امکان سنجی فقهی حقوقی حق گمنامی در فضای مجازی

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات حقوقی فضای مجازی

فاطمه فلاح تفتی ¹ (گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران،)
سمانه بابایی ² (دانش آموخته حوزه کوثر تهران)

تاریخ دریافت : 1402/10/04 تاریخ پذیرش : 1402/12/27 تاریخ انتشار : 1403/03/19

کلید واژه: حق, گمنامی, حق گمنامی, فضای مجازی, حریم خصوصی, حق بر شخصیت,

چکیده مقاله :

امروزه به دنبال گسترش روزافزون فضای مجازی در زندگی بشر، حقوق جدیدی متناسب با آن نیز ایجاد گردیده است که یکی از آن‌ها حق گمنامی هویت در این فضا است که بر پایه اِعمال آزادی انسان و حریم خصوصی مطرح گردیده است؛ و لازم است مباحث مرتبط با این مسئله مستحدثه و حدود آن مورد مداقه قرار گیرد. این پژوهش که به روش تحلیلی توصیفی تدوین شده، درصدد است تا نیاز مبرم به فحص و پژوهش بنیادین در این مسئله نوظهور را برطرف و زمینه‌ساز پژوهش‌های بعدی گردد. برآیند پژوهش حاضرآن است که فقه امامیه و حقوق ایران، حق گمنامی را بنابر ادله فقهی ـ حقوقی موجود، برای کاربر فضای مجازی مشروع و مقبول برمی‌شمرد و آن را مشروط بر سه اصل «عدم سوءاستفاده»، «قانونیت» و «ضرورت» می‌داند به این صورت که محقِ این حق، اجازه سوءاستفاده از آن را به لحاظ اخلاقی، اقتصادی و امنیتی ندارد. همچنین قانون می‌تواند این حق را ضیق نماید و اجازه استفاده از آن را ندهد یا محدود کند. ضرورت نیز از محدودکننده‌های این حق شمرده می‌شود که در هرجایی که ضرورت ایجاب کرد شخص از این حق استفاده نماید.

چکیده انگلیسی:

Following the ever-increasing expansion of virtual space in human life, appropriate rights are created with it, one of which is the right of anonymity in this space, which is based on the principles of human freedom and privacy. But Muslim societies, especially our Islamic country Iran, need to analyze it from the perspective of Imamiyyah jurisprudence and its laws, in order to gain knowledge about this emerging issue and its limits. This research, which was compiled using a descriptive analytical method, wants to solve the urgent need for research on this issue in this article and lay the groundwork for future research. The result of the present research is that Imami jurisprudence and Iranian law considers the right of anonymity as legitimate and acceptable for the user of virtual space according to the existing jurisprudential-legal evidence and considers it conditional on the three principles of "non-abuse", "legality" and "necessity". . In such a way that the owner of this right is not allowed to abuse it in terms of moral, economic and security. Also, the law can narrow this right and not allow or limit its use. "Necessity" is also considered as one of the limitations of this right that a person should use this right wherever "necessity" requires.

منابع و مأخذ:

* قرآن کریم
* محمد بن حسین شریف الرضی (سید رضی). (1379). نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.

