تبیین فقهی و حقوقی داوری در اسلام و تطبیق آن با داوری در غرب (فرانسه)

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

منصور صفری مقدم ¹ , امیر ملا محمدعلی ² , محمود قیوم زاده ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.
2 - استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علمی کاربردی شهید محلاتی، قم، ایران
3 - استاد، گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/02/10 تاریخ پذیرش : 1400/03/01 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: فرانسه, داوری, حقوق بین‌المللی, داوری بین‌الملل, حقوق ایران, حقوق غرب,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر مقایسه تطبیقی داوری درفقه اسلام با داوری در غرب و فرانسه می‌باشد. نهاد داوری در فقه اسلام به استناد منابع فقهی (قرآن، سنت، اجماع، عقل) تحت عنوان حکمیت مطرح شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که مفهوم داوری در نظم حقوقی کنونی منطبق بر مفهوم قاضی تحکیم در فقه است. حقوقدانان مسلمان بر این عقیده‌اند که نظام داوری و دادرسی اسلام با جامعیتی تمام توانسته در خصوص تمام اعمال و رفتار بشر با ایجاد قوانین دقیقی که براساس فطرت بشر بنا نهاده شده است، راه‌های منطقی و اصولی ایجاد نماید، در حالی‌که در نظام داوری و حقوقی غرب اینگونه عمل نشده است. فلسفه تحقق و وضع داوری در شریعت و حقوق اسلام و مطابقت آن در حقوق غرب و بین‌الملل (فرانسه) این است که این نهاد حقوقی مدنی بتواند بدون تشریفات اداری و دادرسی محض و فارغ از هرگونه اجبار حقوقی و قضائی و صرف وقت و زمان طولانی، در راستای حل منازعات و فصل خصومت‌های خصوصی، ملی و بین‌المللی در سایه رضایت طرفین یا افراد ذی‌نفع یک قرارداد یا کنوانسیون یا حتی خانواده و غیره، برآید و منشاء آثار شود. حال آثاری که از این عمل حقوقی محقق می‌شود، به‌مثابه شرایط ضمن عقد محسوب می‌گردد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present research is the comparative study of arbitration in Islamic jurisprudence versus arbitration in the west (France). In Islamic jurisprudence, the institution of arbitration is raised with reference to jurisprudential sources (the Qur'an, tradition, consensus, and reason). The research method is descriptive-analytic and the results indicated that the concept of judgment in the current legal order corresponds with the concept of arbitrator in jurisprudence. Muslim lawyers hold that the system of Islamic judgment and trial has comprehensively been able to create logical and fundamental methods in terms of all human acts and behaviors by making accurate laws based on human nature whereas the judicial system of the West does not act in this way. The philosophy of arbitration in Islamic religion and law and its correspondence with the western and international (French) law is that this civil law should be able to effectively solve conflicts and personal, national, and international enmity in the light of mutual satisfaction of those who are beneficiary in a deal, convention, or even family without any official ceremony, mere trial, legal and judicial force, or spending a long time. The results substantiated from this legal act are considered as the included conditions in an agreement.     

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، ج 12.

اعتمادی، فرهاد (1384). دادگاه داوری دعاوی ایران و امریکا. تهران: کتابخانه گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۸۸). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ بیست و دوم.

حائری، سید کاظم (۱۴۱۵ق). القضاء فی الفقه الإسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

حرّعاملی، محمدحسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع)، ج18.

حلّی، ابونصر حسن بن یوسف (1420ق). قواعد الاحکام. قم: مؤسسه نشر اسلامی، ج3.

خدابخشی، عبدالله (1391). حقوق داوری و دعاوی مربوط به آن در رویه قضایی. تهران: شرکت سهامی انتشار.

خدابخشی، عبدالله (1396). موافقتنامه داوری و صلاحیت دادگاه. مجله تحقیقاتی حقوقی، شماره 374.

دوری قحطان، عبدالرحمن (1405ق). عقد التحکیم فی الفقه الاسلامی. بغداد: الاحیاء التراث، ج 1.

راوندی، سعید بن هبه‌الله (1405ق). فقه القرآن. قم: دارالکتب الاسلامیه.

سیفی، سید جمال (1377). قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران همسو با قانون نمونه داوری آنسیترال. مجله حقوقی، شماره 23.

 شهید ثانی (1413ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج14.

شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1397). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج6.

شیروی، عبدالحسین (1389). داوری تجاری بین‌المللی. تهران: سمت.

فاضل مقداد (1419ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب، ج2.

فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام و الإبهام. قم: مؤسسه نشر اسلامی، ج2.

گرشاسبی،  اصغر (1388). هنر و فن میانجی‌گری. تهران: نشر مهاجر.

متین دفتری، احمد؛ شمس، عبداله (1387). آیین دادرسی مدنی. انتشارات دراک، چاپ دوازدهم، ج1.

مدنی، جلال‌الدین (1378). آیین دادرسی مدنی. نشر علامه طباطبایی، ج2، چاپ دوم.

مرتضوی، سید سلمان (1392). تعارض شهادات در فقه امامیه. فقه و حقوق اسلامی، 4(7).

مصباح عاملی، سید محمدجواد (1996م). مفتاح الکرامه. بیروت: موسسه فقه الشیعه، ج 2.

مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة.

موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423ق). فقه القضاء. قم: موسسه النشر الجامعه المفید، ج1.

نجفی، محمدحسن (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج 8.