بررسی و مقایسه لذّت و شادی از منظر ابن سینا، مولوی و حافظ

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

مسعود پرتوی نژاد فومنی ¹ , محمدرضا شاد منامن ² , علی رضا نیکویی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیات غنایی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/05/14 تاریخ پذیرش : 1399/06/12 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: لذت, شادی, حافظ, مولوی, ابن سینا,

چکیده مقاله :

این مقاله برآن است که لذت و شادی را از منظر نمط هشتم اشارات و تنبیهات ابن سینا، دانشمند بزرگ ایران اسلامی و جهان (علم، فلسفه و منطق، طب و حکمت). با اشعار مولوی شاعر بزرگ ایران و دنیا به عنوان یک عالم عارف و اندبشمند متفکر در اندیشۀ اسلامی و حافظ، شاعر و غزل سرای بزرگ قرن هشتم بررسی و مقایسه نماید. با عنایت به اهمیت مسئله و تأثیر هر سه اندیشمند در بحث علم، فلسفه و عرفان اسلامی تحقیق در این مورد ضروری می نمود. با این فرضیه که زبان عرفان ابن سینا در نمط هشتم با زبان مولوی در دیوان شمس و مثنوی و غزلیات حافظ در دیوانش مشابهت معناداری دارد به این سؤال مهم پاسخ می دهیم که آیا زبان مولوی و حافظ در اشعارشان با ابن سینا دربارۀ لذت و شادی چگونه است؟ ما با آوردن مستندات به روش تحلیلی-توصیفی از نمط هشتم اشارات و تنبیهات ابن سینا و اشعار مولوی در دیوان شمس و مثنوی و غزلیاتی از دیوان حافظ به این نتیجه رسیدیم که اشعار مولوی در دو اثر بزرگ فوق‌الذکر و غزلیات حافظ با مفاهیم نمط هشتم اشارات و تنبیهات در مورد لذت و شادی و مترادفات آن تشابه معناداری دارد.

چکیده انگلیسی:

In this article we intend to bring joy and happiness form the perspective of the eighth method of references and punishments of ibn sina the great scientist of Islamic iran and the world ( science- philosophy and logic- medicine and wisdom) with the poems of rumi the great poet of iran and the world lets examine and compare him as a mystic and thoughtful scholar in Islamic thought and hafez the great lyric poet of the eighth century. Given the importance of the issue and the influence of all three nobles in the discussion of Islamic science philosophy and mysticism research in this regard is essential. Assuming that ibn sina mystical language in the eighth method is significantly similar to rumi language in divan shams and masnavi and hafez lyric poems in his divan we answer the important question of how rumi and hafez language in their poems with ibn sina about pleasure and happiness? We came to this conclusion by bringing documents form the eighth method of ibn sina allusions and punishments and rumi poems in divan shams and masnavi and lyric poems form hafez divan rumi poems are mentioned in two great works and hafez lyric poems have significant similarities with the concepts of the eighth method of allusions and punishments about pleasure and happiness and its synonyms.                                                                                                

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

آیزنک، مابل (1375) روان شناسی شادی، ترجمۀ مهرداد فیروز بخت و خشایار بیگی، تهران: نشر بدر.

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی (1368) اشارات و تنبیهات، تصحیح دکتر حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش.

بهادری‌نژاد، محمدعلی (1374) شادی و زندگی، تهران: نشر دایره. ثمالی، سپیده (1380) جشن و شادی در منش ایرانی، به کوشش رضا مرادی غیاث‌آبادی، تهران: نشر نوید.

جامی، نورالدین عبدالرحمن بن احمد بن محمد (1375) تحفه‌الابرار، تصحیح دکتر سید محمدباقر کمال الدینی، تهران: نشر کمالی.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1358) دیوان، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: نشر بنیاد فرهنگ ایران.

سعدی، مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی (1386) بوستان، به کوشش تورج عقدایی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: انتشارات زوار.

سهروردی، شهاب‌الدین (1373) مجموعه مصنفات، تصحیح و مقدمه سیدحسن نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شمس تبریزی، محمد بن علی بن ملک داد تبریزی (1387) غزلیات شمس، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی تهران: انتشارات سخن.

عطار، فریدالدین ابوحامد محمد (1379) دیوان غرلیات، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.

عطاری کرمانی، عباس (1387) دیوان کامل و جامع هدیه حافظ، تهران: نشر آسیم.

عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی (1362) نامه‌های عین‌القضات، به اهتمام علی نقی منزوی، تهران: چاپ بنیاد فرهنگ ایران.

قمی، شیخ عباس (1389) مفاتیح‌الجنان، تهران: انتشارات پیام آزادی.

