بررسی مضامین عرفانی در داستان «اصلی و کرم» بر مبنای روایت‌های ایران و ترکیه

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات آذری

سکینه رسمی ¹ , عاتکه رسمی ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز
2 - دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

تاریخ دریافت : 1399/08/26 تاریخ پذیرش : 1400/02/17 تاریخ انتشار : 1400/02/17

کلید واژه: عشق, اسطوره, ایران, ترکیه, عرفان, اصلی و کرم,

چکیده مقاله :

اسطوره، بیانی پر رمز و راز است که در تمامی ادوار تاریخ بشری در پیوند با انسان به وجود می‌آید، می‌بالد، تغییر و تحوّل می‌یابد و با تنوّع و گونه‌های مختلف دیده می‌شود. اسطوره‌ها با دربرگرفتن مضامین فرازمانی و فرامکانی، انواع مختلف و متنوعی دارند که از آن میان می‌توان به اسطوره‌های تولّد، قهرمان، خلقت، عشق و ازدواج، مرگ، حرص و آز، نیکی و همچنین اسطوره‌های طبیعت اشاره کرد. اسطورۀ قهرمان یکی از مهم‌ترین اسطوره‌هاست که در بین ملل مختلف و در زمان‌های مختلف نمود یافته است. داستان سلوک قهرمانانی که غرور خویش را در هم شکسته و با گذر از عشق مجازی، عشق حقیقی را دریافت کرده‌اند، از مضمون مایه‌های مشترک آثار ادبی جهان است که در قالب اسطوره روی می نماید. این امر در روایت‌های مختلف داستان اصلی و کرم، نمود برجسته‌ای دارد. قهرمانان داستان همچون ققنوس در آتش می‌سوزند تا با فنای خویش، بقا را تجربه کنند. این مقاله بر مبنای مکتب امریکایی ادبیات تطبیقی که با نگرش فرامرزی، وجوه مشترک برآمده از روح مشترک بشری را در آثار ادبی مورد بررسی قرار می دهد، مضامین عرفانی در داستان اصلی و کرم را بر اساس روایت‌های ایران و ترکیه، تبیین می کند تا ضمن مشخص کردن روابط ادبی ایران و ترکیه، نمود عرفان در داستان‌های عاشیقلار را روشن سازد. براساس دستاوردهای این تحقیق، عناصر درویش یاریگر، بوتا، عشق، دختر ترسا، پیر خرد، سفر، سختی راه عشق، گذر از عشق مجازی، فنا و دست‌یابی به حقیقت اصیل، صرف نظر از تفاوت‌های جزئی، مضامین مشترک این روایت‌هاست که بخشی به خاطر کهن الگو‌هاست و بخشی از تأثیر و تأثّر ناشی می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Myth is a mysterious expression in connection with human arises in all eras of human history, assertions, changes, evolves, and it can be seen in a various forms. Myths -including temporal and transcendental themes- have various types as: myths of birth, heroism, creation, love and marriage, death, greed, goodness, as well as the nature ones. Myth of the hero is one of the most important myths that have appeared among different nations at different times.The stories of heroes, breaching their pride and ego and reach true love, are common content of world letter that created for quotation or telepathy. The story of «Asli and Karam» of Ašiglar Literature is the story of spiritual process evolution, in which the hero saw his beloved in dream and journey for reaching her but at the end of story with passing from virtual beloved achieved true love. This article based on American School of camprative, study the Motivation of mysticism in different narratives of «Asli and Karam» in Iran and Turkey. The Common themes of wine, Christian girl, old wise, journey, difficulty of love's pass, reaching to true beloved are common contents of different narratives of this story.

منابع و مأخذ:

1- ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1413). الاشارات و التنبیهات با شرح خواجه نصیرالدین طوسی، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت: مؤسسه النعمان.

2- ابوالفتوح رازی، جمال‌الدین حسین بن علی. (1352). روح‌الجنان و روح‌الجنان، تصحیح حاج میرزا ابوالحسن شعرایی، جلد 6، تهران: نشر کتابفروشی اسلامیه.

3- افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. (1389). «عرفان و اسطوره‌شناسی مرگ»، مجلۀ عرفان اسلامی ادیان و عرفان، 7(3)، 213- 192.

4- بهار، مهرداد. (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران، چاپ سوم، تهران: فکر روز.

5- پورجوادی، نصرالله. (1387). بادۀ عشق (پژوهشی در معنی باده در شعر عرفانی)، تهران: نشر کارنامه.

6- ترابی، دومینیک، منیژه اکبر پوران. (1395). «داستان عاشیقی اصلی و کرم: تغییر و تطور نقش قهرمان در یک سنت ادبی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، 7(1)، 84- 63.

7- ختمی لاهوری، ابوالحسن عبدالرحمان. (1378). شرح عرفانی غزل‌های حافظ، تصحیح و تعلیقات از بهاءالدین خرمشاهی، کورش منصوری، حسین مطیعی امین، تهران: نشرقطره.

8- الخطیب، حسام. (1999م). آفاق الادب المقارن عربیاً و عالمیاً، چاپ دوم، دمشق : دارالفکر.

9- دهباشی، مهدی و میرباقری فرد، علی‌اصغر. (1384). تاریخ تصوف، جلد اول، تهران: نشر سمت.

10- راغب اصفهانى. (1412). المفردات فى غریب القران، چاپ اول، صفوان عدنان داودى، دمشق: دارالقلم.

11- رئیس‌نیا، رحیم. (1366). کوراوغلو در افسانه و تاریخ، تبریز: نشر نیما.

12- رسمی، عاتکه، سکینه رسمی.(1396 الف). «بررسی تطبیقی منظومۀ «لیلی و مجنون» و داستان (اصلی و کرم)»، ادبیات نمایشی و هنرهای تجسمی، 2(3)، 12-5.

13- ــــــــــــــــــــــــــ . (1396ب). «بن‌مایه‌های داستان اصلی و کرم»، فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، 5(12)، 41- 63.

14- زرین‌کوب، عبدالحسین. (1362). یاداشت‌ها و اندیشه‌ها،چاپ دوم ،تهران ،نشر جاویدان.

15- ــــــــــــــــــــــــ. (1368). نقش بر آب، تهران: نشر معین.

16- ــــــــــــــــــــــــــ. (1387). از کوچه رندان، تهران: نشر سخن

17- ساعی، حسین. (1380). عاشیق داستانلاری،2ج، تبریز، نشر زرقلم.

18- ـــــــــــــــــ. (1396). تورک عاشیق داستانلاری، 2ج، تبریز: آذر تورک با همکاری نباتی.

19- سجادی، سیدجعفر. (1350). فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ اول، تهران: نشر کتابخانه طهوری.

20- سرکاراتی، بهمن. (1393). سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.

21- ـــــــــــــــــ. (1371). اسطوره‌های عصر ما را آیندگان خواهند خواند، نامۀ فرهنگ، 2(3)، 71-90.

22- سگال، رابرت آلن. (1389). اسطوره، ترجمۀ فریده فرنودفر، تهران: بصیرت.

23- شوالیه، ژان و گاربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: نشر جیحون.

24- عزالدین کاشانی، محمود. (1367). مصباح‌الهدایة و مفتاح‌الکفایة، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما.

25- عزّتی (عندلیب اهری)، سخاوت. (1394). آذربایجان عاشیق داستانلاری، تبریز: اختر.

26- عین‌القضات همدانی. (1373). تمهیدات، به همت عفیف عسیران، چاپ چهارم، نشر منوچهری.

27- غفارزاده، غفار، (مش قافار). (1393 الف). اصلی و کرم، تبریز، نشر یاشار قلم.

28- ـــــــــــــــــــــــــــــ.(1393ب). عاشیق غریب ایله شاه‌صنم، چاپ اول، تبریز: انتشارات یاشار قلم تبریز.

