بررسی مفهوم «علم» و «عالِم» در آثار احمد جام
محورهای موضوعی : عرفانی(با ویژگی ادبی و هنری)
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسیواحد تهران جنوب دانشگاه آزاد اسلامی ایران تهران
کلید واژه: تحلیل, مفهوم علم, عالِم, تصوف, احمد جام.,
چکیده مقاله :
مفهوم علم و عالِم در متون اسلامی ادبیات فارسی چه در حوزه کلام و چه در حوزه عرفان و تصوف بسیار مورد توجه و چالش‌برانگیز بوده، در ادبیات فارسی در چند مسیر و دیدگاه تعریف شده است. دیدگاه ادبای بزرگی چون فردوسی، سنایی و نظامی، دیدگاه صاحب‌نظران در دانش حدیث، در معنای صوفیانه و عرفانی و در اندیشۀ کسانی چون فارابی و ابن سینا و خواجه نصیر. این پژوهش به بررسی و تحلیل مفهوم علم و عالِم از دیدگاه احمد جام و مقایسۀ آن با تعاریف برخی از صاحب‌نظران در متون عرفانی و اسلامی ادبیات فارسی به شیوه توصیفی-تحلیلی پرداخته است و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: علم از دیدگاه شیخ جام چیست؟ عالم کیست؟ نقاط مشترک و تفاوت دیدگاه او دربارۀ مفهوم علم با سایر صاحب‌نظران در حوزه کلام، حدیث و تصوف کدامند؟ با استناد به آثار شیخ جام که بیانگر اندیشۀ صوفیانۀ شریعت-محور اوست روشن شد: در نزد او علم و معرفت دو مقولۀ جدا از یکدیگرند. مفهوم واژه علم در بسیاری از گزاره‌های شیخ با مفهوم دانش و به تعبیر امروزی نالج مترادف است. برترین علم در نزد شیخ علم خداشناسی و علم باطن یا علم سرّ است. او مانند گذشتگان خود علم طب، نجوم یا حساب را در زمرۀ حرفه‌ها می‌آورد که سود و نفع آن مشروط به پایبندی به ملکات اخلاقی است. او در این مورد تالی اهل حدیث و صوفیان متشرعی چون هجویری است. شیخ نشان علم را در عملکرد عالمان جستجو می‌کند و در مواردی آن را با عمل صالح مترادف می‌داند.
The concept of science and scholar in the Islamic texts of Persian literature, both in the field of theology and in the field of mysticism , has been very challenging. It has been defined in several perspectives in Persian literature. The view of great writers knowledge of hadith, in mystical meaning and in the thought of people such as Farabi, and Ibn Sina. This research investigates the concept of science and science from Ahmad Jam's point of view and compares it with the definitions of some experts in the mystical and Islamic texts of Persian literature in a descriptive-analytical way and answers these questions: Science What is Sheikh Jam's point of view? Who is the scientist? What are the common points and differences of his view on the concept of science with other experts in the field of theology, hadith and Sufism? Referring to the works of Sheikh Jam,was clarified: in his eyes, science and knowledge are two separate categories.The concept of the word science in many statements of the Sheikh is synonymous with the concept of knowledge.The best science in the eyes of the sheikh is the knowledge of God and the science of the inner self or the science of the secret. Like his predecessors, he includes the science of medicine, astronomy, among the professions , and its benefits are conditional on adhering to moral values.The sheikh looks for the sign of knowledge in the actions of scientists and in some cases considers it synonymous with righteous action