1. ابن فارس بن زکریا، عبدالحسین احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة، قم: بوستان کتاب
2. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1408ق). لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
3. استون، فردینانداف. (1350). نهادهای اساسی حقوق ایالات‌متحده آمریکا، ترجمه حسین صفایی، تهران: امیرکبیر.
4. اسحاقی، حسین. (1384). آزادی در اسلام و غرب، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما.
5. اسکندری، مصطفی. (1390). حکومت اسلامی و حریم خصوصی، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
6. اکبریان قناتی،احمدعلی. (1394). «تحلیل امنیت و بهبود یک پروتکل احراز هویت با تأکید بر گمنامی کاربر». استاد راهنما: مرتضی نیکو قدم، دانشکده مهندسی دانشگاه امام رضا (علیه‌السلام).
7. انصاری، باقر. (1386). حقوق ارتباط‌جمعی، تهران: سمت.
8. انوری، حسن. (1382). فرهنگ فشرده سخن، تهران: سخن.
9. اهتمام، احمد. (1392). وسائل العباد فی یوم التناد، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
10. الاهوانی، حسام‌الدین کامل. (1978م). الحق فی احترام الحیاة الخاصة، قاهره: دار النهضة العربیة.
11. ایروانی، باقر. (1393). دروس التمهیدیه فی القواعد الفقهیه، ترجمه حسن بیت جادر، قم: نصایح.
12. جعفری، علی. (1396). بررسی فقهی حقوقی ماهیت و مبانی حریم خصوصی اطلاعات، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی ـ پژوهشکده باقرالعلوم (ع).
13. حر عاملی، محمد بن حسن. (1372). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: آل البیت.
14. حکیم، محمدتقی. (1430ق). الاصول العامة للفقه المقارن، تصحیح: محمدعلی تسخیری، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة مرکز التحقیقات الدراسات العلمیة المعاونة الثقافیة.
15. حشمت زاده، حسین. (1397). «حق بر گمنامی در اینترنت» استاد راهنما: باقر انصاری، تهران: دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
16. دهقان، علیرضا و نیک بخش، مرسده. (1385). مطالعه شیوه رفتار افراد در فضای مجازی: شکل‌گیری روابط صمیمانه در اتاق‌های گپ‌زنی اینترنت، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 2، شماره 6
17. دهخدا، علی‌اکبر. (1395). لغتنامه دهخدا، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
18. ذکایی، محمد سعید و خطیبی، فائزه. (1385). رابطه حضور در فضای مجازی و هویت مدرن؛ پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33
19. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، لبنان ـ سوریه: دارالعلم ـ دارالشامیة.
20. زارعی سبزواری، عباسعلی. (1430ق). القواعد الفقهیة فی فقه الإمامیه، قم: موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
21. ساجدی، محمد. (1388). حق‌الله و حق‌الناس در جرایم و مجازات‌ها، تهران: جنگل.
22. سبحانی، جعفر. (1432ق). المبسوط فی اصول الفقه، قم: موسسه امام صادق (علیه‌السلام).
23. صادقی، حسین. (1388). مسئولیت مدنی در ارتباطات الکترونیک (حقوق فناوری اطلاعات و ارتباطات)، تهران: میزان.
24. صدر، محمدباقر. (1406ق). دروس فی علم الاصول، چ 2، بیروت ـ لبنان: دار الکتاب اللبنانی.
25. طباطبائی، محمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، چ 5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم.
26. طباطبائی مؤتمنی، منوچهر. (1389). آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، چ 6، تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
27. مسعود، جبران. (1376). فرهنگ الفبایی الرائد، ترجمه رضا انزابی نژاد، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
28. طاهری، حبیب‌الله. (1375). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
29. عمید، حسن. (1378). فرهنگ فارسی عمید، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
30. عمید زنجانی، عباسعلی. (1386). قواعد فقه، چ 4، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
31. فیض کاشانی، ملامحسن. (1384). المحجة البیضاء في تهذیب الأحیاء، قم: حسنین.
32. ـــــــــــــــــــــــ. (1406ق). الوافی، اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام).
33. قدردان قرا ملکی، محمدحسن. (1382). آزادی در فقه و حدود آن، قم: بوستان کتاب قم.
34. کاتوزیان، ناصر. (1377). مبانی حقوق عمومی، بی جا: دادگستر.
35. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی، چ 4، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
36. کنعانی، محمدامین، محمد زاده، حمیده. (1397).«مطالعه گمنامی در روابط اینترنتی و عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر آن». مجله جامعه¬شناسی کاربردی، ش70.
37. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
38. محقق داماد یزدی، مصطفی. (1406ق). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
39. مشکینی، علی‌اکبر. (1416ق). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، چ 6، قم: الهادی.
40. مصطفوی، محمدکاظم. (1421ق). القواعد، قم: موسسه النشر الاسلامی.
41. مظفر، محمدرضا. (1386). أصول الفقه، قم: سید عبدالله اصغری.
42. معاونت سیاسی سازمان عقیدتی سیاسی ناجا و مرکز ملی فضای مجازی. (1396). حقیقت مجازی، تهران: مرکز ملی فضای مجازی.
43. معین، محمد. (1395). فرهنگ فارسی، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
44. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه، ج 22، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
45. ملکی اصفهانی، مجتبی. (1379). فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: عالمه.
46. منتظری، حسینعلی. (1409ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، تهران: کیهان.
47. موسوی بجنوردی، محمد. (1379). قواعد فقهیه، چ 3، تهران: موسسه چاپ و نشر عروج.
48. موسوی قزوینی، علی. (1419ق). رسالة فی العداله، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
49. نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر). (1392ق). جواهر الكلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
50. نوری، میرزا حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل، قم: آل البیت.
51. نیس بام، هلن. (1381). حمایت از حق خلوت آدمیان در عصر اطلاعات، ترجمه عباس ایمانی، مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره 2.
52. ولایی، عیسی. (1374). فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نی.
53. هاشمی، محمد. (1384). حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، تهران: میزان.