تحلیل ساختاری تاب¬آوری کالبدی با رویکرد پدافندغیرعامل مطالعه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران
محورهای موضوعی : آمایش محیط
بهجت تدین
1
,
مجید شمس
2
,
محمدعلی خلیجی
3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز ، ایران
کلید واژه: تحلیل ساختاری, تاب¬آوری کالبدی, پدافند غیرعامل, منطقه 4, کلان‌شهر تهران,
چکیده مقاله :
تقلیل میزان آسیب‌پذیری‌ها و بحرانهای انسان‌ساخت و بالا بردن سطح انعطاف‌پذیری محیط کالبدی شهرها در برابر تنشهای ناشی از بروز تهدید و نیز به حداقل رساندن زمان بازتوانی، همچنین ارتقا و بهبود بخشی سطح زندگی افراد و به‌طورکلی، تاب‌آور ساختن شهرها در برابر تهدیدها، از جمله مهم‌ترین عواملی است که میبایست در شهرها مورد توجه قرار گیرد. در این راستا، این مقاله کوشیده است با روش تحلیل ساختاری، محرکهای تابآوری کالبدی منطقه کلان‌شهر تهران با رویکرد پدافند غیرعامل را بازشناسی و خوشهبندی کند. دادههای نظری با روش اسنادی و دادههای تجربی با روش پیمایشی بر پایه تکنیک دلفی تهیه شده است. جامعه آماری20 نفر از خبرگان شهری بر اساس نمونه‌گیری گلوله برفی میباشد. 48 محرک احصاء و شناسایی گردید که با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC پردازش شده است. یافتهها حاکی از آن است که محرکهای حفاظت از امکانات و زیرساخت‌های عمومی، دسترسی به نهادهای امدادرسان (مرکز مدیریت بحران و...)، دسترسی به شبکه معابر اصلی، شعاع دسترسی به فضاهای باز، دسترسی به آتش‌نشانی، ضوابط فنی، اصول و الگوهای ساخت‌وساز، استحکام بناهای با کاربری عمومی (مدرسه، بیمارستان)، بازسازی و بهسازی ساختمان‌های ناپایدار، وجود مراکز اسکان موقت در منطقه، عدم قرارگیری کاربری‌های حیاتی و حساس در مناطق مستعد بحران، تعداد و سطح پوشش بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های محدوده، قابلیت نفوذپذیری و رعایت ماتریس‌های ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری در برنامه‌ریزی کاربری اراضی منطقه به عنوان کلیدیترین عوامل بر روند آینده تابآوری کالبدی منطقه 4 با رویکرد پدافند غیرعامل انتخاب شدند.
Reducing the level of vulnerabilities and man-made crises and raising the level of flexibility of the physical environment of cities against the tensions caused by threats and also minimizing the rehabilitation time, as well as promoting and improving people’s living standards and in general, making cities resilient against threats is one of the most important factors that should be considered in cities. In this regard, this article has tried to identify and cluster the drivers of physical resilience in Tehran metropolitan area with the passive defense approach using the structural analysis method. Theoretical data were prepared by document method and experimental data by survey method based on Delphi technique. The statistical population consisted of 20 urban experts based on snowball sampling. 48 stimuli were counted and identified, which were processed by structural interaction analysis method in MICMAC software. The findings indicate that the drivers of protection of public facilities and infrastructures (from retrofitting to reconstruction), access to relief agencies (crisis management center, etc.), access to the main road network, radius of access to open spaces, access to firefighting, technical standards, construction principles and patterns, strength of buildings with public use (school, hospital), reconstruction and improvement of unstable buildings, the existence of temporary accommodation centers in the region, the absence of vital and sensitive uses in crisis-prone areas, the number and level of coverage of hospitals and clinics in the area, permeability and compliance with capacity matrices, desirability and compatibility in land use planning of the region as the most key factors on the future trend of physical resilience of Region 4 were selected with the passive defense approach.
1- پنام، رضا، رجبی، آزیتا، عزت پناه، بختیار (1397)، بررسی پدافند غیرعامل در منطقه 4شهرداری، شهر تهران، فصلنامه نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 11دوره 11، شماره 1، صص 375-359.
2- پورمحمدی. محمدرضا، ملکی. کیومرث، ۱۳۹۵، پدافند غیرعامل؛ استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، انتشارات: موسسه نشر شهر با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، چاپ اول زمستان.
3- جلالیان، سید اسحاق (1397)، ارزیابی تابآوری ساختاری-طبیعی کاربری اراضی شهری مطالعه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران، فصلنامه شهر پایدار، دوره 1، شماره 4، صص 122-109.
