مقایسۀ وجه فعل در گویش‌های «کُردی فیلی» و «کُردی کَلهُری» از گویش‌های کردی جنوبی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

سکینه آزادی ¹

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

تاریخ دریافت : 1400/04/20 تاریخ پذیرش : 1400/07/11 تاریخ انتشار : 1400/07/11

کلید واژه: زبان کردی, گویش کلهری, کردی جنوبی, وجه فعل, گویش فیلی,

چکیده مقاله :

زبان کردی، زبان میلیون‌ها نفر از ساکنان زمین است. کرمانجی، سورانی (کرمانجی جنوبی)، اَورامی- گورانی و کردی جنوبی، گویش‌های اصلی زبان کردی هستند که زیرگویش‌ها و لهجه‌های متعددی دارند. کردی جنوبی، گویش مناطق کرمانشاه و ایلام است که در بخش کرمانشاهی، گویش‌هایی همچون کلهری، جافی، اورامی و غیره دارد و کردی ایلامی (کردی فیلی)، زبان رایج ساکنان استان ایلام و مناطقی از کشور عراق مانند مَندَلی و خانقین است. کَلهُری، خِزِلی، اَرکَوازی، مَلِکشاهی و غیره، سایر گویش‌های ساکنان استان ایلام را شکل می‌دهد. در پژوهش حاضر با هدف کشف و شناسایی گوشه‌ای از قواعد دستوری گویش‌های کردی جنوبی، وجه فعل در دو گویش‌ کلهری و فیلی (ایلامی) به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی، بررسی و مقایسه شده است. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد که در قواعد دستوری این گویش‌ها به علّت خویشاوندی، شباهت‌های بسیار و در عین حال، تمایزهایی وجود دارد و عمدۀ این تمایزها در شناسه‌ها و هنگام صرف افعال، در صیغه‌های دوم شخص مفرد و سوم شخص مفرد خود را نشان می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

Kurdish is the language of millions of people on earth. Kermanji, Sorani (Southern Kermanji), Orami-Gorani and Southern Kurdish are the main dialects of Kurdish with several sub-dialects and accents. Southern Kurdish is the dialect of Kermanshah and Ilam regions. In Kermanshah, dialects exist such as Kalhori, Jafi, Orami, and etc. Ilami Kurdish (Fili Kurdish) is the common language of the inhabitants of Ilam province and parts of Iraq such as Mendali and Khaneqin. Kalhori, Khazli, Arkavazi, Malekshahi, etc. form the dialects of the inhabitants of Ilam province. In the present study, with the aim of discovering and identifying some of the grammatical rules of Ilami dialects, Kalhori dialect (Ivan city and parts of Shirvan and Chardavol) and Fili dialect were compared in terms of verb forms. The results show that there are many similarities in the grammatical rules of these dialects due to kinship, and at the same time, there are some differences in suffixes when the verbs are conjugated in the second and third person singular forms. 

منابع و مأخذ:

• احمدی‌خواه، مهدی. (1394). له هزاره‌ی گیسد، ایوان: مهدی احمدی‌خواه.


• ارژنگ، غلامرضا. (1374). دستور زبان فارسی امروز، تهران: قطره.


• افشار، طاهره و زارعی، سروش. (1395). «بررسی افعال مرکّب در گویش کلهری زبان کردی با تکیه بر آثار ادبی معاصر»، مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 3(15)، 41-54.


• اکبری، منوچهر و ولی‌پور، مونا. (1395). «نقد و تحلیل انواع وجه فعلی در فارسی»، نشریۀ ادب فارسی. 6(1)، 1-15.


• انوری، حسن و احمدی­گیوی، حسن. (1390). دستور زبان فارسی 2، ویرایش چهارم، تهران: فاطمی.


• بهادری، محمدجلیل. (1395). لیسک زه­رین: بررسی محتوایی و ساختاری شعر کردی ایلام، ایلام: رامان.


• پالیزبان، کرم‌الله. (1391). «بررسی دستگاه فعل و قابلیت‌های ساخت­واژی گویش کردی ایلام»، فرهنگ ایلام، ش 34 و 35.


• پرون، عزّت­الله. (1393). ئاگر له سه­رم سه­رچووپی کیشی (مجموعه شعر کردی)، چاپ دوم، ایلام: زانا.


• خزلی، مسلم و آزادی، سکینه. (1396). «ساختار فعل در گویش خزلی»، فرهنگ ایلام، 18(54-55)، 133-151.


• (1397). «جستاری در قواعد صرفی و نحوی گویش کردی جنوبی (با بررسی موردی سه زیرگویش خزلی، لکی و کلهری)»، فصلنامه ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 8(2)، 39-62.


• خیامپور، عبدالرسول. (1388). دستور زبان فارسی، چاپ چهاردهم، تهران: ستوده.


• درخشنده، صیدمحمد و سارایی، ظاهر. (1390). میرکان، ایلام: زانا.


• رشید یاسمی و دیگران. (1373). دستور زبان فارسی پنج استاد، زیر نظر سیروس شمیسا، چاپ اول، تهران: فردوس.


• رشیدی، محمدرضا. (1390). کوولای ته­نیایی (شعر کوتاه کردی)، ایلام: زانا.


• رنجبر، وحید. (1394). دستور زبان کردی، تهران: هرمس.


• سلگی، حسین و بختیاری، رحمان. (1390). «بررسی ریشه­شناختی چند فعل هورامی»، پژوهش‌های زبانی، 2(2)، 57-75.


• شیری، علی‌اکبر. (1382).« صرف فعل در گویش ایلامی»، فرهنگ ایلام. ش 15. صص 148-154.


• عبادتیان، سعید. (1399). ئه­وریشم زامه­گان،کرمانشاه: دیباچه.


• قریب، عبدالعظیم. (1338). دستور زبان فارسی به اسلوب السنۀ مغرب زمین، چاپ سی­ام، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.


• کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و ثباتی، الهام. (1393). «فرایندهای واجی همخوانی در گویش کردی کلهری». جستارهای زبانی، 5(1)، 191-222.


• کریمی، یادگار و نقشبندی، زانیار. (1390). «ساخت‌های فعلی استمراری- تأکیدی در گویش هورامی»، پژوهش‌های زبانی، 2(1)، 83-100.


• مشکور، محمدجواد. (بی تا). دستورنامه؛ در صرف و نحو زبان پارسی، چاپ هفتم، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.


• مشکوۀالدینی، مهدی. (1366). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.


• منصوری جمشیدی، حشمت.(1393). به­یان ده ئاسوو (طلوعی در افق)، تصحیح محمدجلیل بهادری. ایلام: رامان.


• میلانی، جبار و کریمی ­دوستان، غلامحسین. (1395). «ساختار موضوعی افعال دو مفعولی در کردی هورامی». زبان فارسی و گویش‌های ایرانی. 1(2)، 68-91.


• ناتل­ خانلری، پرویز. (1352). دستور زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


• __________ . (1395). تاریخ زبان فارسی، ج 2، چاپ دهم، تهران: فرهنگ نشر نو.


• وحیدیان کامیار، تقی و عمرانی، غلامرضا. (1386). دستور زبان فارسی، چاپ دهم، تهران: سمت.


• وفایی، عباسعلی. (1395). دستور زبان فارسی 1، چاپ یازدهم، تهران: سمت.


• Portner, Paul (2009), Modality, Oxford, Oxford University Press.