وفرآیندطراحی شهری. چاپ اول. وزارت مسکن وشهرسازی. تهران.


• پوراحمد، ا.، حبیبی، ک.، کشاورز، م. 1389. سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت‌های فرسوده شهری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره اول: 73- 92.


• حاجی پور، خ. 1385. برنامه‌ریزی محله مبنا، رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار. نشریه هنرهای زیبا، شماره 26: 37- 46.


• حبیبی، م.، مقصودی، م. 1381. مرمت شهری. انتشارات دانشگاه تهران.


• رحیمی، ل.، بردبار، ح.، جمشیدی، ر. 1401. تحلیل تأثیر شاخص‌های کنش عقلانی بر مشارکت شهروندان در طرح‌های توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی(نمونه موردی: محلات وکیل آباد و اسلام آباد 2 ارومیه). نشریه آمایش محیط، شماره 56: 181-199.


• رهنمایی، م.، اشرفی، ی. 1386. فضاهای عمومی شهری و نقش آن در شکل گیری جامعه مدنی از دیدگاه برنامه‌ریزی شهری. نشریه انجمن جغرافیایی ایران، شماره 14 و 15: 23-45.


• سلطانی، ع.، خداپرست، ب. 1389. ارزیابی خیابان‌های شهری براساس رهیافت انسان‌گرا؛ نمونه موردی خیابان سمیه شهر شیراز. آرمانشهر، شماره 5: 97- 110.


• صفوری، س.، بیگ بابایی، ب.، نوروزی، پ. 1401. ارزیابی سناریوهای بازآفرینی شهری در بافت‌های فرسوده شهری(مطالعه موردی: منطقه هشت تبریز). فصلنامه آمایش محیط، شماره 59: 187-205.


• کارمونا، م.، هیت، ت.، اک، ت.، تیسدل، ا. 1388. مکانهای عمومی و فضاهای شهری. ترجمه دکتر فریبا قرائی و همکاران. انتشارات دانشگاه هنر تهران.


• کوزه گر کالجی، لطفعلی.، نوروزی، ع. 1401. نقش فضاهای بی‌دفاع شهری در امنیت زنان، مطالعه موردی: شهر جیرفت استان کرمان. نشریه آمایش محیط، شماره 57: 103-122.


• گل، ی.، اسوار، ب. 1394. بررسی زندگی فضای عمومی. ترجمه محمد سعید ایزدی و سمانه محمدی و سمانه خیبری. چاپ اول. انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران. تهران.


• منشی زاده، ر.، تسلیمی پور، م. 1383. پیامدهای فضایی شهر صنعتی کاوه بر شهر ساوه. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره سوم: 89-109.


• مهندسین مشاور بعد تکنیک. 1385. توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ساوه، مرحله اول، بررسی گستره فقر شهری و شناسایی محله‌های فقیرنشین (سکونتگاه‌های غیررسمی).


• مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا. 1388. طرح جامع شهر ساوه، مرحله اول، شناخت وضع موجود و بررسی کلی منطقه‌ای.


• مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا. 1388. طرح جامع شهر ساوه، مرحله دوم، شناخت وضع موجود؛ بررسی و شناخت شهر.


• Abbott, J. (2004). Upgrading an Informal Settlement in Cape Town, South Africa. In: Reconsidering Informality- Perspectives from Urban Africa. Edited by Karen Tranberg Hansen and Mariken Vaa. Spain: Nordiska Afrika Institutet.


• Amphoux, P. (1998). La notion d’ ambiance, Irec-Epel, Lausanne.


• Appleyard, D., M.Sue Gerson, M.S. and Lintell, M. (1981). Livable Street, University of California Press.


• Atkinson, R., Blandy, s. (2005). Introduction: international perspectives on the new enclavism and the rise of gated communities. Housing Studies, 20(2), 177e186.


• Batey, P. (2000), Urban Regeneration in Britain: Progress, Principles and Prospects, International Symposium on Regeneration of City Down Town.


• Berman, M (1986); “Take it to the streets: Conflict and community in public space”.


• Bonanomi, L. (1990), Le temps des rues, Irec-Epel, Lausanne.


• Brakarz, J., Greene, M., Rojas, E .2002. Cities for all: Recent Experiences with Neighborhood Upgrading Programs


• Bright & et al, (2003), state of the world, Earthscan, London


• Brown, A. (2006). Contested Space. Street trading, public space, and livelihoods in developing cities. Rugby: ITDG Publishing, Cardiff University.


• Cities alliance. (2002). Citywide Slum Upgrading http://www.citiesalliance.org/ca/sites/citiesalliance.org/files/Anual_Reports/upgrading_9.pdf.