4- حسین¬زاده دلیر،کریم، محمدیان، مهرداد، سرداری، روسا (1398)، مروری بر مفهوم تابآوری شهری، مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، سال دوم، شماره3: 69-78.
5- سارا توتونچی، حسن بحرینی، منوچهر طبیبیان، طراحی مدل تابآوری کالبدی شهر در مقابل با زلزله با تأکید بر تئوری انتقادی و رویکرد نظریه داده بنیاد شماره 65 دوره 17 تابستان 1403.
6- صادقی، علی، نظری، ولی‌الله، بیگدلو، رضا، میرحیدری (1399)، بررسی تابآوری جوامع شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران)، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، دوره 1399، شماره 29، صص 80-51.
7- فرزادبهتاش، محمدرضا، کینژاد، علی، پیربابایی، محمدتقی، عسگری، علی (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تابآوری کلان‌شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره18، شماره 3، صص 33-42.
8- لنگرنشین، علی، ارغان، عباس، کرکه¬آبادی، زینب (1398)، سنجش شاخص¬ها و الگوهای اثرگذار در تابآوری بافتهای شهری(مطالعه موردی محلات تجریش، جنت آباد شمالی و فردوسی شهر تهران)، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 11، شماره 3، صص 270-245.
9- محمدی، علیرضا، پاشازاده، اصغر (1396)، سنجش تابآوری شهري در برابر خطر وقوع زلزله مطالعه موردی: شهر اردبیل، پژوهش¬های دانش زمین، دوره 8، شماره 2، صص 126-112.
10- محمود امیری، مجید شمس، بررسی و تحلیل مؤلفه‌های شکل دهنده سرزندگی شهری (مورد مطالعه پیاده راه بوعلی شهر همدان) آمایش محیط شماره 65 دوره 17 تابستان 1403.
11- مرکز آمار ایران (1395). سرشماری نفوس و مسکن سال 1395.
12- نوروزی، حسن، محمدی دوست، سید سلیمان، حسینی خواه، حسین، خانی زاده، محمد علی (1398)، شناسایی و ارزیابی پیشران‌های شگفت‌انگیز در تابآوری کالبدی کاربری‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (مورد پژوهی: ناحیه یک شهر یاسوج). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10(36)، صص 46-33.
13- هندی، هوشنگ، اقبالی، ناصر، سرور، رحیم، پیشگاهی¬فرد، زهرا (1399)، سنجش تابآوری زیست محیطی در سطح محلات منطقه 14 تهران، فصلنامه آمایش محیط، دوره 13، شماره 48، صص 20-1.
14- Acuti, D., Bellucci, M., & Manetti, G. (2020). Company disclosures concerning the resilience of cities from the Sustainable Development Goals (SDGs) perspective. Cities, 99, Article 102608. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.102608. November 2019.
15- Brandon, P. (2011). The inheritors: French student and their relations to culture, Chicago University press, Chicago.
16- Bruneau, M. & et al., 2004, Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities, 13th Word Conference on Earthquake Engineering, Vancouver, B.C., Canada, pp 733-752.
17- Bundschuh, M., Schulz, R., Schäfer B., Allen, CR., & Angeler, DG. (2017(. Resilience in ecotoxicology—towards a multiple equilibrium context, Environ Toxicol Chem, NO 36: 2574–2580.
18- Chapin F.Stuart, (1972). urban land use planning; university of Illinois press; 56-57.
19- Chen, Y., Zhu, M., Zhou, Q., & Qiao, Y. (2021). Research on spatiotemporal differentiation and influence mechanism of urban resilience in China based on MGWR model. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(3), 1–27. https://doi.org/10.3390/ijerph18031056.
20- Cobbinah, P.B., Erdiaw-Kwasie, M.O., Amoateng, P., (2015). Africa’s urbanisation: implications for sustainable development. Cities 47, 62–72.
21- Croese, S., Green, C., & Morgan, G. (2020). Localizing the sustainable development goals through the lens of urban resilience: Lessons and learnings from 100 resilient cities and cape town. Sustainability (Switzerland), (2), 12. https://doi.org/10.3390/ su12020550
22- Darkwah, R. M. Cobbinah, P. B. Anokye, P. A. (2018). Contextualising urban resilience in Ghana: Local perspectives and experiences, Geoforum, 94, 12-23.
23- Favier, P.,Bertrand,D.,Eckert,N.,Naaim,M.( 2012).Optimal de sigh of defense structures using reliability. Journalese fiabilitedes matrix structures.
24- Folke, C.(2006). "Resilience: The emergence of a perspective for social ecological systems analyses", Global Environmental Change 16, 3, Pp. 253-267.