29- فرخی قراملکی، حسن. (1394). اصلی ایله کرم، تبریز: اختر

30- فروم، اریک. (1385). زبان از یاد رفته، ترجمۀ ابراهیم دیانت، چاپ هشتم، تهران: نشر فیروزه

31- فیض کاشانی، محسن. (1363). رسالۀ مشواق، تهران: نشر بین‌الملل.

32- قاراچورلو ،بولوت (سهند). (1388). سازیمین سؤزو، بیرینجی چاپ، تبریز:اختر.

33- کمپبل، جوزف. (1396). قهرمان هزار چهره، چاپ هشتم، مشهد: نشر گل آفتاب.

34- گوهرین، سیدصادق. (1367). شرح اصطلاحات تصوف، دورۀ ده جلدی، چاپ گلشین، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول

35- لاهیجی، محمد بن یحیی. (1337). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران: نشر محمودی.

36- مظفری، علیرضا. (1388). «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان»، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، 1(1)، 169- 147.

37- مکّى، ابوطالب. (1995 م). قوت القلوب، تحقیق سعید نسیب مکارم، جزء ثانى، چاپ اول، بیروت: دار صادر.

38- مورنو، آنتونیو. (1376). یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: نشر مرکز.

39- نامور مطلق، بهمن. (1397). درآمدی بر اسطوره‌شناسی،تهران: انتشارات سخن

40- نسفی، عزیزالدین. (1371). الانسان الکامل، تصحیح ماژیران موله، تهران: نشر طهوری.

41- ولک، رنه، اوستن وارن. (1373). نظریّۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

42- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1384).کشف‌المحجوب، به تصحیح محمود عابدی، چاپ دوم، تهران: نشر سروش.

43- هدایت، صادق. (1334). یادداشت‌های پراکنده، به کوشش حسن قائمیان، تهران: امیر کبیر.

44- یونگ، کارل گوستاو.(1368 الف). انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ ابوطالب صارمی، تهران: نشر امیرکبیر.

45- ـــــــــــــــــــــ. (1368ب). چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.

46- Binyazar Adnan. (2014). Kerem ile Asli, İstanbul: Yikilmazlar yayın prom ve Kagıt.

47- Campbell, Joseph. (1988). The Power of Myth. New York: Anchor-Random House.

48- EKE, Metin, (2010), “Geçmişte Yapılan Âşık Atışmalarının Günümüzdeki Görünümü”, ACTA Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Y 2, S 1, Ocak, s.75-84.

49- Frye, Northrop, Jay Macpherson. (1962). Biblical and Classical Myths: the mythological framework of Western Culture. Toronto: Macmillan.

50- Güleç, Elif Sanem. (2012). "Kerem Operasinda Tasavvuf Etkisi", the Journal of International Social Research, İstanbul, V. 5, Issue: 21.

51- Harmon, William, Hugh Holman. (2003). A Handbook to Literature. 9th^ed. New Jersey: Prentice Hall.

52- Heziyeva Şergiyye. (2010). "Kars Âşıklık Geleneği ve Badeli Âşık.A.Ü." Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 44 Erzurum, 211-225.

53- Houston, John  . (1980). Lifeforce: The psycho-historical recovery of self. New York: Delacorte

54- Köprülü, Fuad. (1989). Edebiyat Araştırmaları I, İstanbul.

55- Öztelli, Cahit. (1971). Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri, İstanbul: Milliyet Yayınları.

56- Öztürk, İsa, Kerem ile Asli, İstanbul: Türkiye iş Bankası Kültür Yayıları.

57- Refik, Gülper. (1991). Saygun ve Kerem, Argos, S.40, s.121-123.

58- Refik, Halit. (2006). Aşk ve Ölüm Senaryoları, İstanbul: Doğan KitapYayınları.

59- Turan, Metin. (1996). Adnan Saygun Anlatıyor, Gösteri Hiirriyet: Kibele Yayınları.

60- Yardimçi, Mehmet (1999). Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri, Âşık Şiiri, Tekke Şiiri3.baskı, Ankara: Ürün Yayınları.