مجلسی، علامه محمدباقر (1372) بحارالانوار، تهران: انتشارات اسلامیه. معین، محمد (1386) فرهنگ‌نامه، تهران: نشر نوید.

موحد، محمدعلی (1375) شمس تبریزی، تهران: طرح نو.

مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی (1378) مثنوی، دفتر اول، شرح کریم زمانی، تهران: انتشارات اطلاعات.

مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی (1363) کلیات شمس، با مقدمه بدیع‌الزمان فروزانفر، جزء اول تا ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ولایتی، علی اکبر و محمدی، سجاد (1392) ابن سینا، تهران: ناشر امیرکبیر.

مقالات

باقری خلیلی، علی اکبر (1386) شادی در فرهنگ و ادب ایرانی، فصل نامه مطالعات ملی، شمارۀ دو، صص 53-80.

آسیابادی، علی محمد و علیپور، زهرا (1388) شادی و خوشدلی نزد شمس، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارۀ سیزدهم، صص 125 -148.

خادمی، عین‌الله (1389) جستاری دربارۀ چیستی لذت از منظر ابن سینا، مجلۀ فلسفه و کلام اسلام، شمارۀ یک، صص 29-50.

Books

The Holy Quran.

Nahj al-Balaghah.

Eisenhower, Mabol (1996) Psychology of Happiness, translated by Mehrdad Firooz Bakht and Khashayar Beigi, Tehran: Badr Publishing.

Ibn Sina, Abu Ali Hussein Ibn Abdullah Ibn Hassan Ibn Ali (1989) Signs and Punishments, edited by Dr. Hassan Malekshahi, Tehran: Soroush Publications.

Bahadorinejad, Mohammad Ali (1995) Happiness and Life, Tehran: Circle Publishing.

Thamali, Sepideh (2001) Celebration and happiness in Iranian character, by Reza Moradi Ghiasabadi, Tehran: Navid Publishing.

Jami, Noor al-Din Abd al-Rahman ibn Ahmad ibn Muhammad (1996) Tahfa al-Abrar, edited by Dr. Seyyed Mohammad Baqir Kamal al-Dini, Tehran: Kamali Publishing.

Hafez, Shamsuddin Mohammad (1979) Divan, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Publication of the Iranian Culture Foundation.

Saadi, Musharraf al-Din Mosleh ibn Abdullah Shirazi (2007) Bustan, by Turaj Aghdaei and Mohammad Reza Barzegar Khaleghi, Tehran: Zavar Publications.

Suhrawardi, Shahabuddin (1994) Collection of works, correction and introduction by Seyed Hassan Nasr, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Shams Tabrizi, Mohammad Ibn Ali Ibn Malek Dad Tabrizi (2008) Ghazals of Shams, edited by Mohammad Reza Shafiei Kadkani Tehran: Sokhan Publications.

Attar, Farid al-Din Abu Hamed Mohammad (2000) Divan Ghazliat, correction of Badi'at al-Zaman Forouzanfar, Tehran: University of Tehran.

Attari Kermani, Abbas (2008) The Complete and Comprehensive Divan of Hafiz Gift, Tehran: Asim Publishing.

Ein Al-Qozat Hamedani, Abdullah Ibn Mohammad Ibn Ali Mianji Hamedani (1983) Letters of Ein Al-Qozat, by Ali Naghi Manzavi, Tehran: Published by the Iranian Culture Foundation.

Qomi, Sheikh Abbas (2010) Mafatih Al-Jannan, Tehran: Payam Azadi Publications.

Majlisi, Allameh Mohammad Baqer (1993) Baharalanvar, Tehran: Islamic Publications.

Moein, Mohammad (2007) Farhangnameh, Tehran: Navid Publishing.

Movahed, Mohammad Ali (1996) Shams Tabrizi, Tehran: New Design.

Maulana, Jalaluddin Mohammad Balkhi (1999) Masnavi, the first book, Sharh Karim Zamani, Tehran: Information Publications.

Maulana, Jalaluddin Mohammad Balkhi (1984) Generalities of Shams, with an introduction by Badi'at al-Zaman Forouzanfar, volumes one to six, Tehran: Amirkabir Publications.

Velayati, Ali Akbar and Mohammadi, Sajjad (2013) Ibn Sina, Tehran: Amirkabir Publisher.

Articles

Bagheri Khalili, Ali Akbar (2007) Happiness in Iranian Culture and Literature, National Studies Quarterly, No. 2, pp. 53-80.

Asiabadi, Ali Mohammad and Alipour, Zahra (2009) Happiness and joy with Shams, Journal of Lyrical Literature, Sistan and Baluchestan University, No. 13, pp. 125-148.

Khademi, Ainullah (2010) An Essay on What is Pleasure from Ibn Sina's Perspective, Journal of Islamic Philosophy and Theology, No. 1, pp. 29-50.