تکامل کشاورزی در محوطه‌های پیش‌ازتاریخی حوضه رود کر، برمبنای مطالعات باستان‌گیاه‌شناسی
محورهای موضوعی : باستان شناسی
شراره قاسمی
1
(دکترای ژنتیک و بیوتکنولوژی گیاهی.)
کلید واژه: کشاورزی, باستان‌گیاه‌شناسی, حوضه رود کر, دوره نوسنگی, عصر برنز,
چکیده مقاله :
این مقاله به منظور شناخت روند تکاملی کشاورزی و تنوع گونه های گیاهی بر مبنای مطالعات باستان گیاه شناسی بدست آمده از محوطه باستانی حوضه رودکر در منطقه فارس از دوره نوسنگی تا عصر برنز را مورد بررسی و پژوهش قرار داده است. شواهد بدست آمده، بیانگر کشت غلاتی مانند انواع گندم(Triticum) و جو(Hordeum) در این منطقه بوده است. علاوه بر دانه ها، وجود تیغه های داس و خمره های نگهداری غذا در دوره لپویی فارس نیز حکایت از فعالیت های کشاورزی و اهمیت آن در زندگی مردمان فارس باستان دارد. علاوه بر غلات مقدار زیادی گیاهان خودرو نیز شناسایی گردیده که برخی از آنها احتمالا به عنوان گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می گرفته است. حضور گیاهان در دسته بندی حبوبات نیز مانند نخود سبز (Pisum sativum)، ماشک Vicia) sativa) و عدس(Lens culinaris) می تواند بیانگر پراکنش و تنوع گونه های گیاهی در حوضه رود کر باشد که شرایط زیست محیطی امروزی نیز این موضوع را تایید می کند. در عصر برنز نیز گیاهان با دسته بندی میوه ها مانند پسته(Pistacia sp.)، بادام(Amygdalus sp.) و انگور(Vitis vinifera) نیز شواهدی یافت شد که نشان از شناخت و استفاده بشر از انواع مختلفی از محصولات کشاورزی بوده است.
In order to understand the evolutionary process of agriculture and the diversity of plant species based on the Archeaobotanical studies obtained from the ancient site of Kor river basin in Fars region, this article has investigated and researched from the Neolithic period to the Bronze Age. The obtained evidences indicate the cultivation of cereals such as wheat (Triticum) and barley (Hordeum) in this region. In addition to seeds, the presence of sickle blades and food storage vessels in the Lapoei period of Fars also tells about the agricultural activities and its importance in the life of the people of ancient Fars. In addition to cereals, a large amount of car plants were also identified, some of which were probably used as medicinal plants. The presence of plants in the category of legumes, such as green peas (Pisum sativum), vetch (Vicia sativa) and lentils (Lens culinaris) can indicate the distribution and diversity of plant species in the Kor river basin, which is confirmed by today's environmental conditions. In the Bronze Age, plants with fruit categories such as pistachios , almonds and grapes were also evidences that showed the recognition and use of different types of agricultural products by humans. The evidence shows that the oldest period in the Kor river basin located in Rahmat Abad Tape, cultivated plants included cereals such as wheat, barley and legumes. In addition to grains, the inhabitants of this period also used wild fruits available in the region, such as pistachios and almonds.
امیری، مصیب. 1373، بررسی باستان شناسی پیش از تاریخ در جلگه مرودشت، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد در گرایش پیش از تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس.
ایلخانی، هنگامه. 1386، گزارش مقدماتی مطالعات گیاه باستان شناسی تپه مهرعلی، منتشر نشده.
حبیبی، فضل الله. 1392، گزارش بررسی روشمند تل سیاه خان (شنگولی) لپویی شیراز، بایگانی پژوهشکده باستان شناسی.
فرجی، عبدالرضا. 1366، جغرافیای کامل ایران، چاپ اول، انتشارات ایران.
قاسمی، شراره، 1398، منابع ژنتیکی و تکامل کشاورزی بر مبنای مطالعات گیاه باستان شناسی در ایران، چاپ اول، انتشارات ناقوس.
سرداری زارچی، علیرضا. 1390، تحلیل پیچیدگی های اجتماعی- اقتصادی فرهنگ های شمال فارس(اقلید) در دور مس سنگی براساس کاوش های تپه مهر علی، پایان نامه دوره دکتری باستان شناسی در گرایش پیش از تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس.
کاویانی، محمد رضا. علیجانی، بهلول. 1379، مبانی آب و هوا شناسی، انتشارات سمت.
