اهتمام القرآن بالحيوانات وتجلياتها في الأدب العربي

محورهای موضوعی : Contemporary Literature Studies

علی اکبر همتایی ¹ , طیبه اکبری راد ² , محمد قاسمی ³ , مریم حاجی عبدالباقی ⁴

1 - دانشجوی دکتری قرآن و حدیث ،واحد تهران شمال ،دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ،ایران
2 - استادیار ، گروه الهیات (قرآن و حدیث) ،واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ،ایران.
3 - استادیار ، گروه الهیات (قرآن و حدیث)، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران،ایران
4 - استادیار و عضو هیأت علمی، گروه الهیات (قرآن و حدیث)، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد تهران شمال،تهران،ایران.

تاریخ دریافت : 1403/03/21 تاریخ پذیرش : 1403/04/12 تاریخ انتشار : 1403/07/18

کلید واژه: القرآن الکریم, ‌ الحیوان, الأدب العربی, الشعر العربی, المقاومة.,

چکیده مقاله :

هناک آيات كثيرة عن الحيوانات في القرآن الكريم، ذكرت مراراً أن الحيوانات علامة على القدرة الإلهية، ومصدر إلهام للبشرية، وقد وضعت فيها فوائد لا تعد ولا تحصى للإنسان. في العديد من الآيات، يطلب الله من الناس التأمل في الآيات الإلهية، بما في ذلك خلق الحيوانات. وفي آيات أخرى دعا الناس إلى التعلم من بعضها كالأنعام والطير والنمل والنحل. من ناحیة أخری من الناحیة ‌الأدبیة و فیما یتعلق بالشاعر العربی فما من شاعر عربی إلا وللحیوان أثر مهم فی شعره ولکنهم متفاوتون فی هذا المضمار، ففی الأدب العربی شبهوا الشجاع بالأسد، والماکر بالثعلب، ‌والغادة ‌الحسناء بالظبیة. يهدف هذا المقال إلى تحليل مستوى اهتمام القرآن الكريم بالحيوانات وكذلك ظهور الحيوانات في الأدب العربي بأسلوب الوصفي التحليلي. ومن نتائج هذا البحث أن الله تعالى دعا الإنسان إلى الرفق بالحيوان في القرآن الكريم. كما أن الحيوانات في الأدب العربي كانت دائمًا محل اهتمام؛ وإن كان هذا الاهتمام أكثر وجرأة في العصور الجاهلية والإسلامية والعباسية. وفي الفترة المعاصرة، أصبحت الطيور في العديد من قصائد الشعراء الفلسطينيين رمزًا للمقاومة ضد الاحتلال الصهيوني ورمزًا للحرية.

چکیده انگلیسی:

There are many verses in the Holy Quran about animals, in which it is mentioned many times that animals are a sign of divine power and a source of inspiration for humanity, and there are countless benefits in them. In many verses, God asks people to meditate on divine signs, including the creation of animals. In other verses he has invited people to learn from other creatures, such as cows, birds, ants and bees. On the other hand, regarding the view of animals, from the perspective of Arab literature and poets, it must be said that there is no Arab poet who does not have an important effect on his poetry, as in Arab literature, a brave person is likened to a lion, and a cunning person is likened to a lion. to the fox, and the beautiful maid to the gazelle. This article aims to analyze the level of attention of the Holy Quran to animals as well as the appearance of animals in Arabic literature in a descriptive and analytical way. One of the results of this research is that God has invited humans to be kind to animals in the Holy Quran. Animals have always been important in Arabic literature. Although this interest is more evident in the era of Jahiliyyah, Islam and the Abbasid era. In the contemporary period, birds have become a symbol of resistance against the Zionist occupation and a symbol of freedom in many poems by Palestinian poets.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.
الأبشیهی، شهاب الدین أحمد. (1412 ق). المستطرف فی کل فن مستظرف. بیروت: دار مکتبة الحیاة.
احمدى، حبیب الله؛ (1381)، «پژوهشى درعلوم قرآن»، چاپ جهارم، قم: فاطیما.
آیت، هدی؛ (1395)، «تأملی در خلقت شتر از دید قرآن و علم»، پژوهش¬های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره اول، صفحات25-47.
بیان زاده، اشرف(1382)، «حیوانات در قرآن»، بشارت، شماره 36.
بیگ باباپور، یوسف(1382)، «نقش حیوانات در تعالیم دینى و عرفانى»، آیینه پژوهش، شماره 81، صص25-48.
الثعالبي، أبو منصور(2000)، یتیمة الدهر، بیروت: دار الکتب العلمية.
جعفری صیادی، علیرضا و سیده عظمت میری و فاطمه جعفری صیادی(1400)، «جستاری درباره حیوانات در قرآن کریم»، دومین همایش ملی پژوهشهای میان رشته ای قرآن و انگاره های علوم زیستی.
جوادی آملی، عبدالله؛ (1378)، «تفسیر تسنیم»، قم: مرکز نشر اسراء.
الحاتم الطائي(1986)، الدیوان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خازن، علی بن محمد؛ (1415ق)، «لباب التأویل فی معانی التنزیل»، بیروت: دارالکتب العلمیه.
رازی، محمد فخرالدین؛ (1420ق). «مفاتیح الغیب – التفسیر الکبیر»، الطبعه الثانیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ (1412ق)، «المفردات فی غریب القرآن»، چاپ اول، دمشق، بیروت: دارالقلم، دار الشامیه.
سیوطی، جلال الدین؛ (1414ق)، «الدر المنثور في التفسير بالماثور»، بیروت: دارالفکر.
شوقی، أحمد(1988)، الدیوان، بیروت: دار الجیل.
صبحی صالح؛ (1374)، «نهج البلاغه»، قم: مرکز البحوث الاسلامیه.
صدوق، محمدبن علی؛ (1413ق)، «من لایحضره الفقیه»، الطبعه الثانیه، محقق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طاهری نیا، علی باقر وعلی نظری ومریم بخشی(1389)، « تکلم و گفت و گوی حیوانات در قرآن کریم»، لسان مبین، دوره دوم، شماره1، صص179-196.
طباطبایی، محمدحسین (1417ق). «المیزان فی تفسیر¬القرآن»، قم: اسماعیلیان.
طرفة بن العبد(‌1980)، الدیوان، شرح عطوی فوزی، بیروت: دار صعب.
طوسی، محمدبن الحسن؛ (1413ق)، «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عبید بن الأبرص(1994)، ‌الدیوان، شرح أشرف أحمد عدرة، بیروت: دار الکتاب العربی.
القاسمی، محمدجمال الدین؛ (1418ق)، «محاسن التأویل»، الطبعه الاولی، محقق: محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
لبید بن بیعة العامری(1966)، الدیوان، بیروت: دار صادر.
متقی هندی، علی بن حسام؛ (1409ق)، «کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال»، محقق: بکری حیانی- صفوه السقا، موسسه الرساله.
مدرسی، سیدمحمدتقی؛ (1377)، «تفسیر هدایت»، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش¬های اسلامی.
معرفت، محمدهادی؛ (1382)، «تاریخ قرآن»، چاپ پنجم، تهران: سمت.
النابغة الذبیاني(2005)، الدیوان، بیروت: دار المعرفة.
نياسري امير و هاجر عرب¬ها؛ (1390)، «نقش شير شتر و مولكول¬هاي زيست فعال آن در درمان بيماري¬ها» مجله نشاء علم، سال دوم، شماره اول، صفحات 20-24.
Marc Breulmann; (2007), “The camel, From Tradition to Modern Times”. UNESCO Office, Doha, (English).