• Durand-Lasserve, A. (1998). pp 233-273


• Galdini, (2005). Urban regeneration process the case of genove, an example of integrated urban development approach. Genova: department of sociology and social science Press. 152P.


• Garcia-Roman, D., Ortiz, A., Maria, P. (2004). Urban planning, gender and the use of public space in a peripheral neighborhood of Barcelona, Cities, Vol. 21, No. 3, p. 215–223.


• Gehl, J. (2006). Life between buildings: using public space. 6. ed. Kّbenhavn: The Danish Architectural Press.


• Gulyani, S., Debabrata, T., Darby, J. (2010). Poverty, Living Conditions, and Infrastructure Access : A Comparison of Slums in Dakar, Johannesburg, and Nairobi, Pp. 2201-2219


• Hamdi, N., Goethert, R. (1997). Action Planning for Cities - A guide to Community Practice. England: John Wiley & Sons Ltd.


• Hernandez- Bonilla, M. (2001). Public Spaces in the Urban Popular Habitat of Mexico: The Case of Xalapa, Veracruz. Forum Journal 5(1): 27-35.


• Hernández-Garcia, J. (2010). Production and Consumption of Open Spaces in Popular Settlements in Bogotá, Faculty of Humanities and Social Sciences, School of Architecture, Planning and Landscape, University of Newcastle upon Tyne.


• Hernandez-Garcia, J. (2010).El Parque de mi Barrio: Production and Consumption of Open Spaces in Popular Settlements in Bogotá, University of Newcastle upon Tyne.


• Hernandez-Garcia, J. (2012). Open Spaces in Informal Settlements in Bogota, Expressions of Attachment and Identity


• Lang, T. (2005), Insights in the British Debate about Urban Decline and Urban Regeneration, Working Paper, Erkner, Leibniz-Institute for Regional Development and Structural Planning.


• Lichfield, D. (2000). The Context of Urban Regeneration, in Urban Regeneration. Sage Publications Ltd.


• Lieberg, M. (1995). Teenagers and Public Space. Communication Research. December. Vol 22, no.6.


• Lopes, M.N., Camanho, A.S. (2012). Public Green Space Use and Consequences on Urban Vitality: An Assessment of European Cities, Springer Science+Business Media B.V., pp 1-17


• Lynch, K. A. (1960). The image of the city. USA: Massachusetts Institute of Technology.


• Menshawy, A. Shafik Aly, Sh. Salman, A.M. (2011). Sustainable Upgrading of Informal Settlements in The Developing World, Case Study: Ezzbet Abd El Meniem Riyadh, Alexandria, Egypt. International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities, Volume 21, 2011, Pages 168-177


• Mitchell, D. (2003). The Right to the City. Social Justice and the Fight for Public Space. New York: The Guilford Press.


• Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban design. London: Journal of Urban Design, Vol. 3, 1, 1998


• ODPM (2003). Searching for Solid Foundations: Community Involvement and Urban Policy .London:


• Roberts, P., Sykes, H. (2000). Urban Regeneration, Handbook, Londan: Sage Publications.


• Staeheli, L.A., Mitchell, D. (2008). The people’s property? Power, politics, and the public. Oxon: Routledge.


• Thompson, C. (2002). Urban Open Space in the 21st Century, Land Scape and Urban Planning, P 59-72.


• Tuan, Y-F. (1974). Space and place: humanistic perspective. Progress in Geography 6: 211-252


• UN-HABITAT. (2006). Enabling shelter strategies Review of experience from two decades of implementation


• UN-HABITAT. (2011). Building Urban Safety through Slum upgrading. Nairobi: UNHABITAT.


• UN-HABITAT. (2011). Building Urban Safety through Slum upgrading. Nairobi: UNHABITAT.


• UN-HABITAT. (2012a). Korogocho Sreetscapes, (2012); documenting the role and potentials of streets in citywide slum upgrading, Published by UN-HABITAT, Nairobi, Kenya.


• UN-HABITAT. (2012b). Streets as tools for urban transformation in slums:A STREET-LED APPROACH TO CITYWIDE SLUM UPGRADING


• UN-HABITAT. (2013). Streets as public spaces and drivers of urban prosperity, First published in Nairobi in 2013 by UN-Habitat.


• Walzer, M. (1986). Pleasures and costs of urbanity. Dissent 33(4).pp470-475


• (2007). (World Business Council for Sustainable Development), Mobility for Development: Facts and Trends,Geneva, Switzerland

WHO. (1999). PEOPLE LIVING IN INFORMAL SETTLEMENTS, Environmental health indicators: framework and methodologies