آغازبندی و خاتمه‌سرایی در منظومه‌های فارسی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

اسد صفری بندپی ¹ , محمد صادقی ²

1 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن ،ایران
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر،ایران.

تاریخ دریافت : 1396/06/31 تاریخ پذیرش : 1396/06/31 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

آغازبندی آثار ادبی در نثر و نظم از آغاز ادب فارسی دری معمول گردید.در آثار برجسته نثر فارسی اصطلاح (دیباچه‌نگاری) و در آثار برجسته منظوم اصطلاح (آغازبندی) مترادف یکدیگرند با این تفاوت که در منظومه‌ها زمینه‌ گسترده‌تری برای آغازبندی وجود دارد و چنین است در خاتمه‌نگاری و خاتمه‌سرایی.هنر آغازبندی و خاتمه‌سرایی را می‌توان در ردیف فنون ادبی و بدیعی به شمار آورد. این آرایه بر ادب و بلاغت گفتار بزرگان ادب چه در نثر و چه در نظم می‌افزاید. مشرب فکری، فلسفی، مذهبی و جهان‌بینی سخنوران را می‌توان از آغازبندی‌های آنان در آثارشان دریافت و به اسرار درون آنان پی برد. این مقاله به واکاوی آغازبندی و خاتمه‌سرایی منظومه و مثنوی‌های برجسته‌ی گلستان ادب فارسی می‌پردازد.آغازبندی در منظومه های فارسی با شاهنامه فردوسی شروع می شود و سپس سنایی در حدیقه الحقیقه به طور گسترده تری به آن می پردازد پس از سنایی پیروان مکتب سنایی چه در عرفان و چه در منظومه های غنایی همگی آغازبندی و خاتمه سرایی را تا دوره ی قاجاریه رعایت کرده اند. به ندرت منظومه و مثتوی می توان یافت که مانند مثنوی مولانا بدون آغازبندی و خاتمه سرایی باشد.

چکیده انگلیسی:

Since the early Dari Persian literature emerged writing a preliminary part for a literary work in prose or verse became popular. The terms “preface” (dibache negari) and “prelude” (aghaz bandi) have been used synonymously and respectively in outstanding works of Persian prose and verse, though in verse works writing a prelude has been more common than in prose works. It is also true about writing a finale or “epilogue” for an epopee. The art of composing a prelude and epilogue could be counted in the literary and rhetorical techniques row. This is in a way a literary device that adds to the eloquence and decorum of the works of literati, both in verse and prose. Intellectual, philosophical, religious and ideological points of view of the literary composers can be traced in their introductions to their works, and so can lead to discover the secrets of their thoughts. This study deals with the analysis of initiation and termination of poems and versifications in Persian literature masterpieces. Ferdowsi’s Shahnameh is the first work to include a prelude, and then Sanāʾi applies it in a broader sense in his Hadiqat al-Haqiqat, so that the followers of Sanāʾi’s literary style continue his convention of writing preludes and epilogues in their mystic or lyric poems through the reign of Qajars. Nevertheless, there are some rare works with no prelude or epilogue, the most noteworthy of which is Rumi’s Mathnavi.

منابع و مأخذ:

1. قرآن مجید.


2. امام علی‌بن‌‌حسین (ع). (1375) ق. صحیفه کامله سجّادیه، به قلم فیض‌الاسلام.


3. اسدی توسی، علی‌بن‌احمد، (1389). گرشاسپ‌نامه، چاپ 2، ناشر دنیای کتاب، تهران.


4. امیر خسرو دهلوی. (1362). شیرین و خسرو، تصحیح امیراحمد اشرفی، انتشارات شقایق، چاپ اوّل، تهران.


5. جامی، عبدالرّحمن. (1361). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح آقا مرتضی مدرّس گیلانی، کتاب‌فروشی سعدی، تهران.


6. خواجوی کرمانی، محمود بن علی. (1387). روضة‌الانوار، تصحیح محمود عابدی، چاپ اوّل، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، تهران.


7. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمّد. (1374). مفردات الفاظ قرآن، ج2، با تفسیر دکتر سیّد غلامرضا خسروی حسینی، انتشارات مرتضوی، تهران.


8. سعدی، مصلح‌الدّین. (1389). بوستان، تصحیح دکتر غلامحسین یوسفی، چاپ دهم، انتشارات خوارزمی، تهران.


9.  سلمان ساوجی. (1371). دیوان، تصحیح ابوالقاسم حالت، چاپ اوّل، سلسله نشریات.


10. سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود. (1359). حدیقة‌الحقیقه، تصحیح مدرّس رضوی، انتشارات دانشگاه تهران.


11. صفی‌پور، عبدالرّحیم. (1298 هجری). منتهی الارب فی‌ لغة العرب، ج3و4، انتشارات کتابخانه سنایی، تهران.


12. عطّار نیشابوری، فریدالدّین. (1347). منطق‌الطّیر، تصیحیح دکتر محمّدجواد مشکور، چاپ سوم، کتاب فروشی تهران.


13. عقدایی، تورج. (1380). بدیع در شعر فارسی، چاپ اوّل، نیکان کتاب، زنجان.


14. فردوسی، ابوالقاسم. (1370). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، دفتر 2، چ1، انتشارات روزبهان، تهران.


15. فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، دفتر 1، چ1، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.


16. فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، دفتر 8، چ1، مرکز دایرة‌المعارف تهران.


17. معین، محمّد. (1357). فرهنگ فارسی، ج4، چاپ 3، انتشارات امیرکبیر، تهران.


18. مولانا، جلال. (1369). مثنوی شریف، تصحیح دکتر محمّد استعلامی، چ2، انتشارات زوار، تهران


19. نظامی گنجوی، الیاس. (1384). مخزن‌الاسرار، دکتر برات زنجانی، چاپ 7، انتشارات دانشگاه تهران.


20. نظامی گنجوی، الیاس. (بی‌تا). هفت‌پیکر، تصحیح وحید دستگردی، مؤسّسه مطبوعاتی علمی، تهران.


21. همایی، جلال‌الدّین. (1361). فنون بلاغت و صناعات ادبی، ج 1، چ2، انتشارات توس، تهران.


22. همایی، جلال‌الدّین. (1361). فنون بلاغت و صناعات ادبی، ج2، چ2، انتشارات توس، تهران.