ساختار دولت رانتیر در ایران و فروپاشی حکومت پهلوی
محورهای موضوعی : فلسفه سیاسی انقلاب اسلامی
مهدی مجد
1
(دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
علیرضا سلطانی
2
(استادیار گروه روابط بین الملل، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول))
کلید واژه: ", نفت", دولت رانتیر", بیماری هلندی", انقلاب اسلامی", حکومت پهلوی",
چکیده مقاله :
در کشور ایران از ابتدای اکتشاف نفت تاکنون، دولت‌ها نتوانسته‌اند، بهره‌برداری صحیحی از نفت داشته باشند. چنانچه از درآمدهای نفتی استفاده درستی صورت نگیرد، یک دولت رانتیر تشکیل شده و بیماری هلندی گریبان‌گیر اقتصاد ملی می‌شود. اوج دولت رانتیر بین سال‌های 1353 الی 1356 دیده می‌شود. دولت پهلوی دولتی رانتیر بود زیرا به طور منظم مقادیر عظیمی از رانت خارجی را دریافت می‌نمود. بنابراین درآمدهای نفتی ایران پیوند کمی با اقتصاد داخلی و نیروی کار داخلی داشته است. در واقع با افزایش درآمدهای نفتی، استقلال رژیم پهلوی از جامعه داخلی به درجه‌ای رسید که دولت به تغییر در ساخت اجتماعی دست زد و گروه‌های حامی برای خود ایجاد نمود و گروه‌های اجتماعی معارض مانند بازاریان و روحانیون را تضعیف نماید که این خود یکی از دلایل شکل‌گیری انقلاب اسلامی در ایران بود. از این رو، سؤال این مقاله آن است که ساختار دولت رانتیر چه تأثیری بر فروپاشی حکومت پهلوی داشت؟ و نیز فرضیه آن است که به دنبال افزایش درآمدهای نفتی حکومت پهلوی با ایجاد یک ساختار سیاسی مطلقه و از بین بردن ظرفیت‌ها و بسترهای اقتصاد تولید محور و مبتنی بر درآمدهای مالیاتی زمینه نارضایتی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و در نهایت فروپاشی نظام سیاسی را فراهم نمود. مقاله حاضر به روش تحلیلی و توصیفی نگاشته شده و اطلاعات آن به شیوه کتابخانه‌ای گرد آمده است. در انتها این نتیجه به دست آمده که کشورهای صاحب نفت و به ویژه ایران، برای ترمیم اقتصاد خود، راهی به جز برون‌رفت از اقتصاد تک‌محصولی و افزایش درآمدهای مالیاتی ندارند.
In Iran, since the beginning of oil exploration, the governments have not been able to properly exploit oil. If the oil revenues are not used properly, a rentier government will be formed and the Dutch disease will plague the national economy. The peak of the rentier government can be seen between 1353 and 1356. The Pahlavi government was a rentier state because it regularly received huge amounts of foreign rent. Therefore, Iran's oil revenues have little connection with the domestic economy and the domestic labor force. In fact, with the increase in oil revenues, the Pahlavi regime's independence from the domestic society reached such a degree that the government began to change the social structure and created support groups for itself and created supporting groups for himself and weakened opposing social groups such as marketers and clerics, which was one of the reasons for the formation of the Islamic Revolution in Iran. Therefore, the question of this article is what effect did the structure of the rentier government have on the collapse of the Pahlavi government? And it is also the hypothesis that following the increase of oil revenues of the Pahlavi government by creating an absolute political structure and destroying the capacities and foundations of the production-oriented economy and based on tax revenues, it provided the basis for political, social and economic dissatisfaction and ultimately the collapse of the political system. This article is written in an analytical and descriptive way and its information is collected in a library way. In the end, the conclusion has been reached that the oil-owning countries, especially Iran, have no way to restore their economy except to exit from the single-product economy and increase tax revenues.
_||_