کیمیایی، معصومه. 1385، پژوهش های باستان گیاه شناختی در محوطه باستانی تل بشی، مجله باستان شناسی و تاریخ، سال 20، شماره پیاپی 39.40.
عبدی، کامیار، پاییز و زمستان 1379 و بهار و تابستان 1380، از سرگیری فعالیتهای باستان شناختی در ملیان، مجله باستان شناسی و تاریخ، شماره اول و دوم.
عزیزی خرانقی، محمد حسین.1393، بررسی و مطالعه دوره نوسنگی فارس با تکیه بر یافته های باستان شناسی تپه رحمت آباد، پایان نامه دوره دکتری باستان شناسی در گرایش پیش از تاریخ، دانشگاه تهران.
عزیزی خرانقی، محمد حسین. نیشیاکی، یوشیرو. خانی پور، مرتضی. 2012، تاریخگذاری مطلق و نسبی تپه رحمت آباد، پاسارگارد، ایران نامه سال 27، شماره 2و3.
علیزاده، عباس. 1383، منشا نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس، ترجمه ی کوروش روستایی، چاپ اول، انتشارات بنیاد پژوهشی پارسه- پاسارگاد.
منصوری، مجید.1390، الگوی استقراری دشت فسا از دوره نوسنگی تا دوره ی عیلام، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد در گرایش پیش از تاریخ، دانشگاه تهران.
تنگبرگ مارگارتا. 1387، بهره برداری و استفاده از گیاهان در منطقه مرزی هند و ایران در دوران¬های مس¬ سنگی و مفرغ مبتنی بر تحقیقات گیاه باستان¬شناختی، در: مجموعه مقالات نخستین همایش بین¬المللی تمدن حوضه هلیل 1383: جیرفت، بکوشش یوسف مجیدزاده، صص 169-179، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان.
Djamali, M. De Beaulieu, J. Miller, N. Andrieu-Ponel, V., Ponel, P., Lak, R., Sadeddin, N., Akhani, H., Fazeli, H. 2009. Vegetation history of SE section of the Zagros Mountains during the last five millennia; a pollen record from the Maharlou Lake, Fars Province, Iran, Veget Hist
Archaebot 18:123-136 Miller, N.1982. Economy and Environment of Malyan, a Third Millennium B.C. Urban Center in Southern Iran. Ph.D. Dissertation,
University of Michigan, Ann Arbor. ______. 1983. Paleoethnobotanical Results from Bendebal and Jaffarabad. Cahiers de la Délégation Archéologique Française en Iran 13:
277-284. ______. 1985. Paleoethnobotanical Evidence for Deforestation in Ancient Iran: A Case Study of Urban Malyan. Journal of Ethnobiology 5:
1-19. ______.1996. Appendix C. Palaeoethnobotany. In Excavations at Anshan (Tal-e Malyan): The Middle Elamite Period, E. Carter, pp. 99-108.
Philadelphia: University of Pennsylvania Museum. ______.1999. Agricultural Development in Western Central Asia in the Chalcolithic and Bronze ages, Vegetation History and Archaebotany,
(8): pp:13-19. Miller, N. and Kimiaie, M. 2006. Some Plant remains from the 2004 Excavations of Tall-E Mushki,Tall-E Jari A and B, And Tall-E Bakun A and B. In The Origins of State Organizations in Prehistoric Highland Fars, Southern Iran. Excavations at Tall-e Bakun, by Abbas Alizadeh,
Oriental Institute Publications 128, pp. 107-118. Shirazi, Z. 2012. Dynamique des végétations de l’Iran oriental en interaction avec les sociétés humaines à l’âge du Bronze (environ 3000-1500 avant J.-C.): Approche anthracologique, thèse de Doctorat de l'Université Paris 1, Panthéon-Sorbonne, sous la direction de M.
Tengbrge. Sumner, W.1973. Tall-i-Malyan and the Chronology of the Kur River Basin, Iran, American Journal of Archaeology, Vol. 77, No. 3. (Jul.,
1973), pp. 288-290. Tengberg, M.. Mashkour, M.. Djamali, M. Azizi, H. 2015. Early agro-pastoral economies in the southern Zagros with a special focus on Rahmatabad, Fars province In proceedings of the International Conference on young archaeologist, Edited by Hossein Azizi, Reza Nasseri
and Morteza khanipour, University of Tehran , October 2015, unpublished.