25- Fu, X., Hopton, M. E., & Wang, X. (2021). Assessment of green infrastructure performance through an urban resilience lens. Journal of Cleaner Production, 289, Article 125146. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125146
26- Godet, A. J., Meunier, M. F., Roubelat, F.,(2003).Structural analysis with the MICMAC method &
actors’ strategy with MACTOR method, Futures
Research Methodology, No. 2
27- Heinzlef, C., Robert, B., H´emond, Y., & Serre, D. (2020). Operating urban resilience
28- Jabareen, Y(2014),Planning the resilient city: Concepts and Strategies for coping with climate change and environmental risk. In:Cities, In press, Retrieved from: htt://dx.doi.org.ezp.sub.su.se/10.1016/j.cities.20 12.05.004.
29- Karlinsky, S., (2010), “The Resilient City Part 1: Before the Disaster”, Urbanist 479, pp. 4-21.
30- Li, G., Kou, C., Wang, Y., & Yang, H. (2020). System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China. Resources, Conservation and Recycling, 161, 104954. doi:10.1016/j.resconrec.2020.104954.
31- Ma, F., Wang, Z., Sun, Q., Yuen, K. F., Zhang, Y., & Xue, H. (2020). Spatial – Temporal evolution of urban resilience and its influencing factors : Evidence from the Guanzhong Plain Urban Agglomeration.
32- Meerow, S., & Newell, J. P. (2015). Resilience and complexity: A bibliometricreview and prospects for industrial ecology. Journal of Industrial Ecology, 19(2), 236–251.
33- Mera, A. P., & Balijepalli, C. (2020). Towards improving resilience of cities: An optimisation approach to minimising vulnerability to disruption due to natural disasters under budgetary constraints. In Transportation, 47. https://doi.org/ 10.1007/s11116-019-09984-8.
34- Moloney, S., & Doyon, A. (2021). The Resilient Melbourne experiment: Analyzing the conditions for transformative urban resilience implementation. Cities, 110, Article 103017. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.103017. June 2019.
35- Moore, E. A., Russell, J. D., Babbitt, C. W., Tomaszewski, B., & Clark, S. S. (2020). Spatial modeling of a second-use strategy for electric vehicle batteries to improve disaster resilience and circular economy. Resources, Conservation and Recycling, 160, Article 104889. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2020.104889. April.
36- Ritchie, B. W. (2007). Crisis and disaster management for tourism, Channel View Publications.
37- Roberts, D., Douwes, J., Sutherland, C., & Sim, V. (2020). Durban’s 100 resilient cities journey: Governing resilience from within. Environment and Urbanization, 32(2), 547–568. https://doi.org/10.1177/0956247820946555
38- Ronan, K., & Johnston, D., (2005). Promoting community resilience in disaster, springer, 1-232.
39- Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management, 13, 307-314.
40- Rose, A., 2004. Defining and measuring economic resilience to disasters", Disaster Prevention and Management, Vol. 13, Pp. 307-314.
41- Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., & Patel, S. (2020). Building Resilience to Climate Change in Informal Settlements. One Earth, 2(2), 143–156.
42- Schoemaker, P. J. H. (1995). Scenario planning: a tool for strategic thinking. Sloan Management Review, 36: 25-40.
43- Sharifi, Ayyoob & Yamagata, Yoshiki. (2016). "Urban Resilience Assessment: Multiple Dimensions, Criteria, and Indicators". Urban Resilience , 259- 276. 10.1007/978-3-319-39812-9_13
44- Wardekker, A., Wilk, B., Brown, V., Uittenbroek, C., Mees, H., Driessen, P., & Runhaar, H. (2020). A diagnostic tool for supporting policymaking on urban resilience. Cities, 101, 1-13.
45- Wardekker, A., Wilk, B., Brown, V., Uittenbroek, C., Mees, H., Driessen, P., & Runhaar, H. (2020). A diagnostic tool for supporting policymaking on urban resilience. Cities, 101, 1-13.
46- Xun, X., & Yuan, Y. (2020). Research on the urban resilience evaluation with hybrid multiple attribute TOPSIS method: An example in China. Natural Hazards, 103(1), 557–577. https://doi.org/10.1007/s11069-020-04000-0
47- Zerbo, A., Delgado, R. C., & González, P. A. (2020). Vulnerability and everyday health risks of urban informal settlements in Sub-Saharan Africa. Global Health Journal. doi:10.1016/j.glohj.2020.04.003.
48- Zhou, W. (2011). Emergency Management of Urban Major Hazards Based on Information Synergy, Journal of Procedia Engineering, 15(2): 1-3.